Янгы талаплар не даражада кютюле?

– Зарема Абакаровна, кабинетде булай имканлыкълар болдурмагъа тынч масъала тюгюлдюр?..

 

– Биринчилей, шогъар муаллимни оьзю­ню къасты болмагъа тюшедир деп эсиме геле. Ондан къайры да, гимназияны директору Чакар Межитовна да – ана тиллеге бек тергев береген ва бары да имканлыкъланы болдурмагъа къаст этеген ёлбашчы. Гьалиги заманны талапларына гёре, къайсы дарсны да юрюлеген кююню алдына салынагъан масъалалар артгъан. Шо себепден муаллимни де тийишли даражада гьазирлиги болмагъа тюшедир деп эсиме геле. Ана тил кабинетни гьакъында айтсам, тёр тамда илинген язывчуланы ва шаирлени суратлары адабият дарсланы юрютегенде таъсирли болажагъын эсгермеге сюемен. Шолай, тил дарслагъа да бары да темалагъа таблицалар гьазир этилген. Мен гьали эсгерип гетген дарсда къолланагъан къураллар яшланы гёз алдында тура, олар шоланы гьар дарсда гёрмеге болалар.

 

– Зарема Абакаровна, янгы билим берив талаплагъа гёре дарслар не къайдада оьтгериле?

 

– Инг алда, шолай дарсланы юрютмек  учун, муаллимни шо дарслагъа тийишли даражада гьазирлиги болмагъа тюшегени англашыла. Шо якъдан алгъанда, озокъда, компьютер болмаса ярамай. Бизин кабинетде, гёресиз, шо бар. Охув йылны башында тизилеген тематика планлагъа гёре гьар дарсгъа тарыкъ болагъан чакъы алатлар, къураллар компьютерни ичинде деп айтмагъа боламан. Ачыкъ этип айтгъанда, мисал учун, ана тил дарсда айрокъда кёп яратывчулукъ ишлер бола: сочинениелер языла, диктантланы нече тюрлюсю оьтгериле. Шолар бары да темалагъа бёлюнюп, компьютерде айры-айры класлагъа гёре гьазир этилген. Дарсны гьар бёлюгю слайтлагъа бёлюнген ва шоланы къоллайгъанда муаллимни дарсны ичинде заманы да гетмей, охувчуланы да шолай юрюлеген дарсларда алагъан билимлерини сан яны арта.

 

– Гьали кёбюсю школаларда интерак­тив доска дарсда болмаса ярамайгъан къуралгъа айлангъан. Класны ичинде мен шону гёрмеймен. Сиз шону нечик англатмагъа боласыз?

 

– Оьрде де айтып гетгеним йимик, дарсны темасына гёре онгарылгъан слайтланы къоллагъан булан да болмай. Интерактив доскадан да охувчулар да, муаллимлер де пайдаланып билмеге гереклер. Шолай гезиклерде компьютерлер бар ва информатика дарслар юрюлеген класгъа барып дарслар оьтгеребиз.

 

– Дарсны охувчулагъа къужурлу тизмек учун къолланагъан компьютерни имканлыкълары бары, озокъда, яхшы. Китаплар булан иш юрюлмеге гереги белгили. Шо якъдан алгъанда, охувчуланы къумукъ тил ва адабият китаплар булан таъмин этилген кюю нечикдир?

 

– Бизин школада шо масъала чечилген деп айтмагъа боламан. Бары да охувланы китаплары бар.

 

– Класдан тышда юрюлеген дарсланы гьакъында не айтмагъа боласыз? Сиз де билеген кюйде, гьали шо чаралагъа айрыча агьамият бериле.

 

– Охувчуну оюн, къаравун артдырагъан гьар тюрлю агьвалатлар янгы билим берив стандартланы аслу бёлюклерини бириси болуп токътай. Ондан къайры да, бизин гимназияда милли байрамлагъа, тарихге ва адат-къылыкъ мердешлеге багъышланып кёп тюрлю чаралар да юрюле.  Февраль айда белгиленеген ана тиллени халкъара гюнюне охувчулар теренден онгарыла. Шонда олар янгыз шиърулар охуп къоймай, милли ашланы этип гелелер, адат-къылыкъ булан байлавлу мердешлени де гёрсетелер.

 

– Къумукъланы тарихине терен гьыз къоюп гетген, гьар бир тармакъда оьзлени оьр даражада гёрсетмеге болгъан ва халкъны эсинде даим яшажакъ адамларыбызны бу йыл юбилейлери белгиленди. Сизин школаны охувчулары шонда ортакъчылыкъ этдими?

 

– Охув йылны башында план къура­гъанда, биз шолай агьвалатланы да гёз алгъа тутабыз. Бу йыл 100 йыллыгъы белгиленеген Анвар Гьажиевни юбиле­йин белгилей туруп, биз ону музейине де бардыкъ. Шонда бармакъны аслу мурады  музейни де гёрюп ва шонда бизге айтылынагъан маълуматгъа тынглап гелмек тюгюл эди. Охувчулар Анварны яшаву ва яратывчулугъу булан байлавлу маълуматны алдын ерли теренден уьйренген эди. Музейни ичине гиргенде, олар шаирни яшаву гьакъда оьзлер хабарладылар, шиъруларын охуду. Озокъда, музейни ичине жыйылгъан бай материал оланы дюнья къаравун дагъы да артдырды. Шу меселде къурулгъан сапарланы охувчулар учун таъсири терен бола. Анваргъа багъышлангъан республика ярышда 4-нчю класны охувчусу Аида Шамсутдинова алдынлы ерге чыкъды.

Гетген охув йылда Магьачкъала шагьарны оьлчевюнде юрюлген Дагъыс­тангъа багъышлангъан фестивальда ортакъчылыкъ этип, гимназияны охувчулары къуршалгъан команда 2-нчи ерге ес болмагъа бажарды. Шолай, шагьарны ва республиканы оьлчевюнде юрюлеген ана тиллеге багъышлангъан чараларда да охувчулар ортакъчылыкъ этмей къоймай.

 

– Школада янгыз муаллимни къасты болгъан булан да болуп къалмайгъаны англашыла. Муаллимге янгы талаплагъа гёре ишлемек учун бары да шартлар яратылмагъа герек. Муаллим учун чыгъа­гъан методика китапланы, программаланы тизилген къайдасы сизин рази къалдырамы?

 

– Тюзюн айтгъанда, четимликлер ёкъ тюгюл. Ана тил ва адабият дарсланы юрютеген муаллим учун тийишли даражада методика кюрчю болса яхшы болажакъ эди. Шо якъдан ана тиллени юрютегенлени къайсына да четимдир деп эсиме геле. Неге тюгюл, шолай гьалны тувулунгъанына аслу себеп Дагъыстанда гьали болгъанча ана тиллени гьакъындагъы закон къабул этилмегенлик болуп токътай. Бар программалар да эсгиленген. Шо якъдан алгъанда, Магьачкъала шагьардагъы А. Тахо-Години атындагъы илму-ахтарыв педагогика институт булан тыгъыс аралыкъ юрютебиз, басмадан чыгъып онгарылмаса да, илму къуллукъчуланы методика якъдан гьазир этилген ишлери булан пайдаланабыз. Сонг да, бу ерде эсгерип къоймагъа сюемен, муаллимлени билимлерин камиллешдиреген институт булан да тыгъыс байлавлугъубуз бар.

 

– Зарема Абакаровна, маълумат берив къуралларда да нече керен де чыгъып, арагъа салынып ойлашылгъан масъала сизин школада нечик чечилген? Айта­гъаным, класлыкъ журналларда ана тилге ва адабиятгъа берилеген бетлени сиз къайсы тилде толтурасыз?

 

– Шо масъалагъа байлавлу тюрлю-тюрлю ойлар бары магъа да белгили. Тек мен журналны ана тилде толтураман ва шо ёлдан тайма да хыялым ёкъ. ДР-ни билим берив министерлигинде ана тил ва адабият дарсланы тергейген касбучулар айта­гъангъа гёре, журнал дарс юрюлеген тилде толтурулмагъа герек. Эгер дарс къумукъ тилде юрюле буса, орус тилде журналны толтурмакъны маънасы ёкъдур деп эсиме геле.

Артындагъы гюн мен Зарема Абакаровна 7-нчи «в» ва «г» класланы къошуп юрютеген ана тил дарсда да ортакъчылыкъ этдим. Класда 6 охувчу олтургъан. Олар шо гюнгю дарсда гьалишликни гече эди. Муаллим шо дарсны ичинде яратывчулукъ ишлени 5 тюрлюсюн къоллады. Ол янгы дарсны темасын англатывда оьзлер охувчулар гьасил чыгъарып, янгы темагъа оьзлер тюшюнеген ёлну уста кюйде къоллады. Гьалишликни гече туруп, охувчулар алда гечген сыпатишликни ва атишликни де жумлалар къуруп такрарлады ва бек­лешдирди. Доскагъа язылгъан сёзлени къоллап, жумлалар тизип, тил гесимлеге гёре анализ этилди.

Дарсны барышында авуздан чечилеген тапшурувлар да янгы теманы беклешдирмеге кёмек этди. Гьар охувчугъа табиатны суратлайгъан карточкалар берилди. Гьалиш­ликни къоллап, олар шо суратлагъа гёре гиччирек сочинение де яздылар. Шо гюн мен ортакъчылыкъ этген дарсны барышында компьютерни имканлыкълары да къолланды. Мен ойлашагъан кюйде, муаллим дарсда алдына салгъан муратгъа етишмеге болду. Бу гимназияда билим беривню алдына салынагъан янгы талап­лагъа гёре дарслар юрюлегенине оьзюм де шагьат болдум.

 

 

 

Б. ОЬЛМЕСОВА.

СУРАТДА: З. Жанхуватова

 ана тилден ачыкъ дарс юрютеген вакъти.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля