– Нюрлюгьаят Магьамматовна, районда инг уллу охув ожакъгъа ёлбашчы болуп ишлейгенигиз кёп йыллар бола. Къатынгишиге шулай ишде ишлеме къыйын тюгюлмю?
– Директор болуп ишлейгенли бу йыл 17 йыл битежек. Ондан алда ёлбашчы къуллукъланы кютген бусам да, инг башлап, боларманмы экен деп кёп ойлашдым. Агьлюмдегилер де ягь берген сонг, Къарабудагъгент районну ичиндеги инг уллу школаны, инг уллу коллективни башын тутдум.
Менден алда гимназиягъа ёлбашчылыкъ этип тургъан Агъалав Гьалимов герти педагог, патриот деп айтма тийишли адам эди. Ону ёл гёрсетивлери магъа бек пайдалы болду. Ондан къайры да, бу школада мен 1985-нчи йылдан башлап биринчи абатларым алгъанман, бары да мени иш ёлдашларым, анадаш коллективим эди. О да къыйын ишимни бир яхшы яны болуп токътады.
– Яшавну бары ниъматы яшлыкъдан, агьлюден баш ала. Сиз нечик агьлюде оьсгенсиз, тарбиялангъансыз?
– Бизин агьлюбюзде муаллим касбуну юрютген адам ёкъ эди. Атам Магьаммат Канзитдинов бригадир болуп кёп йыллар ишлеген, анам Мажидат булан 4 уланны, 2 къызны оьсдюрген, тарбиялагъан, оьр билимлер берген. Ата-анамны гьар авлети гьар тюрлю касбулагъа ес болду.
«Жамиятны айыбын алмасдай ишлегиз, халкъ булан бир болуп, авурлугъуна ёлдашлыкъ этип, яхшылыгъындан сююнюп, къайгъысына къайгъырып билмесегиз, халкъны баракалласын, сюювюн къазанмагъа къыйын», – деп буваргъан олар. Не ерде ишлесек де, биз олар айтгъан сёзлени унутмадыкъ, ата-анабыз гёрсетген ёлдан чыкъмадыкъ деп эсиме геле.
Уьйде, агьлюде берилген тарбия – яшны яшавуну ачгъычы. Сюювню, дос-къардашны арасындагъы татывлукъну, яшавда тутма герекли кююнгню уьлгюсюн биринчилей гьар адам агьлюден ала. Мен буса иш булан чыныкъгъан, къавум-къардашын да, къонакъланы да кёп сююп бажаргъан ата-ананы агьлюсюнде оьсгенмен.
– Жаваплы къуллукъларда четимликлерсиз болмай. Олардан оьтмеге не зат кёмек этген: оьз хасиятыгъызны чыныкъгъанлыгъымы?
– Инг аслусу, мен ойлашагъан кюйде, сени булан бир ругьда ишлейген, алдына бир йимик мурат салгъан адамлар болма герек. Шо якъдан да мен оьзюмню насипли санайман. Мени яннавурумда, оьсюп гелеген наслусуну гележегин гёз алгъа тутуп, эринмей-талмай ишлейген иш ёлдашларым бар: Аминат Черивова, Раупат Гьажиева, Зугьра Гьамзатова, Айгьанат Арсланбекова, Ругьаният Мусаева. Биз барыбыз да яшлагъа билим бермек, тарбиясын артдырмакъ, савлугъун беклешдирмек деген ой булан план къуруп, йылдан-йылгъа натижалагъа етишип, олардан сююне туруп ишлейбиз.
Ишлейген йылларымны ичинде, школаны ишин ойлаша туруп, хыйлы юхусуз гечелер оьтгергенмен. Яшавда болагъан четимликлер, къыйынлыкълар адамгъа бир сынав болуп токътайдыр деп эсиме геле. Шолай сынавлардан оьтмеге бажаргъан адамны хасияты чыныгъа. Директор болуп ишлемеге башлагъан биринчи йылымда эркъардашым
Рагьматулланы тас этме буюрду. Тек яшавну узатмагъа, бойнума алгъан намусну кютмеге герек эди. Ишге гелип, халкъ арагъа чыгъып, гёнгюм ачылды, алгъа багъып талпына туруп, иш булан хасиятым чыныгъып къалды. Яшавда алгъа барма сюе бусанг, четимликлеге бойсынмай турмагъа герексен деп эсиме геле. Озокъда, къатынгишиге нечакъы да къыйын. Уьягьлюмню ягъындан кёмек, якълав болмагъан буса, дагъы да къыйын болур эди.
– Артдагъы йылларда къатынгишини жамиятны оьсювюню ёлунда этеген гьаракатына байлавлу кёп тюрлю башгъа-башгъа ойлар арагъа чыгъа. Сизин ойларыгъыз нечикдир?
– Шолай ойлар бизин де талчыкъдыра, ойлашдыра. Къатынгиши уьйде туруп, яшлагъа тарбия берме, уьй къуллукъну кютюп турмагъа герек деген ойланы эшитмеге тюшген. Тек биз яшайгъан пачалыкъда муаллимлени 90 проценти – къатынгишилер. Къатынгишини къыйынын-тынчын англамагъа, тарыкъ болса, огъар якълавчу болмагъа, герекде къатты сёйлемеге къатынгишиге енгил деп ойлашаман. Озокъда, яшавну бары да авур намусларын эргишилер кютме герек. Тек къысмат буюргъан кюйде, намусну бойнунга алгъан сонг, кант этмей ишлеме герексен.
Къатынгиши билимли, яшавгъа айыкъ болмагъа герекни гьар ким де англай. Оьтген асруну башында белгили чалышывчу Зайналабдин Тагиев булай сёзлер айтгъан: «Бир уланъяшгъа билим берсенг – бир адамны билимли этерсен, бир къызъяшгъа билим берсенг – бир агьлюню билимли этерсен». Бу сёзлер булан мен толу кюйде разимен.
– Къатынгишини инг аслу борчларындан бири – ана болуп, авлетлерине тарбия бермек. Агьлюгюзню гьакъында бир-эки сёз айтыгъыз.
– Къатынгишини инг аслу борчун сиз тюз белгиледигиз. Къумукъланы къатын йыкъгъан ожакъ турмас деген бек тюз айтыву бар. Анадан, агьлюден кёп зат гьасил бола. Очакъны отун сёнме къоймай сакълагъан да –аналар. Шо саялы да къатынгиши, агьлюсюндегилени барын да аяп-асырап, сююп, уьстюнлюклеринден сююнюп, болагъан кёмегингни этип турмагъа герек. Биринчилей, ана оьз балаларына яхшы-яманны англатмагъа, яхшы ишлеге ругьландырмагъа, ачувдан, оьжетликден ари тебермеге герек.
Уьягьлюм булан бирче 3 яш оьсдюргенбиз: 2 улан, 1 къыз. Уланларым экиси де, билим де алып, врач касбулагъа да ес болуп, оьз ожакъларын къуруп яшайлар, къызым – Санкт-Петербург медицина академиясыны студенти. Къумукъларда яшларын макътайгъан хасият ёкъ, амма яшларым гьалиге ерли мени халкъымны арасында бетимни къызартмагъан. Шо саялы да, гьажгъа барып, юрегимдеги негетиме етишме имканлыгъым болгъангъа да Аллагьыма даим шюкюрлюк этип тураман.
– Билим берив тармакъда ишлейгенигиз кёп йыллар бола. Муаллимге не йимик къылыкълар хас болма герек деп эсигизге геле?
– Буссагьатгъы къыйын девюрде билим берив де, тарбия да айрыча муаллимлени бойнуна салынып къалгъан деме ярай. Шо саялы да муаллим, биринчилей, оьз касбусуну устасы, профессионал болмагъа да герек, яшлагъа ана гёзден къарап, ана юрек булан сююп, охувгъа гьасирет этип бажармагъа да герек. Ондан къайры да, муаллимлер чакъ-чакъда ата-ана булан тыгъыс байлавлукъда туруп, оланы тарбиясын ва билимин артдырмагъа да борчлу бола.
– Сиз башын тутгъан охув ожакъны ва олай да, билим берив тармакъны оьсюв ёлларына нечик багьа берип боласыз?
– Бугюн бизин гимназия – районда инг алдынлы охув ожакъ. Муаллимлерибизни сынав, билим даражасы да савлай Дагъыстандагъы школаланы арасында алдынлы ерлерде деп токъташдырып айтып боламан.
Заманны талапларына гёре иш тутмаса, замандан артда къалмакълыкъ бар. Бугюнгю заманны талабы – 11 класны охуп битеген яшлар оьзю сайлагъан оьр охув ожакъда охумакъ учун къатты билимлери болмагъа герек. Билимлени кюрчюсюн яш, озокъда школада ала. Гьалиги замангъа гёре, школада билимни береген пагьмулу муаллимлер де болмагъа, кёп яхшы шартлар да тувулунмагъа герек.
Шо якъдан алгъанда, биз бираз замандан алда да юрюп къалгъанбыз. 2002-нчи йылдан башлап, бугюнге ерли бизин гимназияда токъташдырылгъан кюйде пайлап класлар ачылып, охувчулар сайлагъан касбусуна гёре хас билимлер алып тура. Шо класларда охугъан яшларыбыз оьзлер сюеген, Дагъыстанда да, Дагъыстандан тышда да, вузлагъа да охума тюшюп, уьстюнлю кюйде охуп туралар. Бирлери буса, охувун битдирип, оьр даражалы касбучулар болуп ишлей.
Гележекде буса, шолай профил класларыбызны ишини даражасын артдырмакъ учун, бизге герекли физика, химия лабораторияларыбыз толу кюйде иш гёргенни сюер эдик.
– Яшны тарбиясы, хасиятыны токъташыву не затдан гьасил бола деп эсигизге геле?
– Яшны тарбиясы, хасиятыны токъташыву биринчилей агьлюден баш ала. Гьар ожакъда яшав шартлар башгъа йимик, тарбия да башгъа. Кёбюсю ата-аналар, яшларын гьар гюнлюк сурсат азыгъы булан таъмин этебиз деп, жан азыгъыны гьакъында унутуп къалалар. Оланы яшлагъа тарбия бермеге заманы къалмай къала.
Агьлю яшавда къатынгишини таъсири аслам буса да, эргиши ожакъны орта багъанасы экенни унутма тюшмей. Эргишилеге де тарбиялав масъаладан баш къачырмагъа ярамай. Неге тюгюл уланъяшны тарбиясы ата гёрсетген уьлгюден гьасил бола.
Уллу Ватан давну, ондан сонггъу йылларында да, инг авур заманларда да охувгъа, билимге уллу агьамият берилген. Шону натижасында пачалыкъ да инг алдынлылардан болгъан. Тек ата-ана акъча къазанабыз деп, яшланы гележегин тас этип къоймакълыкъ бар. Шону унутмагъа ярамай. Шону бизин ата-аналар булангъы ёлугъувларыбызда да айтып турабыз.
– Байрамыбыз да етишип геле тура. Сиз къатынгишилеге не ёрама сюер эдигиз?
– Мен бу етишип гелеген байрамны алдында бары да анадашларыма ожагъында, халкъыбызны, девлетибизни арасында парахатлыкъ болсун деп ёрама сюемен. Къалгъан затны Аллагьны кёмеги булан чечип боларбыз. Бары да аналагъа балаларыны къайгъысын гёрмей, насибинден сююнюп яшап турмакъны ёрайман. Очакъларда от, юреклерде ругь сёнмесин, я Аллагь!
– Бизге берген баянлыгъыгъыз саялы сизге де баракалла болсун! Къыйын ёлугъузда энниден сонг да уьстюнлю кюйде юрюмеге Аллагь савлукъ берсин!
– Баракалла!
Ругьаният МУСАЕВА.
