ЗАБИТ АКАВОВ – ДАГЪЫСТАННЫ АДАБИЯТ АХТАРЫВ ИЛМУСУНДА БИЗИН
ГУМАНИТАР КУЛЬТУРАБЫЗДА ОЬЗТЁРЕЧЕ ЕРИ ВА КЪОШУМУ
БУЛАНГЪЫ ИНГ ГЁРМЕКЛИ АЛИМЛЕРИБИЗНИ ВА ЧАЛЫШЫВЧУЛАРЫБЫЗНЫ БИРИ
З Акавов Дагъыстанда ва ондан тышда да къумукъ классик шаирлени ва язывчуланы гьакъында биринчилерден болуп хас монография ахтарывлар язгъан, олай да бютюн Дагъыстан-Кавказ адабият ахтарыв илмуда кюрчю болуп гёрюнердей кёп-кёп китапланы автору. Ону уьстевюне де, ол кёп йыллар Дагъыстан пачалыкъ педагогика университетни филология факультетини адабият кафедрасыны, оьзюню къасты булан къурулгъан филология илмуланы институтуну башчысы, шо факультетде диссертация якълав советни председатели, гуманитар тармакъдагъы илму журналны баш редактору.
Забит Акавовну къумукъ дагъыстан филологиягъа оьзтёрече къошумун эсгере туруп, ону илму-ахтарыв гьаракатыны бирдагъы бек маъналы ерине тергев берме тюше, Забит Акавовну гьар милли шаирге, язывчугъа багъышлангъан асары болсун, гиччи-уллу демей, ол оьзю къыйматлайгъан адабият материалны генг Россия ва дюнья даражада къатнашдырып къарамайлы, бир язывун да тамамламас. Шу къайдалы талапчылыкъны тюбюнде Забит Акавовну ёлбашчылыгъы булан 50-ге ювукъ жагьил адабият ахтарывчулар, илму диссертациялар язып, алимлик ат алгъанлар.
Шо кюйде Забит Акавов, оьзюню илму ишини баш тын тармагъы болгъан М-А. Османовну шиъру жыйымын айры китап этип, «Дюнья бизге иерир» деп ат да берип чыгъаргъанда, къумукъ охувчуланы разилиги бек артды. Шулай гьалны гёрюп, о йылларда да, гьалиги бизин гюнлерде де бир тамашалыкъны гьакъында ойлашмай, пикирлешмей къойма ярамай. Гертиден де, адабиятыбыздагъы гьар маъналы аламат оьзюню бютюн терен таъсири булан халкъ яшавун, ону гележегин, оьзюнден сонггъу барышын, гьатта сонггъу чалышывчуларын да белгилемей ва белсендирмей къоймай экен!
Бизин къумукъ илму гьаракатыбызда, милли гуманитарлыкъ барышыбызны инг гёрмеклилеринден болуп, Забит Акавов арагъа чыкъды. Ери гелгенде эсгермей къоймайыкъ, бизин девюрде шолай илму маънада генг арада аты айтылагъан эки яхсайлы болду – Мурад Аджи ва Забит Акавов. Бугъар заман оьзю де шагьатлыкъ этер.
Бу девюрдеги Забит Акавовну илму ахтарывчулукъдагъы къошуму, ону кёп санавдагъы китаплары, юзлер булангъы журнал ва газет къураллардагъы язма пикирлешив асарлары шо милли жагьлыкъны бирден- бир артдырды.
Забитни илму ахтарывчулукъдагъы биринчи абатлары мени бугюн йимик эсимде. Ону адабият ахтарыв иши – студент курслукъ язывундан башланды. О М-А. Османовну яшавуна ва яратывчулугъуна багъышлангъан эди. Шо тептер гьалиге ерли де сакъланып бар. Бу ону илмугъа башлапгъы гиришивю эди. Университетни битдирген сонг Забитни илму белсенивю шо йылларда Дагъыстанда инг гёрмекли адабиятчы алим Р.Ф. Юсуповну башчылыгъы булан узатылды. Шо барышда аслу гьалда М-А. Османовну яратывчулугъундан диссертация якълады ва орус тилде оьзюню материаллары салынгъан китапларын чыгъарды.
Ону биринчилей ана тилибизде язылгъан «Биринчилер» деген китабына айрыча хас маъна берип, къысгъача буса да, бугюнгю охувчулар масъаланы шу янына айрыча тергев берип янашгъанны сюемен.
Забитни «Биринчилер» деген ахтарыву (гетген асруну 80-нчи йыллары) девюрню талапларын къуршай, шо йылларда адабиятыбызны генг дюнья оьлчевлеринде язылгъан китап болду.
Неге мен булай ташдырып, «Биринчилени» айрыча ниъматлыгъына тергев болгъанны сююп язагъаным да негьакъ тюгюл. Шону ачыкъ-аян болуп билингенин бу гюнюбюз учун да оьтесиз къыйматлы гьисап этемен.
Биз кёбюсю гезиклер илму китапларыбызны, генг охувчу арада белгили болсун учун, орусча язма муштарлыкъгъа къайтгъанбыз. О герти, шолай дюр де дюр. Гелигиз, бираз танапуслукъ алып, пикирлешип къарайыкълар – ана тиллерибизде гьалиги илму-интеллектуал даражада ой къурма ва языв этме уьйренмесек, ана тилибизни гючю-ниъматы булан ойчулугъубузну бугюнгю дюнья барышгъа тиркеп къошмасакъ, бизин халкъ мен дюньяны тенги болайым деп нечик айтма болур ва нечик, не къайдада Тенгири аманат этип, оьзюне къоруп сакълама ва эркин кюйде юрютме берген оьзденлигин артдырма болур? Муна шулай бугюнлюгюбюзде де бек авур тиеген масъала арагъа чыкъмасмы?!
Эгер биз милли жагьлыгъыбызны, бырынгъыдан гелеген оьзтёречелигибизни, оьзденлигибизни якълап, табан тиреп, къайратлы иш гёрсетмесек, бизин дюнья арадагъы тенг ихтиярлыгъыбыз не болажакъ?!
З. Акавов Ш. Магьитов ва Дагъыстанны халкъ шаири
М. Атабаев булан.
Шо йыллардагъы Забитни биринчи къумукъча чыкъгъан китабы бизин шу къайдадагъы ойлагъа гьаките турду. Охувчулар биледир – шо йылларда бары дагъыстан халкъланы, шону ичинде къумукъланы да милли гьаракатчылыкъ, милли жагьлыкъ толкъунлары бек гётерилип гетген эди. «Биринчилердей» китапланы тарих маъналыгъы бирден-бир арта башлагъан эди.
М-А. Османовну оьзюню савунда эки-уьч китабы чыкъгъан. Оланы башлапгъысы – «Ногъай ва къумукъ йырлары» (Спб, 1883 й.) ва экинчиси – «Насигьат» («Охуйгъан яшгъа») (Къазан, 1899 й.), ону шиърулары айры китап къайдада 1926-нчы йылда Магьачкъала шагьарда басмадан ажам языв булан чыгъып яйылгъан. Арадан кёп йыллар гетип, дёртюнчюлей 1995-нчи йылда ону «Дюнья бизге иерир» деген аты булан Забит Акавовну къастыны натижасында толу асарларыны жыйымы халкъгъа етген.
Белгили кюйде, шо йылларда мердешли болуп гёрюлеген «сайламлы», «жыйымлы» демей, оьзю чыгъаргъан китапгъа З. Акавов бюс-бютюнлей шаирге янгы къадар яратагъан «Дюнья бизге иерир» демеги тергевлю охувчуну оюн къуршап алмай болмай. Китапны аты бир охугъан сонг, даимге эсингде къалардай маъналы тие эди. Булай терен маъналы сёзлер, дюньялыкъгъа янгычалай янашма чакъырагъандай гёрюне башлар эди.
Бириси янындан, бу савлай китапгъа ат болуп къоллангъан М-А. Османовну бир сатыры, яни, дюньялыкъгъа ес ва тенг ихтиярлыкъда янашыв талабыдай айтылагъан, чалынагъан ону поэзиясыны, ону девюрюню теренинден гелегенни исбатлап ой бере эди ва шону дюнья англавуну философия ва чебер метафоралы маънасын аян этип ачыкълашдырагъан, бек ойлашып къурулгъан иш экенни гёрсете эди.
З. Акавовну печатдан чыгъаргъан шу китабы, натижалап айтгъанда, таъсирлиги булан булай ой тувдурмай болмай эди: адабиятыбызда М-А. Османов булан бирче Й. Къазакъны поэзиясында яшавлукъ къайдалар танглав бизин милли адабиятыбызда къатты керт принцип этип къоллав ва янашыв инг маъналы етдиринки ери болуп гёрюнме башлады.
Шу тайпа гьислеринг сени къуршап алгъанда, бирче оьтген йылларыбызгъа базып, Забитге «Забит-апенди» деме чакъыра. Булай ювукълукъну англары мени дагъы да къайтара бирдагъы бир яшав суратгъа тергевюм тарта. Гьалиги Забит-апендини янгы Совет армиядан къайтып, асгер гийими булан Дагъыстан университетге тюшме гелгенин эсге гелтире.
О гюнлерде ол Яхсайдан гелген филология факультетни орус-дагъыстан бёлюгюню бек жыйнакълы студенти эди. Бизин факультетде адабият кружокланы жагь къастлы ортакъчысы ва олай да Дагъыстан адабият кафедра бары къумукъ районланы къуршап, Къаягент районну Башлыгентинден Таргъугъа, Къазаныш булан Атланавулгъа, Бавтогъайгъа ва Эндирейге, о юртлардан оьтюп, Яхсайгъа, Бабаюртгъа, Къызлар шагьарны боюна – лап артда Терекли-Мектепге фольклор ва адабият варислигибизни ахтарып жыягъан кёп санавдагъы яйлыкъ экспедицияланы бек гьаракатлы ортакъчысы эди. Сонг бугюн буса ол – бютюн Россияда, ону кёп махлукъатларына ажайып къужурлу адабият алым болуп гёрюнеген, евразиялыкъ къастлыкъны башын тутгъан илму чалышывчу.
Забитни булай гелишини бирдагъы тарихи ва уьлгю мюгьлетли ерин айтайым. Дагъыстан университетде Забит студентлени арасында биринчилерден болуп, кафедраны ва ректоратны тапшуруву булан Ленинград, Москвагъа ва Къазан шагьарлагъа излевчю илму ахтарывлар юрютмек учун вакиллик кагъызлар булан бакъдырылгъан биринчи студент эди. Студентлени арасында шу къайдалы гьаракатланыв Забитден башланды деме боламан.
Ондан сонггъу йылларда Забит – педуниверситетде адабият кафедраны кёп йыллар заведующийи болуп ишлегенден къайры, ондагъы хас филология илму институтну директору, кандидатлыкъ ва докторлукъ диссертацияланы якълав советни председатели. Забитни бу къайдадагъы бары да ишлерин эсгермей къоймайыкъ дей бусакъ, бизге дагъы да хыйлы язывлар узатма тюшер эди. Амма шу айтылгъан чакъы затгъа асаслансакъ, Дагъыстан ва ондан озуп бютюн Темиркъазыкъ-Кавказ бойда, адабият илмуну оьсювюн гёз алгъа тутуп айтгъанда, илмуну тармагъында ону оьз алымы ва оьз школасы барлыгъын эсгерме тарыкъ. Иш, гертиден де, шолай экенге мен кёп алимлени мюкюрлюгюн билемен ва эшитгенмен.
Шолай да, тюнегюнюбюзде Забит-апенди оьзюню башлапгъы ахтарыв ишин Хасавюрт район газетни бетлеринде чыгъаргъан эди буса,ону бугюнгю адабиятчылыгъыны ниъматлыгъын береген язывлары кёп-кёп илму журналланы, илму жыйым китапланы, республика газетлени ва журналланы бетлерин безей ва шоллугъу кёп-кёплени чебер яратывчулукъгъа ва илмугъа гьаваслыланы къувандыра ва ругьландыра.
1. З. Акавов май байрамда ёлдашлары булан.
Забитни не, къайсы китабын, къайсы макъаласын охуй бусанг да, сюйсе ол 200-300 йыллар алдагъы адабият маълумат болсун, сюйсе бугюн буссагьатгъы языв культурабызны аламаты болсун, ол бир гезик де адабият асарны къыйматлайгъанда «болгъан» деген сёзню къолламайгъанны эс этмей болмайсан. Ону язывунда олай англав юрюлмес, шолай янашывну бир тююр де къабул гёрмес, болгъанны оьзюню исбатлавуна «екме» къарамас. Неге тюгюл, ону алимлигини гьакълыгъы ва инамлыгъы булай: герти чеберлик тувгъан буса, огъар дагъы къайтып, къайда буса да ёкъ болуп къалма кюй ёкъ, о гьар миллетге даимликге берилеген бир гьакълыкъны аламаты болуп яшай, сонг буса ругь бирликни, ругь къудратлыкъны артын уьзмей юрютюп турар. Муна шулай Забитни бары язгъаныны теренинде, мени къаравумда, бек тамаша маъналы философиялы янашыв юрюле. Шогъар мюкюрлюк этмей де болмайсан.
Муну булан мен бу ерде айтма сюегеним, сюйсе билип болсун, сюйсе оьзтёрече сыралыкъ юрюлсюн яда сакъланмакъ учун болсун, Забитни бары адабият ахтарыв гьаракатында янгыз огъар хас болуп гёрюнеген языв къайда къоллана.
Шуну булан бирге мен Забитни бизин милли культурабызны гьар тюрлю барлыгъын къыйматлавунда бирдагъы бир оьзтёречелигин эсгерме тийишли гёремен. О нечик, не болмакъ бар деп оьзюбюз оьзюбюзге суаллашып къарайыкълар. Ону маънасы булай болуп гёрюнме башлай. Забит алда бир оьзю танглагъан алымын тавакелли юрютген булан тамамланып къалмас, бу огъар ахыр дазу тюгюл. Шонда токътап къалмас, шулай гезиклерде ол бугюнюбюзню масъалаларына чыгъып йиберип иш гёрме, ойлашма урунагъаны ону бары да китапларында, яни, олай башгъа алда бир де болмагъан кюйде не яратма болур эдик деген излевчюлюк, ойчулукъ хасият сайлай.
Бу ерде мени эсиме бирдагъы эки-уьч агьвалат гелип тербей: оланы бири – Й.Къазакъ, экинчиси – Анвардан, уьчюнчюсю де – бир тюрк къардашыбыздан…
Оланы гьакъындагъы баянлыгъыны лап артдагъындан башлайым.
Гьали гелигиз, эсгерилген тюрк къардашыбыз булангъы лакъыргъа тергев берип къарайыкълар. О булай эди. Уьзбекистандан, Къаракъалпакъдан гелген ювугъум къарышып къалгъан эди: «Я, берсене сизин къумукъ милли литератураны гьакъында язылгъан китапларынг бар буса, биздеги, бизин тилдеги адабиятда бир четим масъаланы гьакъында язагъанымда тенглешдирип, урушдуруп къарама тарыкъ эди», – деди. Оьзюм булан тап шолай къастларыма тарыкъ болуп китапларымны арасында М-А. Османовну яшавуна ва яратывчулугъуна тувра тиеген Забитни эки китабын мен огъар бердим.
Арадан бир нече гюнлер гетип, ювугъум китапланы къайтарагъанда: «Ай баракалла сагъа, Салавутдин, сени китапларынг магъа бек кёмеклешди, билемисиз, сизин адабиятчылар мени тамаша этди. Бизин адабиятчылыкъда «болгъан», «гетген», «битгенлик» аслу алым болуп, басып алып тербей. Мен шо методгъа бюс-бютюнлей къаршыман. Ачыкъдан-ачыкъ мунаман деп гёрюнюп тура чы – сизде, сизин адабиятчылыкъда – не М-А. Османовну шаирлигинде, не Й. Къазакъны йырларында, не Забит-апендини «Биринчилеринде» болуп оьтген (гетген) заман ёкъ, къолланмай, уьстевюне айтайым: М-А. Османовну шо къыйынлы 19-нчу юз йылны экинчи яртысында. «Дюнья бизге иерир» демеги, айрокъда Петербург университетде бусурман шариат законларындан ва тюрк-татар тиллерден дарс да юрюте туруп, ону «Дюнья бизге иерир» демеги бизин бютюн тюрклюк эстетикабызда мундан алда магъа дагъы бир ерде де, бир язывчуда да ёлукъмагъан, шаирни олай демегин бек къудратлы ой ва бек уллу янгылыкълагъа талпынывну аламаты йимик гёремен. Мен гьали бир къалпакъ классигибизни гьакъында уллу макъала язып тураман, сизин Османовну сёзлерин шо язывума ачыкъ сёзлер этип, эпилог этип къоллама хыялым бар. Ай, баракалла болсун Насир огълу Забитге. Тек багъышлап къояр бугъай, М-А. Османовну сёзлеринде мен «Дюньяны» орнунда «Дюньялар» деп кёплюк къоллажакъман», – дегени мени тептеримде язылып бар.
Забит Акавовну оьзюню адабиятчы ишинде къумукълукъну гелишинде шулай ерлерин тергевге алып иш къурагъаны ону бирдагъы бир асувлу асиллигини мисалы бола.
Биз яшавну булай бир аламат законуна мюкюрлюк этмей болмайбыз. Оьзюбюзню милли барлыгъыбызны гьакълыгъыны теренине тюшюнмей туруп, ону «ёлларындан» ва «ёлсуз» оьтген сокъмакъларындан гечмей туруп, оьр инсаплы инсанлыгъыбызны танг эсибизге ал байракъдай къувуп юрютме къаст этмей туруп, оьмюрлер дагъы нечик ва негер таянып узакълашма болсун?
Шону йимик, шулай герти халкъчылыкъ законланы талапларына бойсынып, Забит гьар-бир оьзюню ишинде илмуну тармагъында 60 йыллар абат алып юрюйген ёлдашыбыз. М-А. Османовну З. Акавов гьазирлеп чыгъаргъан «Дюнья бизге иерир» деген шиъру китабын магъа савгъат этип бергенче, Москвада, Ленинни атындагъы центральный библиотекада гёрюп таныш болгъан эдим.
Узакъ да къалмай, Магьачкъалагъа, уьйге къайтгъан сонг, оьзюмню нени билме сюегенимни айта турмай, редакциягъа баргъанда, Бадрутдин Магьамматовгъа: «М-А. Османовну китабына къайдан алып «Дюнья бизге иерир» деп ат къойгъан эдигиз?» – деп сорайман. Ону жавабына тынглап, Забит булан бирче неге шолай ат къойгъанны билген сонг, огъар да разилигим билдирип: «Нечик болса да, язывчубузну гьакълыгъына гёре, бек уллу оьрлюкге чыгъаргъансыз, ону бизин адабиятдагъы унутулмас къыйматлы даражасын аян этеген сатырын сайлап, шаирни бизин халкъны яшавундагъы терен маъналыгъына охувчуланы тергевюн тартма болгъансыз. Баракалла сизге, шаирибизни даимлигин артдырагъан иш этгенсиз», – дедим.
Мен Забитни ахтарыв гьаракатда да шолай талпынывну гьакивюн гёремен. Бу гьал, мени къаравумда, биз гьали де айтардай гьисапгъа алмай юрюйген хас гуманитарлыкъ, шону тармагъында илмуда бек тамаша тиердей милли методология болуп токътай. О буса гьар-бир гьаракатда алгъа гьакивню, бугюнюбюзде гележегибизни гёрме сюегенликни ишарасы бола.
Адабият ахтарывда Забит Акавовну шу къайдалы барышы бизин девюр оьлчевде даражаны гёрсетеген ону «Диалог времен» (1996 й.) монография китабы болду. «Диалог времен» – авторну оьзюню де, бютюн Дагъыстан гуманитарлыкъны да даража гьасил чыгъарыву, бизин милли оьтгенибизни ва етгенибизни къуршайгъан китап. Шону учун болма ярай, китапны гиришив бетинде «История кумыкской литературы в зеркале современности» деп баянлыкъ бериле. Шолай къылавузлукъ бар буса да, «Диалогну» охума гиришгендокъ англама башлайсан, китап бютюн дагъыстан натижалав къайдада къурулгъан, янгы бир милли адабият материал булан тамамланып къалмай, адабият ахтарывну кёп тюрлю янашывларындагъы гьалланы чегип къаравгъа багъышлангъан. Бу алымында автор охувчуну дагъы да не йимик ойлагъа чакъырагъаны эслене.
З. Акавовну адабият-ахтарыв чалышывунда оьзюнден алда болмагъан кюйде шу тармакъдагъы янгылыгъы недир, нечик болмакъ бар десек, ону ишини дагъы да булай янын гёрсетер эдим. Ону китапларында ва илму журналларда печат этилген макъалаларында Россияда да дюньягъа аты белгили Петербург университетде бусурман законоведениени ва татар-тюрк тиллени уьстюнде кёп йыллар ишлеп, оьзлени бажарывлугъуна о девюрдеги белгили алимлерден мюкюр къыйматлавларын къазангъан: А. Казем-Бек, И. Березин, Будагов, В. Григорьев, В. Розен, А. Веселовский, В. Смирнов, Фалев йимик гёрмекли алимлени яратывчулугъу ахтарыла. Бизин халкъны бирдагъы бир аламаты гьисапда къыйматланагъан Й. Къазакъны бютюн тюрк дюньясына малим этип, Магьаммат-Апенни Османовдан таба шо оьзюню танглавуна бек гючлю гьакълыкъгъа йимик тергев берип инамлыкъ яратгъан ва ону да оьзюню къысматыны бир айрылмас бёлюгюне айландыргъан алим Забит Акавов болду.
Шоллукъда, оьзюню чалышыву булан бизин милли адабият ахтарыв ишни оьсювюне янгы ёл гёрсетди. Бу да алимни адабият ахтарыв чалышывуну къыйматлы бир ери болду. Шо саялы айрыча айтып эсгермекни тийишли гёребиз: гьали энниден сонггъу оьсювюбюзге ону алимлик гьаракаты бек пайдалы болажакъгъа бирден-бир бек инандырды. Шону учун, бизин бугюнгю охувчуларыбыз З. Акавовну «Биринчилер» деген китабына айрыча тергев берип къарагъанны парз гёремен.
Оьзюгюз ойлашып къарагъыз, биз Дагъыстанны шартларында гьалиги заманыбызда не этебиз? Ана тиллени ари теберип, илмугъа, тарихге байлавлу китапларыбызны кёбюсюн орус тилде язып къутулабыз. Шоллукъда, ана тиллени ниъматлыгъы гюн сайын тёбенлеше.
Бу гьалны ахыры бизин негер гелтирежекни гьисапгъа алмай къоюп, биз барыбыз да бир милли махлукъат болуп, генг дюнья даражагъа ана тиллерибизни не эп этип чыгъарма болурбуз?!
Забит Акавовну адабият ахтарывчу ёлунда ону «Диалог времен. История кумыкской литературы в зеркале современности» (1996 й.) деген китабындан сонг печатдан чыкъгъан «Проблемы литературного евразийства. Теория и практика» (2011 й.) ва «Духовный импульс идентичности евразийских литературных традиций» (2017 й.) деген монографиялары бютюн Дагъыстан ва шону ичинде къумукъ адабиятчылыкъны оьсюв гелишинде гёрмекли илму асарлар болуп гёрюне.
Гьасили, Забит Акавов оьзюню шулайлыкъда Дагъыстан адабиятчылыкъны савлай методологиясын бек моллашдырма чакъыра.
Шулай кюрчюде Забит Акавов бизин къумукъ адабиятны тарихинде оьзю «биринчилер» деп къыйматлагъан язывчуланы маънасы бирден-бир оьр маъналы болуп гёрюнме башлай. Ону булай оьзтёрече илму концепциясы кёп алимлени янындан къоллавгъа муштарлы этген деме ярай.
Гуманитарлыкъ илмуну тармагъында булай алым бир айрыча школагъа айлангъан. Ону гележекде дагъыдан-дагъы ниъматлыгъы артажагъы герти, гьакъ. Бу алымны кюрчюлендирип, къумукъ язывчуланы асарларын къурч ва къужурлу анализ этип гёрсетгени учун, З. Акавовгъа бирдагъылай разилик билдирмекни тийишли гёремен. Гертиден де, ол оьзюню адабият ахтарывгъа багъышлангъан китапларында охувчуланы янгы-янгы тюшюнювлеге ес эте, эсден таймасдай таъсирлиги булан герти милли тарихибизге сююв ярата.
Бугюнлерде яхсайлы Насирни уланы Забит, оьзюню 80 йыллыгъындан оьтюп, 90-ына абатланма башлай… Мен бары да ону ювукъларыны, илму ёлдашларыны, бары да охувчуларыны атындан алимлик, инсан-инсаплыкъ, таза илму-ахтарыв ёлунда сапары энниден сонг да кёп узакълашажакъгъа инанып, алгъыш этип айтма сюемен. Бизин халкъны бугюнлердеги оьсюв ёлунда аслам къошум этмек учунгъу чалышывда инг гёрмекли деп айтма болагъан эки яхсайлыбыз бар. Олардан тарихчиликде – Мурад Аджи, адабиятчылыкъда да – Забит Акавов.
Гелигиз, Забит Насировични Яхсайда 1940-нчы йылны февралында тувуп, яшаву гелишип 80-лерден артланып, дагъы да кёп девюрлеге элтеген сагьатларыбызны, тогъуз керен къуруп, гьалиги бизин замангъа бирден-бир сыкълашдырайыкъ. Къой, бизин милли аламатлыгъыбызны ахтарывлар дагъыдан-дагъы генг дюнья илму даражагъа гётерилсин.
Гьасили, биз билебиз чи ва бек инанабыз – бизин оьтгенибиз булан етгенибиз гележегибизни ясай туражакъ!
Салав Алиев.
