Зайнал Атаев: «Асил адамланы арасында оьсгенмен»


Пятница, 25.05.2018г. - "ЁЛДАШ".


Белгили врач-офтальмолог соравларыбызгъа жаваплар берген

 

Къайсы девюрде де айрокъда къумукъланы арасында айтылынгъан, асил гьыз къоюп гетген врачларыбыз болгъан. Яшавдан гетсе де, амма оланы сыйлы атлары даим халкъны эс дюньясында сакъланып, наслудан- наслугъа бериле гелген. Шо бизин белгили врачланы ёлун узатып, намуслу кюйде ишин юрютегенлер бугюн де бар.


Олайлардан бири И. Ш. Исмайыловну атындагъы «Оьр технология медицина центрында» врач-офтальмолог, «Микрохирургия глаза» деген бёлюкню заведующийи Зайнал Уллубиевич Атаевни атын айрыча эсгерме сюемен. Неге тюгюл, ол ата-анасын ер этмей, намуслу кюйде чалышып, халкъ арада абур къазангъан. Ол нечеселени гёзюне ярыкъ гелтирген.


Ери гелгенде эсгерме сюемен, Зайнал Уллубиевич белгили хирург Уллубий Басирович Атаевни ва терапевт Якъут Агьматовна Бучаеваны ожагъындан чыкъгъан.   Зайнал Уллубиевич атасыны ёлун тутуп, хирург болма сюйген. Шону учун да ол Дагъыстанны медицина институтун къызыл дипломгъа битдирген. Тек шо умуту яшавгъа чыкъмагъан.


Иши нечакъы да къыставуллу буса да, мени бир нече соравларыма жавап­лар берме заман тапды. Зайнал Уллубиевич булан биз иши, агьлюсю гьакъда лакъыр этдик. Шону сизин тергевюгюзге беремен.

 

–Зайнал Уллубиевич, сизин ата­гъыз халкъ арада бек белгили хирург болгъан. Аслу гьалда яшлар ата-ананы касбусун танглама гьасирет бола. Тамаша, сиз нечик хирург болмай къалгъансыз?



–Тюзюн айтсам, гюнагьларындан Аллагь гечсин, атам йимик хирург боларман деп тура эдим. Мединститутну къызыл дипломгъа битдиргенде, мени республика больницагъа гёрсетген эдилер. Онда мени атам да ишлей эди. Тек хирурггъа ер табылмай, республиканы гёзлеге къарайгъан больницасына анестезиолог болуп бир йылгъа бакъдырдылар.


Онда анестезиолог болуп ишлей туруп, артда ярым ставкагъа яшланы гёзлерине къарайгъан офтальмолог болуп чыкъдым. Шо йыллардан бугюнге ерли офтальмолог болуп ишлеп тураман. О заман яшланы гёзлерине къарайгъан бёлюкню заведующийи бугюнлерде Кас­пийскидеги центрны директору болуп чалышагъан Абдулгьамит Давутович Алиев эди. Ону булан кёп заман ишледим, ол магъа кёп затны уьйретди.


–Гёзлер адамны чинк де назик санлары деме ярай. Немис офтальмолог­лар тезде гёзлеге байлавлу къужурлу янгылыкъ ачгъан. Айтагъаным, олар токъташдыргъан кюйде, табиатны яшыллыгъындан адамны гёзлери ял ала дей. Шолаймы?



–Дурус. Неге тюгюл, яшыл тюс янгыз гёзлеге тюгюл, адамны психикасына да таъсир эте. Мисал учун, гёзлени давлениеси де тёбенлешме бола. Яшыл, саргъылт язбашны, яйны тюслери бизин сабур эте. Юхлай бусагъыз да, гёзлеригизни юммакъ да пайдалы, шолай да олар ял ала. Тек чинк де ярыкъ, ачыкъ, гёзлерингни къамашдырып къоягъан тюслерден бираз сакъ болма тарыкъ. Гёзлеге артыкъ гюч этмеге ярамай.


–Сиз яшланы офтальмологу болуп да ишлегенсиз. Олагъа гиччинев ча­гъында чита ашатса яхшы дей. Шо, гертиден де, гёзлерине кёмек этеми?



–Читада гёзлерине чинк де пайдалы А витамин бар. А витамини булангъы емишлер барысы да пайдалы. Тек гёзлерине артыкъ гюч этмеге ярамай. Айтагъаным, физкультура дарсларда гьатдан озуп талашма яратмай. Сонг да, уьйде къалгъан яшлар янгыз 4 де тамны гёре. Гёзлер тюзевлю оьссюн учун, ареклеге къарама герек. Олар гьаман сайын телевизорну алдында олтуралар, телефонну къолуна алып къарайгъан яшланы гёзлери тюз оьсмей. Бираз телевизоргъа къарап, гёзлерин ял этип, къыргъа чыгъып, ареклеге къарама тарыкъ.




–Монитор, компьютер булан кёп заман доланагъанлыкъ да яхшы тюгюлдюр..



–Озокъда, шо чу биревге де ярамай, савлугъуна зарал гелтирме бола. Гьали офисный синдром деп аврув бар. Шо даим телевизордан, компьютерден айрылмай, зем этип турагъанларда бола. Шолагъа бозаргъан мюгьлетде адам кирпигин де къакъма, гёзлерин юм-чум этип, ойнатма сюймей. Шо заман ону гёзьяшлары къурума, аз болма башлай. Шо бек къыйынлы аврув, сонг ону сав этип де болмай, адамлар кёп инжине. Шогъар компьютерный синдром деп де айта. Шо аврув къатнагъанлар гёзлерин оьзлюгюнден чакъ-чакъда юмуп, ойнатма башлай. Сонг да, гёзлерине къайыр ты­гъылгъанда йимик гьис этелер. Гьар 15, 20 минутдан сонг компьютерни янындан тайып, ишлейген еригизге таза гьава гийирип, бавукълукъ да этме тарыкъ. Кондиционерлерден гелеген гьава, отоп­ление де зиян гелтире.


–Биринчи операциягъыз эсигиздеми?



–Эсимде. Биринчи операцияны мен атам булан бирче аппендицитге этген эдим. О заманлар мен общий хирург боларман деп тура эдим чи. Шону учун охуп битдиргенде атам булан бир йыл ишледим. Ол магъа кёп затны уьйретген эди.


–Гёзлери гёрегенлиги осаллашмасын учун не этме герек?



– Ону тюрлю-тюрлю себеплери бар. Гьар тюрлю аврувлар къатнай. Аслу гьалда айрокъда уллулагъа йылда 2 керен сама профилактика тергевлерден чыкъма тюше, гёзлени давлениесин оьлчетме тарыкъ. Алай арив эки де гёзю гёреген адамгъа бирден глаукома аврув къатнама бола. Адамлар заманында гьайын этмей, кёмек этип болмайгъан ерге етишгенде, врачланы бар ерин биле.


– Глаукома аврувну гьакъында бираз англатыв берсегиз яхшы эди. Шондан сакъланма болмаймы?



– Глаукома – адамны сокъур этеген, бек яман намарт аврув. Бу аврувну яйылыву биринчи ерде демеге ярай. Савлай дюньяда да шондан арчылып, адамны гёзлерини гёрегенин ерине гелтирме бажарылмай. Дагъыстанда аврувланы алдын алыв макътар йимик гьалда тюгюл. Совет заманларда савлукъ сакълав министрини буйругъу булан бары халкъ 6 айда бир керен врачланы тергевюнден чыгъа эди. Гьали профилактика тергевлер болмай. Шо бек яман. Неге тюгюл, шо аврув билиндирмей, аста-аста гёзлерин бузуп къоя. Бизге адамлар глаукома кёп терен тамурлашып, бирев де кёмек этип болмайгъан даражагъа чыкъгъанда гелелер.



Сонг да, шекер аврув – сахарный диабет гёзлени оьтесиз буза. Катаракта чы ончакъы къоркъунчлу тюгюл, ону сав этмеге тынч. Гьар гюн янгыз катарактадан 10 адамгъа операция этемен.


–Стреслер гёзлени ишлевюне таъсир этме боламы?



–Туврадан гёзюне зарал гелтирмесе де, тек давлениеси, шекери гётерилип, гёзлерине урма бола. Гёзлерини жымчыкъ эти (мышцы) тартышма башлай. Уллу адамланы гёзюню сетчаткасына инфаркт болмагъа имканлы.


–Сизин яшаву­гъузда гёзелдирик­лер тагъып тура­гъан адамлагъа операция этген сонг, олар шоланы чечип тайдырып гетген гезик­лер болгъанмы?



–Бираз алда   Шамил Магьамматов деп Къыбла Сахалинде турагъан, 34 йыллыкъ асгер къуллукъчу, буйнакскили, шондан гелип, бизде операция этдирип, 100 процентге гёрегени къайтды, гёзелдириклерин де ташлап гетди. Катарактасын да операция этип тайдырып, хрусталиклер салдыкъ.


–Врачлагъа, аврувланы юрегине ёл тапмакъ учун, психологлар да болма герекдир…



–Озокъда дагъы. Бир-бирде уллу чагъындагъы къатынлар, тамазалар гелсе, оланы арив къаршылап, илиякълы лакъыр этсенг, негер гелгенни унутуп, гёзлерин тергегенче гетме къарайлар. Къарагъанда, олар булан лакъыр этегенлер болмай буса ярай. Адамлар да тюрлю-тюрлю бола чы. Биревлеге бир кюйде, оьзгелеге башгъа къайдада янашма тюше. Эшикден гиргендокъ, не адам экенни, ону булан не тилде сёйлеме тарыкъны шоссагьат англайсан.


–Сизге адамлар разисизликлер билдирип гетген гезиклер болгъанмы?



–Озокъда болгъан. Бу дюньяда нече тюрлю хасият-къылыгъы, англаву булангъы адамлар бар. Олар Интернетден оьзлени аврувуна байлавлу бары затны охуп, шондагъы маълуматлагъа таянып гелелер. Сонг мен тергеп айтагъан ёравларым да, олар Интернетден охугъан маълуматлар да бир-бирине тюз гелмесе, шекленме башлайлар. Озокъда, ишин англайгъан врачгъа инамсызлыкъ этсе яман тие. Москвагъа, Краснодаргъа барарбыз дейгенлер бола.



Мен гьар заман аврувлагъа: «Янгыз бир врачгъа барып, шо берген дарманланы этме алгъасамагъыз. Дагъы да башгъа врачлагъа гёрсетип къарагъыз. Москвагъа барма сюе бусагъыз, мен сизге врачланы телефонларын, атларын берейим»,– деп айтаман. Мен оьзюм де савлугъумну бир нече докторгъа гёрсетип къарайман. Гьар кимни къайсы врачгъа сюйсе барма ихтияры бар. Бирлери къайтара бизге гелелер.


–Шу сизин центрда, Москвагъа яда башгъа якълагъа чыкъмайлы, аврувларын сав этмеге боламы?



–Бола. Бары аврувланы шунда бакъма имканлыкълар бар. Эгер сийрек ёлугъа­гъанлары къаршылашса, мисал учун, онкология, гёзюню сетчаткасы къатлав болгъан буса, олагъа башгъа ерлеге барып къарамакъны таклиф этебиз.


–Къарагъанда, сизин бош заманы­гъыз да болмайгъангъа ошай.



–Мени бош заманым, эртен тургъандан ишге етишгенчеги мезгилни арасында бола.


–Сиз чи ата-анагъызны касбу ёлун тутгъансыз, сизин ёлугъузну узата­гъанлар бармы?



–Мени эки уланым бар. Уллу уланымны да эки авлети бар. Мени башлапгъы уьягьлюм, гюнагьларындан Аллагь гечсин, Нариман Абдулхалыкъович Алиевни къызы эди. Ондан тувгъан уланым Магьач Мамедкъалада Алиевни атындагъы совхозну директору болуп чалыша. Гюнагьларындан Аллагь гечсин, уллатасыны ёлун тутгъан. Мен огъар бек абур эте эдим. Гиччиси мединститутну 3-нчю курсунда охуп тура.


–Атагъыз сизге не йимик насигьатлар эте эди?



–Ол бизге булай этигиз, олай туругъуз деп айтмагъан. Ол оьзюн бек сав-саламат тута эди. Адамлар, аврувлар булан бек илиякълы кюйде къатнай эди. Ону савлай яшаву магъа уьлгю болду. Мен атама халкъ нечик гьюрмет этегенни гёре эдим. Ону айланасында бек абурлу-сыйлы адамлар болгъан. Рашит Пашаевич Аскерханов булан да бирче ишледи. Мен буса шолай бир-бири булан татывлу турагъан асил адамланы арасында оьсгенмен. 

 


Мен де уланларыма олай этигиз, булай этигиз деп айтмайман. Уллу уланым мени атамны, анамны гёрдю, сонг да ол анасыны янындан республиканы къап-ортасында эсделик салма тийишли айтылгъан уллатасыны къырыйында да оьсюп тарбия алды. Ону ёлун узатагъанына да сююнемен. Гиччи уланыбыз да ата-анасы яшайгъан, ишлейген кююне тергев этедир деп эсиме геле. Бизин ёлубуздан йылышмас деп тураман. Ата-анабызны да ёлун узатажакъгъа инанма сюемен.


–Уьягьлюгюз де врач сама тюгюлмю?



–Хозяйкам Сакинат косметолог болуп ишлей. Сакинат зукъарим Зумурут Бучаеваны ЦУМ-ну янындагъы косметология клиникасында ишлей. Онда мени къызардашым Зайира Казиева да бар.


–Ёравларыгъыз.



–Не ёрайым, савлугъугъузну заманында гьайын этигиз. Гёзлеригизни къаравсуз къоймагъыз. Докторланы янына гелигиз.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля