Алибек КЪАЙЫРБЕКОВ: «Гьар яшны пагьмусу, англав даражасы гьисапгъа алына»



        Охув ожакъланы атын тутуп биз язагъан макъалаларда аслу гьалда охувчуланы билимлерини сан янына, олай да яшланы тарбия даражасына тергев берилип къала. Торайып гелеген яш наслуну гележегин, бютюн яшавун белгилейген шарт гьисапда гьар тюрлю касбулагъа ес болувну масъаласына буса кёбюсю гьалда агьамият да берилмей. Шо гьалны тюзлемек ва эсгерилген тармакъда не къадар иш этилегенни билмек муратда алдагъы гюнлерде Къарабудагъгент районну билим берив управлениесини начальнигини заместители Алибек Къайырбеков булан болгъан лакъырлашывну тюпде сизин тергевюгюзге беребиз. 


– Алибек, лакъыр юрюлежек масъаланы биз алданокъ белгилегенге гёре, гиришивлеге белсенмей, биринчи соравумну берейим. Бугюнлерде билим берив тармакъны идараларыны алдына салынагъан талапланы гьисапгъа алып, Къарабудагъгент районну охув ожакъларында торайып гелеген яш наслугъа касбу танглама кёмек этмек учун не йимик чаралар гёрюле?



– Сен берген соравгъа жавап къайтара туруп айтсам, бизин районну бары да охув ожакъларында касбу танглавгъа байлавлу гьаракат, билим беривню, район управлениесини ёлбашчысыны хас буйругъуна асасланып, 9 класдан тутуп юрюле. Шо да охувчу яшланы бирикген пачалыкъ экзамен (ЕГЭ) беривге, олай да шондан алда толмагъан орта билимини гьакъындагъы шагьатнамагъа лайыкълы болмакъ учун берилеген аслу пачалыкъ экзаменге (ОГЭ) гьазирлик гёрювню бир шарты гьисапда юрюле. Дейгеним, гележекде танглама умутлу касбусуна гёре гьар охувчу оьзю сынавлардан оьтмек учун борчлу кюйде берилеген орус тилден ва математикадан къайры да, не йимик экзаменлени танглайгъаны гьисапгъа алына. Шондан къайры да, билим берив пачалыкъ гесимлерине гёре, дарсдан тышда юрюлеген гьаракатгъа гёрсетилеген сагьатланы асувлугъун артдырмакъны ёллары ахтарылып белгиленген. Шо вакътиде охувчу яшлагъа муаллимни ёлбашчылыгъыны тюбюнде оьзлер иштагьланагъан дарслар булан къошум гьисапда машгъул болмагъа имканлыкъ бериле. Ачыкълашдырып айтгъанда, билим берив пачалыкъ гесимлеге гёре дарслардан тышда юрюлеген гьаракатгъа алдагъы йылларда сагьатлар 1-4 класлагъа тийишли деп гёрсетилип къала эди буса, бу охув йылдан тутуп, шо сагьатлар учун оьзге класлардагъы яшлагъа да гёрсетиле. Бешинчи класдан тутуп, орта, олай да оьр класларда да дарсдан тышда юрюлеген охувлагъа сагьатлар бериле. Шо да охувчу яшлар иштагьланагъан предметлерден къошум билимлер бермеге онгайлы шартлар яратагъаны гьакъ зат.         


 

– Гёрсетилген шо къошум сагьатланы гёз алгъа тутуп, айрыча гьар охув ожакъда некъадар гьаракат юрюле? Шо бек агьамиятлы ишде охув ожакъланы психологлары, клас ёлбашчылар, айры-айры муаллимлер ортакъчылыкъ этеген кюйге нечик къыймат бермеге боласан?



– Сен де эсгерип гетген йимик, билим беривде пачалыкъ гесимлеге кюрчюленип гёрсетилген шо сагьатланы асувлу къолламакъ, олай да гьар охувчу яшгъа касбу тангламагъа болушлукъ этмек, гертилей де, бек агьамиятлы иш. Шо сагьатланы да гьар охув ожакъ оьзлени имканлыкъларына гёре юрюте. Оьзлерде билим алагъан бир нече бир йимик класлар бар охув ожакъларда гьар тюрлю касбуланы танглавгъа болушлукъ этив ишни юрютмеге онгайлы болуп чыгъа. Шоларда охувчу яшлар, оьзлер ушатагъан гьар тармакъгъа гёре пайланып, айры-айры класларда билим алывун узата. Сонг да, билим берив район управлениени охув йылны башында тизилген иш низамындан ёлбашчылыкъ алып, гьар охув ожакъда кютюлмеге тюшеген чаралар белгилене.



