Агъачлыкълар – дюньяны оьпкелери деп айтылагъан къанатлы сёзлени тергевсюз къойма ошамай. Ер юзюнде не ерде яшасакъ да, бизге де кёп йыллыкъ орманланы, агъачлыкълар бийлеген майданланы артдырывгъа тергевню гючлендирмеге тюшегенин бирев де инкар этмеге болмай. Айтмагъа сюегеним, айлана ягъыбыздагъы табии байлыкъларыбызны аманлыгъын болдурув дюнья оьлчевюнде бирлешип-гьакълашып чечмеге тарыкълы сыйлы ва жаваплы борч санала.
Топуракъларындан эсе таву-ташы кёп бизин республикабызда шо масъалаланы агьамиятлыгъын айрыча гьисапгъа алып иш гёрмесек бизге де ярамас. Агъачлыкъ байлыкъларыбызны къорув ва оланы майданларын толумлашдырыв булан машгъул болагъан пачалыкъ къурумланы маълумат береген къуллукълары ташдырагъан кююнде, гьалиги заманда Дагъыстандагъы топуракъланы умуми майданыны янгыз 7,2 проценти –агъачлыкълар ва орманлыкълар. Демек, Дагъыстан Россияны оьзге регионлары булан тенглешдиргенде агъачлыкълар бийлеген майданлары аз республика санала. Муна шо саялы да, уьстде де эсгерилген кююнде, бизин республикабызда федерал оьлчевюндеги «Экология» деген милли проектни талапларына кюрчюленип, «Агъачлыкъ байлыкъларыбызны къорув» деген айрыча регион проектде къурулгъан ва пайдаландырывгъа берилген.
Бир тайпа маълумат къурумлар билдиреген кююнде, алда йимик гьали де Дагъыстанны агъачлыкъ байлыкъларын къорувда кемчиликлер кем болмай. Мердешленип гелеген кююнде, шо масъалагъа байлавлу болуп гьисап береген къурумлар гьар йыл дегенлей арадан оьтген йылыны натижаларын, гьасиллерин аянлашдыра.
ДР-ни Халкъ Жыйынында къурулгъан экономика, инвестиция ва далапчылыкъ комитетини члени Марат Арсланов гьали-гьалилерде оьтген йылны гьасиллерин гёзден гечирди. Шонда ол агьамиятлы проектлени талапларын яшавгъа чыгъарывгъа ерлерде толу тергев етишмейгени гьакъында эсгерген эди.
Тек ДР-ни Гьукуматыны Председатели Артём Здунов аян этгени йимик, агьамиятлы милли проектлени ичинде белгиленген борчланы яшавгъа чыгъарылывуна шеклик тувулунмагъа тюшмей. Неге тюгюл, артдагъы йылларда бизин республикабызда Россияны Президенти Владимир Путинни ва ДР-ни Башчысы Владимир Васильевни сиптечилиги булан къурулуп пайдаландырывгъа берилген агьамиятлы регион проектлени яшавгъа чыгъарылыву даимлик тергевню тюбюнде сакълана. Кемчиликлер къаршылашагъан ерлерде шоланы алдын алывну хас болжаллары белгиленген. Материал-техника ва оьзге имканлыкълар болдурулагъаны гьакъда да эсгермей къоймагъа ярамай.
Дагъыстан Республиканы орманчылыкъ комитетини башчысыны борчларын заманлыкъгъа кютеген Вагьап Абдулгьамитов аянлашдырагъан кююнде де оьзю башчылыкъ этеген коллективни алдында «Экология» ва «Агъачлыкъ байлыкъларыбызны къорув» деген федерал ва регион проектлени яшавгъа чыгъарыв учун юрюлеген умуми борчлар йырылмай ва гележек учун белгиленген борчланы яшавгъа чыгъарылывуна байлавлу болуп эсгерилген комитетни алдында 2024-нчю йылгъа ерли болжалгъа белгиленген хас программа да шогъар шагьатлыкъ эте. Шолайлыкъда, эсгерилген болжалны ичинде бизин республикабыздагъы агъачлыкълар, орманлыкълар ерлешген бары да майданланы толумлашдырыв ва шолай да, майданларын артдырыв давам этилежек.
Озокъда, алда токътагъан агьамиятлы борчланы яшавгъа чыгъарылыву онгайлы шартланы болдурув булан байлавлу. Дагъыстанда агъачлыкъ байлыкъларыбызны асувлу кюйде пайдаландырывда от тюшювлени алдын алывдан кёп зат гьасил бола. Токъташдырылгъан низамгъа вагьшилик булан янашагъан тайпаланы алдын алывда да агъач къаравулчуларыбызны тийишли гьазирлиги болмаса бажарылмай.
Яшырмагъа тарыкъ болмай, янгыртывланы, тюрленивлени девюрюнде ерлердеги кётюрлюкге тарыгъан агъачлыкъ байлыкъларыбызны къоруйгъан къуллукълар да хыйлы имканлыкълардан магьрюм къалгъан эди. Тюзю, арт вакътилерде бизин республикабызда да четим шартларда юрюйген от тюшювлени алдын алмагъа имканлыкъ береген янгы техника болдурулагъаны да тергевню тартмай болмай.
«Дагъыстанда пайдаландырылагъан «Агъачлыкъ байлыкъларыбызны къорув» деген регион проектни яшавгъа чыгъармакъ учун, бир башлап шо программаны толу харж булан таъмин этмеге тюше. Агьамиятлы проектни яшавгъа чыгъармакъ учун федерал бюджетден 2019-2021-нчи йыллагъа кёмек гьисапда 130 миллиондан да кёп акъча маялар гёрсетилинген эди. Алгъа салынгъан борчланы яшавгъа чыгъармакъ учун федерал бюджетден айырылгъан акъча маяланы 60 миллион манаты харжланды. Шондан башгъа да, республика бюджетден ва бюджетге гийирилмейген маялардан дагъы да харж пайдаландырылгъан. Гележекде гёз алгъа тутулгъан 514 гектар майданда агъачлыкъланы сийрек ерлерин толумлашдырывгъа тергев осаллашмагъа тюшмей. Бюджетден гёрсетилинген харжланы да аслу гьалда от тюшювлени алдын алывгъа байлавлу техниканы болдурувгъа ва шолай да гьар тюрлю урлукъланы оьсдюрювге къолламагъа таклиф этиле.
Уьстде де эсгерилген кююнде, эсгерилген проектлер къысгъа болжаллыкъ чараланы оьтгерив булан тамамланмай. Оланы агьамиятлыгъын гьисапгъа алып, гележекге байлавлу борчланы белгилеп яшавгъа чыгъарылыву давам этилсе, асувлу болур. «Экология» ва «Агъач байлыкъланы къорув» деген федерал ва милли борчлар гьали де агьамиятлыгъын тас этмей. Шолайлыкъда, бизин республикабызны оьлчевюнде оьтгерилмеге герекли чаралагъа тийишли харжлар да айырылгъан.
Федерал бюджетден 2020-нчы йылгъа кёмек гьисапда гёрсетилинген 42 миллионгъа ювукъ харжланы бар агъачлыкъларыбызны сийрек майданларын толумлашдырывгъа, урлукъ материалны оьсдюрювге ва чачывгъа, от тюшювлени алдын алывда къолланагъан техника алатланы, машинлени болдурувгъа ва оьзге тарыкъ-герек къураллар учун асувлу кюйде пайдаландырылажагъына инанма сюесен. Бизин республикабызны агъачлыкъ байлыкъларын къоруйгъан ва артдырагъан къуллукъларына, пачалыкъ ва ерлердеги гьакимлеге, жамият чалышывчулагъа да гележек наслуларыбызны къысматын гьисапгъа алып, айлана якъдагъы табии байлыкъларыбызны къорувда ва аманлыгъын болдурувда борчларына комплекс къайдада янашмагъа тюше. Шону учун юрюлеген гьаракатда агьлюлерде ва школаларда, оьр охув ожакъларда байлавлукъда бирлешип иш гёрмеге гьаракат этсе, асувлу болур эди.
Сонг да, ДР-ни агъачлыкъ байлыкъларыны комитетине де ижарачылар булан байланагъан къысгъа ва узакъ болжаллыкъ дыгъарларын камиллешдиривню уьстюнде ишлемек парз. Неге тюгюл, ижараны имканлыкълары булан ерлерде агъачлыкъ байлыкъланы асувлу кюйде къоллавда къошум гьисапда оьз харжларын топламагъа да бажарылмай тюгюл. Шону учун табии эсделиклерибизни-байлыкъларыбызны аманлыгъын къорувда туризмни, халкъ саниятларыны имканлыкъларын пайдаландырывгъа да гележекде тергевню артдырмагъа тюшегени гьакъда унутма тюшмей.
Дагъыстанны Къызыл китабына гийирилген жанлагъа ва сыйлы оьсюмлюклеге, айтагъаным, агъачлыкъ араларда къаршылашагъан дарман отланы, къыр емишлени, жан-жаныварланы, къушланы, сувланы-булакъланы гьалиги къысматы да теренден ойлашмагъа борчлу эте. Шоланы аманлыгъына къол ялгъавда бизин барыбызгъа да тиеген сыйлы борчубуз экени гьакъда унутмагъа ярамай.
