Олайланы арасына Къумукъ театрны пагьмулу артисти Тимур Умаев де гире. Ол оьзю де эсгерген кюйде, артистни касбусун гёз алгъа тутмагъан кюйде сайлагъан. Гёз алгъа тутулмагъан касбу гележекде айрылып болмайгъан сююмлю ишине айланажакъны, театрсыз туруп болмажакъны, балики, оьзю де билмей болгъандыр. Бугюнлерде Тимур Умаев Къумукъ театрны сагьнасында 10-лар булан гьар тюрлю келпетлени яратгъан. Оланы кёбюсю гёрмекли ва спектаклни орта багъанасы деп айтмагъа ярай.

Артдагъы йыл Тимур Умаев  Ж. Токумаевни «Чунайны тоюнда» балкъарлы Тулпар бийни, О. Ибрагьимовну «Бэлла» деген спектаклинде  Казбични ролларын ойнап, айрокъда таъсирли келпетлени яратма бажарды.

Ол Къумукъ театрда пагьмулу  яш актёрланы арасына  гире деп айтсам да, къопдурув болмас. 

Тимур Умаев 1982-нчи йылда  Къызлар шагьарда тувгъан. Яшлыгъы башлап Буйнакск шагьарда,  Халимбекавул юртда оьтген. Школада охувун  Буйнакск шагьарны 7 номерли школасында  башласа да,  11-нчи класны Халимбекавул орта школада битдирген. Школаны тамамлагъан сонг, Дагъыстан пачалыкъ университетини маданият факультетини актёрлар гьазирлейген  бёлюгюнде охугъан.  Тимур Умаев бизин булангъы лакъырлашывунда касбу яшаву булан байлавлу соравларыбызгъа жаваплар берди. Ону булангъы лакъырлашывну охувчуланы тергевюне де беребиз.

 

– Тимур, артистни касбусуна нечик гелдинг?

 

– Гертисин айтсам, мен школаны битдирген сонг, юрист болмакъ учун юридический факультетге тюшмеге къастым бар эди. Тек шо йыл имканлыгъыбыз болмай, тюшмеге бажарылмады. Шо вакътилерде Магьачкъалада  къурдашларыбызгъа гелген вакъти къайсы касбуну танглайгъаныма байлавлу лакъыр болду. Бу йыл университетге юридический факультетге тюшме болмайгъанымны англагъанда: «Бир йыл бош, пайдасыз заман йиберип нетесен, тюш маданият факультетге», – дедилер. Мен де кёп ойлашып турмай, гелип документлеримни де бердим, заманы гелгенде экзаменлер де берип, ДГУ-ну маданият факультетине къабул этилдим.

Башлап къайда гелгенимни англап битмесем де,  дарслар, лекциялар юрюлегенде англама башладым. Охуй туруп, ярым йыл гетип турагъанда, баягъы, къурдашым сорай: «Гьы, чыгъамысан юридический факультетге?» – деп. Шо заман, гертилей де, оьзюмню еримни тапгъанымны англап: «Воллагь чыкъмайман», – дедим.

 

– Артистлени кёплери студент заманындан тутуп сагьнада ойнама башлай. Сени биринчи ролюнг эсингде къалгъандыр, къачан ойнама башладынг?

 

– Мен университетде охуй туруп,экинчи курсну битдирген сонг, Ислам Амашевич театргъа гелмекни таклиф этди. Бизин курсда къумукълардан 7 студент бар эдик. Олар барысы да театргъа ишге тюшмек учун арза яздылар. Тек мени дарс беривчюлерим Зумурут Шигьабутдиновна, Алисолтан Магьамматович, Гьюсен Гьюсенович мен башлапгъы курсларда театргъа баргъанны сюймей эди. Сизге гьали де кёп охума тарыкъ, театргъа барсагъыз, ондагъы къалиплеге уьйренип къалажакъсыз деп англата эди. 4-нчю курсну битдирген сонг театрда ишлеме ярай деп бувара эди. Мен де олагъа къаршы чыкъмай, тюз айтадыр деп, бармай къалдым. 4-нчю  курсгъа чыкъгъанда Ислам Амашевич айта туруп ялкъып, бир гюн: «Мин машинге, юрю театргъа», – деп, арза да язып ишге къабул этилдим.  Режиссёр Зубайыл Хиясов, гюнагьларындан Аллагь гечсин, «Ким такъсырлы» деген спектаклни салмагъа янгы башлап тура эди. Шонда Пахрутдин Ихивов Таймасны ролюн ойнай эди. Мени де огъар дублёр этип алдылар. Таймас – хасмуш жагьилни ролю, бираз тилим де орус къатыш экенге буса ярай, къыйыша  деп, шо ролню бердилер.

 

–Театргъа гелгенде, башлапгъы гьислеринг, оюнг, пикрунг нечик эди, не  къаравуллай эдинг?

 

–Театргъа гелип ишлеме башлап, гастроллагъа барма башлагъанда, не яхшыдыр, савлай Дагъыстанны къумукъ юртларын таныжакъман деп эсиме геле эди. Гертилей де, шолай болма да болду. Гьар йыл гастроллар башлангъанда, гьар къумукъ юртгъа барабыз. Сонг башгъа республикалагъа да бардыкъ. Владикавказгъа, Уфа, Къазан, ондан сонг Тюркиягъа бардыкъ. Бары да ерде бизин нечакъы да арив къаршылай эди. Тюрк миллетлени театрларыны арасында оьтгерилеген фестивалларда кёп тюрк миллетлени таныдым.

 

– Сен хыйлы ролланы ойнадым деп айтдынг, оланы арасында сагъа лап да ювукъ, эсингде къалгъанлары болгъандыр.

 

– Биймурза Мантаев Къумукъ театрдан гетгенче «Аяз башлы йырчы къыз» («Абсурд»)  деген спектаклни салгъан эди. Онда мен Сулейман ханны ролюн ойнай эдим. Шо спектаклге гьазирленип ишлеген  кюйде мен гьали де бир спектаклде де ойнамагъанмандыр. «Къутургъан акъчалардагъы»  мундагъы Гумовну келпети эсимде къалгъан. «Асият» деген спектаклде Юсупну келпетин оьзюме ювукъ гьисап этемен. «Айтылмай къалгъан алтын сёзде» буса Фернандону ролюн ойнадым. Мен оьзюм йымышакъ адамман, тек магъа бираз хасмуш, бандит адамланы  келпетлерин яратма кёп тапшурула.

 

– Театрда ишлей туруп, къайсы игитни келпетин яратма сюер эдинг?

 

– Шо гьакъда мен, гертиси, ойлашмагъанман. Гьар яратылагъан келпетни оьзюню ери, маънасы бар. Олай игит яда келпет болмаса, спектакль ярты къала, ахырына чыкъмагъа болмай. О саялы мен о гьакъда ойлашма сюймеймен. Эки артист бир келпетни бир даражада, бир йимик ойнама бажармай. Биз ону, ягъадан къарап, оьзюбюз де гьис этебиз. Сонг да, мен баш ролланы артындан чабып айланмайман. Режиссёр оьзю  алдына салгъан масъаланы чечмек учун артистлени сайлап ала. Сюйсек де, сюймесек де, театрда режиссёр оьзю ишлеп уьйренген, инанагъан артистлер бар. Гьали, заман гетип, шоланы арасына мен де гире тураман деп эсиме геле.

 

– Къумукъ театрда, сени эсинге гелеген кюйде, къайсы спектакллер аз ойнала, къайсы жанрда келпет яратма сюер эдинг?

 

– Къумукъ театрда комедия спектаклер кёп гёрсетиле. Мен драма асарны игитин ойнажакъ эдим. Классика асарларда драма игитлени келпетлерин ойнайгъанда артист бираз жыйнакълы бола. Асарны маънасына тюшюнесен, уьйренесен.

 

– Артистлер игитни келпетин яратагъанда не йимик» гьиллаланы» къоллай, игитни келпетин яратма тынчмы?

 

– Кёбюсю гезиклерде режиссёрну буварывундан, англатывундан да гьасил бола. Гьар режиссёрну оьзюню бир уьйренген, къоллайгъан къайдасы бар. Ислам Амашевич бир къайданы къоллай буса, башгъа режиссёр оьзюне ювукъ башгъа къайданы къоллай. Шолай да, бирче ойнайгъан артистден де гьасил бола. Спектакль бирлешип амалгъа геле. Артистлер, режиссёрлар бир-бирин англаса, келпетни яратма къыйын тюгюл. Шо ягъындан айтгъанда, Къумукъ театрны коллективи бек татывлу. Бир-бирин гюллеп ,чатакъ салып айланагъанлар ёкъ. Театр – бир уллу агьлю йимик.

 

– Сынавлу, кёп йыллар ойнайгъан артистлер  артда къошулгъан яш артистлеге нечик янаша?

 

– Озокъда, эсли, сынавлу артистлер гьар заманда да кёмек эте. Басир  Магьамматов, Тотуханым Осаева, Имам Акавутдинов – бек пагьмулу артистлер. Гьар якъдан да пагьмулу, къайсы жанрдагъы игитни келпетин де уста кюйде яратма бажара. Биз сорагъанда да, сорамагъанда да, ёл гёрсетип, кёмек этмеге гьап-гьазирлер.

 

–Театр сени учун недир?

 

–Театр бир  адамны «ютуп»  къоя деп айтар эдим. Олай демек, яман маънасында  тюгюл. Мунда ишлеме башлагъан адам, нечакъы тайма ойлашса да, гетип болмай. Шо кююнде оьмюрюню узагъында ишлеп де тура. Театр бугюн артистлеге яхшы яшавлукъ онгайлыкълар, харжлар бермей. Шогъар да къарамайлы, артистлер бир ерге де гетмей, ишин мунда узата. Мен бугюн Буйнакск шагьардан гелип ишлеймен. Шулай четимликлеге де къарамайлы, театрдан гетермен деген ойларым ёкъ… Озокъда, умут булан гележекде яхшы якъгъа алышынывлар болажакъ деп яшайбыз. Умуми алгъанда театр – бизин сыйлы ругь байлыгъыбыз.

 

– Гастролланы гьакъында айтгъанда, оьзюнге не йимик сынав алдынг яда не йимик башгъалыкълар, янгылыкълар эсде къалды?

 

– Оьрде де эсгергеним йимик, уллу шагьарлагъа, Тюркиягъа гастроллагъа бардыкъ. Артистлени оюнун тенглешдиргенде, бизин артистлер бираз да артда къалмай, амма техника ясандырывлары, сагьна гийимлери, озокъда, нечакъы да осал. Булай гьал бизден, артистлерден яда театрны ёлбашчыларындан гьасил тюгюл. Спектаклни гьазирлемек, онгармакъ учун гёрсетилеген харж  булан байлавлу. Тыш пачалыкъларда бир спектаклге миллионлар булан харж бериле буса, бизге йылны боюнда салынагъан спектакллер учун да о санавда харж гёрсетилмей. Бир-бир спектакллерде адамшавлу опуракъ ёкъ саялы, оьзюбюзню опурагъыбыз булан сагьнагъа чыгъып ойнайгъан гезиклерибиз бола.  Заманда бир гийимлер театрда да тигиле, тек олар азлыкъ эте. Сагьнада бай декорация, артистлени уьстюнде тийишли опуракълар болса, спектаклни  умуми гёрюнюшю де бай бола.

 

 

Патимат БЕКЕЕВА.

Суратларда:Т. Умаев; Тимур тюрлю-тюрлю  ролларда.