Янгы охув йыл башлангъан биринчи гюнлерден тутуп янгыз охувчу яшлар булан чы нечик де, оланы ата-аналары булан да къайсы яшны не йимик касбугъа юреги авагъанын токъташдырмакъ учун англатыв иш юрюле. Озокъда, шо ишге инг башлап клас ёлбашчылар да, психологлар да, айры-айры дарсланы юрютеген муаллимлер де къуршала. Инг алда къайсы касбуну тангламакъ учун охувчу яшлагъа не предметлерден бирикген пачалыкъ экзаменлер бермеге тюшегенин англатывгъа аслу тергев бакъдырыла. Шо мурат булан охув ожакъланы ёлбашчыларындан къайры да, билим берив район управлениесини касбучуларыны ортакъчылыкъ этивю булан, янгыз 9-нчу ва 11-нчи класланы тюгюл, 10-нчу класланы охувчу яшларыны ата-аналары чакъырылып жыйынлар да оьтгериле. Шолай жыйынланы 10-нчу класланы охувчу яшларыны ата-аналары булан оьтгеривге агьамият берилегени де негьакъ тюгюл. Бу иш 10-нчу класланы охувчулары да оьзлер танглажакъ касбуланы алданокъ белгилеме онгайлы болсун деп этиле. Районну юртларында иш гёреген охув ожакъланы битдирип чыгъагъан яшёрюмлер бирикген пачалыкъ экзаменлени вакътисинде алагъан къыйматлар йылдан-йылгъа яхшылаша барагъаны эс этилсе де, сан яны гьали де бизин рази къалдырмай. Шо тармакъда янгыз бир йыл иш юрютмекни кёп аз болжал гьисап этип, бирикген пачалыкъ экзаменге гьазирлик гёрювню, шону булан бирге охувчу яшлар не йимик касбуланы танглайгъанын белгили этивге байлавлу ишни 10-нчу класдан тутуп юрютмекни тийишли гёребиз.


– Охувчу яшланы арасында касбу танглавгъа болушлукъ этивге байлавлу иш оьр даражада салынгъан охув ожакъланы сен къайсыларын айрыча эсгерер эдинг?



– Шо тармакъда бары да охув ожакъларда гьаракат юрюлюп геле буса да, сен иш оьр даражада салынгъанларын ахтаргъан сонг, инг башлап мен Къарабудагъгентдеги гимназияны эсгермеге боламан. Бу охув ожакъ янгыз бизин районда тюгюл, савлай республикада да алдынлы охув ожакъланы бириси гьисаплана. Мунда билим алагъан яшланы санаву оьзге охув ожакълардан эсе шайлы артыкъ экенге, янаша юрюйген бир йимик класлар да кёп. Муна бу шартда гимназияда 9-нчу класдан тутуп касбу тангълавну масъаласын арив чечмеге имканлыкъ бере.



10-нчу класларда да айры-айры тармакълагъа гёре билим берив узатыла. Дейгеним, нечесе йыллар алдан берли де бу охув ожакъда онгача социал-гуманитар, физика-математика ва химия-биология класлары иш гёре.



Шо гьакъда айта туруп, Къарабудагъгентдеги эки номерли орта школаны, Паравул уьч номерли орта школаны, Зеленоморскидеги, Къурбукидеги бир номерли орта школаны, Къа­къашурадагъы эки номерли орта школаны, олай да Манасгентдеги орта школаланы гьакъында да айрыча айтмагъа тюше. Озокъда, шоларда Къарабудагъгентдеги гимназияда йимик айры-айры класлар ачып иш къурмагъа бажарылмай. Тек шоларда да охувчу яшлар танглагъан бирикген пачалыкъ экзаменлер, олар тангламагъа хыял этеген касбулар гьисапгъа алына. Гьар охувчу яш булан онгача къайда да иш де юрюле.   


