«САПУН ТАВНУ» ИГИТИ АБДУРАГЬМАН АБДУЛЛАЕВГЕ – 100 ЙЫЛ
Уллу Ватан давда болгъанланы санаву йыл сайын кемий. Кёбюсю юртларда чы нечик де, гьатта районларда да бир-эки тюгюл ветеран къалмагъан. Олар бизин юреклерибизде эсделик болуп яшай. Дав битгенли, 75 йыл тамамлана тура, биз янгыдан шо къагьрулу давну къурбанларын, шо Уьстюнлюкню гелтиргенлени эсге алабыз ва оланы игитлигине баш иебиз.
Уллу Ватан давну аслу гьалда солдатлар утгъан деп айтыла, шолагъа дав йылларда 20-25 йыллар бола болгъандыр. Совет Союзуну Игити, муцалавуллу Абдурагьман Абдуллаевге де дав башланагъанда 22 йыл чагъында болгъан.
Совет Союзуну Игити А. Абдуллаев 1919-нчу йыл 15-нчи ноябрде Хасавюрт районну Муцалавул юртунда тувгъан. Яш заманында атасы гечинип, аччыны да, татлини де сезме тюшген ва анасы Жанбике булан ерли колхозда ишлеп тургъан. Эндирейде 7 класны битдирген ва 1939-нчу йылда асгерге чакъырылгъан.
Асгерге барып, узакъ къалмай, финлер булангъы давда ортакъчылыкъ этмеге тюше. Адамшавлу къар гёрмеген яш улан аз заманны ичинде лыжаларда чабагъан бола ва бир нече ябушувда ортакъчылыкъ эте. Гьаракатчы солдатны сержант школагъа йиберелер. Шону да Абдурагьман Уллу Ватан дав башланма аз къалгъанда тамамлай.
Отделениени командири Абдурагьман Абдуллаев Дондагъы, Ростов, Донбасс, Запорожье, Туапсе, Сочи шагьарланы немислерден азатлайгъанда ортакъчылыкъ этген. Сонг ону разведкагъа чыгъара.
1943-нчю йылда немислер Къара денгизни бойларында беклеше. Шолай бир гюн А.Абдуллаевге душман ерлешген бойдагъы гьалны билмек, бажарылса, бир немисни есир этмек тапшурула. 6 ёлдашы да булан Абдурагьман шо тапшурувну кютмеге гете. Бир окопну янында къаравул этеген немисни хапарсыздан барып тута ва байлап, бетден тюпге дёгерете. Сонг Абдурагьман астаракъ булан немис къаравул этеген блиндажгъа гире ва автоматдан гюллени себелеп къоя. Оьлгени оьле, къалгъанларын буса, олар 12 адам болгъан, барын да есир этип асгер бёлюкге алып геле. Абдурагьман ёлбашчылыкъ этеген бёлюк шолай кёп керенлер къоччакълыкъ гёрсетген.
1944-нчю йыл совет асгерлер Севастопольгъа ювукъ геле. Бу шагьарда немислер уллу беклик этгенлер ва гючю бар чакъы къаршылыкъ билдирелер. Шагьаргъа ювукъда «Сапун тав» деген таш аркъа бар, шону алса, шагьарны алды демеге ярай. Шонда немислер уьч-дёрт къат бекликлер этген, бары да адам юрюп болар ерлерине миналар салып беклеген. Шо чапгъынны этмеге Абдурагьманны бёлюгюне тапшура. Булар да яхшы гьазирленелер. Бирден немислени артиллериясы булар тутгъан бойгъа атышмагъа токъташгъанда, тюпге багъып автоматчиклери юрюмеге башлай.
Артиллерия къопдургъан къара-къыяматдан сонг сав къалгъан адам ёкъдур деп ойлашагъан немислер хата болалар: оланы ювукъ гелме де къоюп, Абдурагьманны разведчиклери автоматлардан атыша ва оланы артгъа тартылмагъа борчлу эте. Оьрден самолётлар бомбагъа тутма башлай, тек разведчиклер яшынмагъа онгай таба. Немис батальон янгыдан чапгъын эте, тек ерден чыкъгъанда йимик болуп, разведчиклер оланы дагъы да артгъа тартылмагъа борчлу эте.
Шолай, А.Абдуллаев башчылыкъ этеген бёлюк эки гюн чапгъынлагъа къаршылыкъ эте ва дивизияланы аманлыгъын болдура. Шо игитлиги учун старший сержант Абдурагьман Абдуллаев Къызыл Юлдуз орден булан савгъатлана. Сёз ёругъуна гёре айтсакъ, Абдурагьман Макътавлукъну III даражалы ва Уллу Ватан давну I даражалы орденлери булан да савгъатлангъан.
Асгерлени алдында – «Сапун тав». Шо ерни Абдурагьман Абдуллаев ёлдашлары да булан яхшы кюйде тергей, чапгъын этмеге онгайлы кюйлер излей. 1944-нчю йыл 7-нчи майда чапгъын башлана. А.Абдуллаев чапгъын этеген бойну туврасындагъы ДОТ-дан атышагъан пулемёт биревню де гётерилмеге къоймай. Алдындагъы гюн ойлашгъан сокъмакълардан таба сюйкелип, экишерден разведчиклер оьрге багъып оьрленелер. Янгыз Абдурагьман яраланмай ДОТ-гъа ювукъ бола ва ичине бир байлам гранат ташлай. ДОТ-ну ичиндеги биревю пулемёт токътамай атыша. Абдурагьман айланып барып оьзю шону да токътамагъа борчлу эте. Эки де пулемёт токътагъанда, солдатлар оьрге багъып талпына. Шолай, бир траншеядан биревюсюне, ондан сонг дагъы да оьрге чыгъа туруп, «Сапун тавну» алалар. 4 сагьат юрюлген ябушувда кёп адам къырыла, бир нече керен Абдурагьман да яралана. Немислер 3-4 тирет бийикликни алмагъа къараса да, бажарылмай. Шо ябушувлар учун СССР-ни Оьр Советини Президиумуну къарары булан немис-фашистлеге къаршы ябушувда гёрсетген къоччакълыгъы учун 1945-нчи йыл 24-нчю мартда 4-нчю Украина фронтну 51-нчи армиясыны 105-нчи атышывчу полкуну автоматчик бёлюгюню командири, старший сержант Абдурагьман Ягьияевич Абдуллаевге Совет Союзну Игити деген ат бериле, ол «Алтын Юлдуз» медаль ва Ленинни ордени булан савгъатлана.
Давдан сонггъу йылларда Абдурагьман партийный школаны битген, Хасавюртдагъы винсовхозда, партия къуллукъларда ва Юзбаш-Яхсай сугъарыв управлениеде ишлеп тургъан. Ол 1988-нчи йылда гечинген ва Ботаюртда гёмюлген.
Игитни тувгъан гюнюнде Муцалавулдагъы бир номерли школада Совет Союзуну Игити Абдурагьман Абдуллаевни 100 йыллыгъына багъышлангъан жыйын оьтгерилди. Шонда Игитни дос-къардашындан къайры, айлана юртланы вакиллери, район администрацияны жаваплы къуллукъчулары ва кёп санавдагъы юртлулары жыйылгъан эди. Гелгенлеге оьзюню баракалласын билдире туруп, Муцалавулдагъы 1 номерли школаны директору Мурат Ибрагьимов Игитни бай дав ва яшав ёлун суратлады.
– Йыллар гете, арабызда давну ортакъчылары да аз бола бара, – дей ол. – Мен оьзюм де давну ортакъчысыны уланыман, дав не экенни биревлерден эшитип тюгюл, атам айтып билгенмен. Шо йылланы наслуларыны тарбиясына ва Ватанын сюегенине уллу сукъланыв булан къарайбыз. Бизин наслу да дав китаплардан ва кинолардан таба тарбиялана эди. Гьалиги тарбиялавну бир гесеги де шо къагьрулу давланы утгъан ва Ватаныбызгъа ярыкъ гюнлени гелтирген аталарыбызны игитлиги болма герек. Шулай жыйынлар давда болгъанланы игитлигине этеген гьюрметдир. Гьар заманда да уллулар яшлар оьзлени юрютеген кюйге рази болмай гелген. Дав йыллардагъы уланлар Ватанны нечик сюймеге герекни, тарыкъ болса, шону учун жанын да, къанын да къызгъанмагъа тарыкъ тюгюлню гёрсетген. Шоланы бойнуларына Ватанын сакъламагъа авур намус тюшген, олар да шону асил кюйде кютген. Оланы кёбюсюне 20 – 25 йыллар бола болгъандыр, тек олар оьзлеге тюшген жаваплыкъны англагъанлар. Бизин юртлубуз Абдурагьман Ягьияевич буса «Сапун тавну» алагъанда айрыча къоччакълыкъ гёрсетген, шону учун да огъар Игит ат берилген. Булай игитликлер даимликге къала.
– Мен оьзюм Ботаюртда яшайман, тек гьар гелген сайын, Муцалавулдагъы янгылыкъланы гёремен, – дей Игитни уланы Аселдер Абдуллаев. – Шо буса сююндюре. Шону булан бирге, Уллу Ватан давда болгъанланы эсделигине этилеген гьюрметни де бек ушатаман. Муна бугюн де мени атама этеген сыйны бек арив гёрдюм. Гьар адам да бу дюньядан гете, тек ону аты эсгерилген сайын, ол арабызда яшайгъандай гёрюне. Атам гечингенли 30 йылдан да артыкъ бола, тек ону аты унутулмагъан, ону аты школагъа ва юртну, шагьарны орамларына къоюлгъан. Атамны къыйынлы дав йыллары шу юртдан башлангъан, ол асгерге чакъырылып, эки давда ортакъчылыкъ этди. Игит атны да огъар 1944-нчю йылда Къырымда «Сапун тавну» алагъанда ва Севастопольну немислерден азат этегенде гёрсетген къоччакълыгъы учун берген. Атам айта эди, Севастопольну немислерден азат этгенде, эки ат егилеген арба булан ол яшланы шагьардан къыдырта болгъан. Сонг булар атланы ерли колхозгъа тапшуруп, немислени къува туруп Гюнтувушгъа багъып гетгенлер. Гьали ойлашып къарагъанда, олар оьзлер де гиччи яшлар йимик болгъан. Игит атгъа гёрсетилгенде, атам 25 йыллыкъ чагъындагъы улан болгъан. Шондан сонг да атам кёп уллу къагьрулу давларда ортакъчылыкъ этген, Уьстюнлюкню гюнюн буса Кёнигсбергде къаршылагъан. Атамны атын унутулма къоймайгъаныгъыз учун баракалла билдирмеге сюемен. Савболугъуз, ишигизде оьрлюклер ёрайман!
Игитни 100 йыллыгъына багъышлангъан жыйында военкоматны къуллукъчулары, район администрацияны вакиллери де сёйледи. Давгъа ва игитлеге багъышлангъан шиърулар охулду, йырлар йырланды.
Жыйын бек арив гьазирленген эди ва къурумлу оьтгерилди. Шону учун да барысы да, жыйынны гьазирлеген ва юрютген Анжела Гьажаматовагъа гьакъ юрекден баракалла билдирди. Жыйынны ахырында жыйылгъанлар, Уллу Ватан давну ортакъчыларына школаны абзарында ясалгъан эсделикге гюл байламлар салдылар.
Гебек КЪОНАКЪБИЕВ,
оьз мухбирибиз.
СУРАТЛАРДА: Совет Союзуну Игити Абдурагьман Абдуллаевни 100 йыллыгъына багъышлангъан жыйындан гёрюнюшлер.