 

– Къарабудагъгент районну охув ожакъларында охувчуланы янгыз оьр охув ожакълагъа тюшмеге муштарлы этмек учун гьаракат юрюлеми? Оланы ишчи касбучулагъа уьйретивге де тергев берилмейми?



– Озокъда, школаны битдирип чыкъгъан яшланы барысына да оьр охув ожакълагъа тюшюп къалмагъа кюй ёкъ. Шолай, бизин районда иш гёреген охув ожакъларда билим алып 9-нчу класны, олай да 11-нчи класны битдирип чыкъгъан яшланы арасында коллежлеге тюшегенлери де болду. Мисал учун айтгъанда, гетген охув йылда бизин районда бирикген пачалыкъ экзаменни уьстюнлю кюйде берип школаны битдирген 273 яшны арасындан 134-вю гьар тюрлю оьр охув ожакълагъа охумагъа тюшдю. Олардан да 22-вю бизин республикадан тышда билим ала. 11-нчи класдан сонг коллежлеге 57 яш охумагъа тюшдю. Школаны битдирип, орта билимге ес болгъан сонг, 58 яш да охувун узатмай, гьар тюрлю ишлеге къуршалды. 285 яш да 9-нчу класдан тайып, коллежлеге, оьзге тюрлю орта хас охув ожакълагъа охумагъа барды.



    – Охув ожакъларда касбу танглавгъа байлавлу ишни юрютмек учун тийишли шартлар болдурулгъанмы?



– Буссагьатгъы вакътиде бизин охув ожакъланы барысында да дегенлей компьютер класлар бар. Артдагъы эки-уьч йылны ичинде Билим берив ва илму минис­терлигини янындан бизин охув ожакълар учун хас кабинетлер гёрсетилмеген. Тек 2014-нчю йылда бизин райондагъы 14 охув ожакъгъа универсал хас клас кабинетлер йиберилип пайдаландырывгъа берилгени гьакъда айтмагъа тюше. Кёбюсю бизин охув ожакълар компьютерлерден къайры да, гьалиги талаплагъа жавап береген алатлар ва къураллар булан ясандырылгъан. Шоланы арасында проекторлар ва интерактив доскалар билим беривню сан янын артдырмагъа шайлы кюйде болушлукъ эте. Ондан къайры да, Къарабудагъгентдеги гимназияда, Паравулдагъы эки номерли орта школада, Гьелидеги, Манасгентдеги, Къакъашурадагъы орта школаларда гьар дарс айрыча кабинетлерде юрюлегенин шу ерде айтмакъны да тийишли гёремен. Мисал учун айтгъанда, химия, физика, биология, математика дарслагъа шо охув ожакъларда яшлар учун дарслар тийишли кюйде ясандырылгъан хас кабинетлерде юрюле. Дарсланы шолай юрютмеге эсгерилген охув ожакъларда бары да имканлыкълар яратылгъан.  


– Алибек, Къарабудагъгент районгъа гиреген юртларда къошум билим берив ожакълар иш гёреми? Айтагъаным, гьар тюрлю саниятлагъа байлавлу пагьмусун, гьюнерин артдырмакъ учун яшлагъа имканлыкълар бармы? Шону булан байлавлу бирдагъы бир сорав. Охув ожакъларда пагьмулу яшлар булан иш юрютюв нечик салынгъан?



– Бизин районда яшланы яратывчулукъ район уью иш гёре. Кёбюсю юртларда да эсгерилген къошум билим берив идараны янындан гёрсетилген сагьатлагъа гёре иш юрютюп, айры-айры муаллимлер де чалыша. Олар юрютеген кружокларда яшланы гьар тюрлю саниятлагъа байлавлу пагьмусун, гьюнерин артдырмакъ учун тергев бериле. Бизин республиканы Билим берив ва илму министрини эки йыл алъякъда къабул этилген буйругъуна асасланып, пагьмулу яшлар булан юрюлеген ишге охув ожакъларда жаваплы муаллимлер де белгиленген. Шо да пагьмулу яшлар булан юрюлеген ишге эсгерилген министерликни ва оьзге гьакимлик къурумларыны янындан тийишли тергев берилегенин англата. Гьар тюрлю предметлерден Бютюнроссия оьлчевюнде юрюлеген олимпиадалар, охув ожакъларда, олай да муниципал, регион даражада болагъан охув ярышлар пагьмулу яшлар булан юрюлеген ишни бир тирети болуп токътай.  


  

– Билим берив управлениени касбучулары охувчу яшланы касбу танглавгъа иштагьландырывгъа охув ожакъларда юрюлеген ишге нечик къошумун болдура?



– Билим беривню район управлениесини ва маълумат-методика центрыны касбучулары олимпиадаланы, охувчуланы арасындагъы къаравланы охув ожакъларда юрюлеген ишин оьтгеривге аслам тергевюн болдура. Шондан къайры да, олимпиадаланы ва къаравланы муниципал даражадагъы бары да къурумчулукъ масъалаларын чечив ва оьтгерив оланы алдына борч этилип салына. Сонг да, шоланы оьтгеривге къуршалгъан муаллимлер булан билим беривню район управлениесинде гьакълашыв генгешлер оьтгериле. Охув ожакълагъа барып да бизин касбучулар яшлагъа да, муаллимлеге де методика якъдан тийишли кёмеклер болдура.     


– Охувчу яшлар гележекде оьзлер ес болмагъа хыял этеген касбуланы гьисапгъа алып, школаланы ёлбашчылары оьр ва орта хас охув ожакълар булан байлавлукъ юрютеми?



– Гьар йыл да охув ожакълар оьр ва орта хас охув ожакълар булан къатнап тутуп иш юрюте. Оьр класланы охувчулары булан оланы вакиллери ёлугъувлар да оьтгере. Шолай, оьр охув ожакъланы арасында ДГУ-ну, ДГПУ-ну, Дагъыстан халкъ хозяйство университетни, Дагъыстан пачалыкъ аграр университетни, Дагъыстан пачалыкъ медицина академияны айрыча эсгермеге боламан. Толмагъан орта билим алгъан оьрюм яшланы арасында Магьачкъала шагьардагъы инновация-милли, автодорожный коллежлени вакиллери оьр класланы охувчу яшларыны арасында касбу танглавгъа байлавлу англатыв иш юрютювге айрыча жагьлы къуршала.



Шону булан бирге, оьрде эсгерилген оьр охув ожакъланы вакиллери школаларда билим алагъан яшлар булан ёлугъувлар оьтгерип къоймай. Оьр охув ожакълагъа чакъырып, билим берив шартлар булан таныш болмагъа да имканлыкълар бере. Да­гъыстан пачалыкъ педагогика университет бизин район управление булан байлагъан разилешивге гёре оьр класланы охувчуларына оьзлеге онгайлы вакътиде шо оьр охув ожакъда юрюлеген дарслагъа барып олтурмагъа ихтияр бериле. Гьасили, касбу танглавгъа байлавлу бары гьаракат бизин районда гьар яшны пагьмусу, билими ва гьюнери гьисапгъа алынып юрюле.  


– Алибек, Къарабудагъгент районну охув ожакъларында торайып гелеген наслугъа тийишли билим ва тарбия беривде оьрлюклер ёрайман. Кёп савбол!



­– Сен де савбол.

БИЗИН  МАЪЛУМАТ:


 

Алибек Къайырбеков Къарабудагъгент районну Гьели юртунда 1979-нчу йылда тувгъан. 1997-нчи йылда ата юртунда орта школаны битдирген.  2002-нчи йылда Дагъыстан пачалыкъ педагогика университетини математика ва информатика дарсланы муаллимлерин гьазирлейген факультетин къызыл дипломгъа тамамлап, оьр билимге ес болгъан сонг оьзю битдирген школада  муаллим болуп ишлеген. 2004-нчю йылдан тутуп, Дагъыстан пачалыкъ юрт хозяйство академияда (гьалиги аграр университетде) математика ва физика кафедрасыны дарс беривчюсюню къуллугъунда чалышгъан. 2006-нчы йылдан тутуп, ата юртундагъы школагъа къайтып, муаллим болуп ишлеп тургъан. 2011-нчи йылдан бугюнлеге ерли ол Къарабудагъгент районну билим берив управлениесини начальнигини заместителини борчларын кюте. Уьйленген, агьлюде дёрт авлетни тарбиялай.  

 

 


Лакъырлашывну язгъан Насрулла БАЙБОЛАТОВ.


Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля