Яшёрюмлени байрамы Россияда янгыдан пачалыкъ оьлчевде белгиленеген байрамлардан болуп токътай. Байрам биринчилей 1958-нчи йылда Советлер Союзунда оьтгерилген. Ону яратылыву давдан сонггъу къыйынлы йылларда онгарылгъан. Совет гьукумат яшёрюмлени ругь якъдан гётермек, оланы яратывчулукъ ишге къуршамакъ, производствода оьр натижалагъа етишмек муратда бу байрамны яратгъан. Россияда бу байрам 1993-нчю йылны июн айында янгыдан оьтгерилмеге башлагъан.

Байрамны алдында бизин мухбирибиз Къаягент районда спортгъа, туризмге, яшёрюмлеге къарайгъан бёлюкню ёлбашчысы Марат Магьамматов булан ёлукъгъан. Оланы лакъырын тюпде охувчуланы тергевюне де беребиз.

 

– Марат Агьматович, Къаягент район республикада юрт хозяйство тармакъда алдынлы районлардан гьисаплана. Артдагъы йылларда мунда спорт, туризм тармакълар да оьсе, генглеше. Шо гьаракатда яшёрюмлени къошуму нечикдир?

– Россияны оьзге регионларында бар кемчиликлер бизин районну экономикасыны оьсювюнде, гётериливюнде де къаршылашмай тюгюл. Шолай гьал яшёрюмлени яшавунда, гьар гюнлюк чалышывунда да ёлугъа. Оланы бирлери гьалиги четимликлеге чыдамай, Россияны, айрокъда темиркъазыкъ регионланы шагьарларына, районларына гёчелер. Арт вакътилерде биз булай гьалны алдын алмагъа, яшёрюмлени тувгъан, оьсген еринде сакъламагъа къасткъылабыз. «Къаягент» муниципал къурулувуну ёлбашчылары да бу масъаланы чечивге кёп агьамият бере.

– Шо гьакъда нечик мисаллар гелтирмеге боласыз?

– Районда 50 мингден де артыкъ адам яшай. Юртларыбыз, топуракъларыбыз тюзлюкде ерлешген. Уьстевюне, «Кавказ» деген федерал ёл, темир ёл юрт хозяйство тармакъларда далапчылыкъ булан машгъул болмагъа яхшы имканлыкълар бере. Сонг да, исси гюнлерибиз кёп, денгиз, тавлар савлугъубузну беклешдиреген туризмни, спортну жураларын генглешдиривню ёлларын ача. Биз де гьар гюнлюк ишибизде эсгерилген масъалаланы чечмеге урунабыз.

– Бажарыламы?..

– Нечик айтайым? Бажарылагъан ерлери де бар, четим тиеген ерлери де бар. Бары ишлер биз сюеген йимик юрюлмей. Тек биз шолай гьал булан разилешип де къалмайбыз.

Аслу тармакъ гьисапланагъан юрт хозяйствону алсакъ, мунда да яшёрюмлени, юрт хозяйство маллар болдурагъан жагьил адамланы уьстюнлюклери гёрюнюп тура. Мисал учун, райондагъы «Байкал» деген сабанчы-фермер хозяйствону (КФХ) алайыкъ. Бугюнге гиччи коллективни производство умуми натижалары оьзгелени тамашагъа къалдырардай яхшы. Ону башчысыны оьмюрю 31 йылдан айлангъан. Артдагъы 10 йылны ичинде Марат Къадиев юзюмлюк­лерини гьар гектарында 300-350 центнер татли емиш оьсдюре ва тас этмей къайтара. Эки йыл алда ол гьазир продукцияны сакъламакъ муратда тийишли имаратлар да онгаргъан. Ишлери, гьаракаты булан Марат районну яшёрюмлерине даим уьлгю гёрсете.

Спортда, туризмни оьсдюрювде де уьстюнлюклерибиз бар. Бу ишде биз районда къурулгъан яшёрюмлени парламентине бек умут эте эдик. Тек оланы иши гьалиге не гёрюнмей, не билинмей. Шо бизин бираз талчыкъдыра.

– Марат Агьматович, къаягентли спортчуланы уьстюнлюклери савлай республикада ва тыш уьлкелерде де белгили. Шо гьакъда не айтма боласыз?

– Айтылгъан спортчуларыбыз, тутушуп ябушувну уллу усталары Нариман Исрапиловну, Къазбек Шамсутдиновну, Ильяс Бекболатовну, Шихсайит Жалиловну, Арслан Арслановну спортну ушу-саньда, кунг-фу йимик къыбла-гюнтувуш жураларыны усталары гьюсемегентли агъа-инилер Зайналабит ва Али Магьамматовланы спорт ярышлардагъы уьстюнлюклерин такрарлама сюеген яш спортчуларыбыз гьали де ёкъ тюгюл. Тутушуп ябушувдан оьрюм яшланы арасында дюньяда экинчи болгъан Камал Абдужамалов, яшёрюмлени арасында Европада экинчи ер къазангъан Сайпулла Алиболатов, Бютюнроссия ярышларында нече керенлер оьр натижалар гёрсетген Магьамматмурат Дадаев, Камал Камалов, Абдулкъадир Дадашев шолайлардан санала.

Сав йылны гёз алгъа тутуп къурулгъан плангъа гёре йылны баш айларында районну школаларында охуйгъан яшёрюмлени арасында да енгил атлетикадан, тутушуп ябушувдан, къыбла-гюнтувуш пачалыкъларда къолланагъан спортну жураларындан ярышлар оьтгерилген. Майны 23-нде белгили кочап Къазбек Шамсутдиновну кёмеги булан охувчу яшланы арасында респуб­лика турнири де оьтгерилди.

– Сизин бёлюкге спортдан къайры, туризмни масъалалары да тапшурулгъан. Туризмни оьсдюрювге байлавлу нечик ишлер этиле?

– Туризм – бизин ишибизде янгы тармакъ. Ону оьсдюрювню ёлларын биз гьали ахтармагъа ва чечмеге гиришгенбиз. Айтардай натижаларыбыз болмаса да, масъаланы чечмеге гьаракат этебиз. Мен ойлайгъан кюйде, туризм – бизин районда асувлу гележеги булангъы тармакъ. Ону генглешдирмеге бизин районда бары шартлар бар: орманлар, денгиз бойлар, кёллер, тавлар. «Аччы кёл» йимик янгы комплекслер ярата­гъан Магьамматсадир Ибрагьимов йимик сиптечилер тарыкъ. Сонг да, пачалыкъны ягъындан да маялар болмаса, яхшы умутланы яшавгъа чыгъармагъа къыйын.

М.Ибрагьимовну кёмеги булан «Аччы кёлде» июн айны 10-нда балыкъ тутувчуланы арасында экинчи район ярышлары оьтгерилди. Шоларда ра­йонну ва республиканы шагьарларындан ва юртларындан гелген 40 адам ортакъчылыкъ этди. Гьапкъайгентли Рустам Пашаев, викърили Рашит Зайырбеков, янгыкъаягентли Шабан Магьмутов тийишли кюйде алдынлы ерлеге ес болдулар.

– Марат Агьматович, яшёрюмлер булангъы ишлер гьакъда дагъы да кёп мисаллар гелтирип хабарламагъа болар эдигиз деп эсиме геле. Гьали биз лакъырлашывубузну Яшёрюмлени байрамы булан байлавлу июн айны 27–28-нде болажакъ чаралар булан байласакъ тюз болур деп ойлайман.

– Тюз айтасыз. Байрамны арагъа чыгъыву булан байлавлу юрюлеген ишлеге тийишли даражада агьамият бердик деп эсиме геле. Байрам гюнге биз гьар йыл тындырыкълы гьазирленебиз. Бу йыл да шолай болду. Байрам гюн район пляжда денгизде киринив сезонну ачылыву оьтгерилежек. Шо гюн спортну волейбол, шагьмат, шашки жураларындан ярышлар болажакъ. Сонг да, къонакълар, бары да жы­йылгъанлар учун пляжны орнунда ял алмагъа ерлери булан уьч «майдан» онгарылажакъ.

Район даражадагъы чарада «Къаягент» муниципал къурулувуну башчысы Магьамматэмин Нурутдинович Гьажиев, тахшагьардан, хоншу районлардан гелген къонакълар да ортакъчылыкъ этежек.

– Музыка якъдан жыйылгъанланы нечик къувандырмагъа къасты­гъыз бар?

– Артдагъы йылларда районну маданият тармакъдагъы къуллукъчуларыны уьстюнлюклери яхшы белгили. Район даражадагъы чараны маданият программасын биз олагъа тапшургъанбыз. Олар бизин яхшы сююндюрер деп эсиме геле. Райцентрны, юртлардагъы маданият уьйлени къуллукъчуларыны гючю булан уллу концерт болажагъына шеклик этмейбиз.

– Яшёрюмлени юрт хозяйство, спорт, туризм тармакъларында етишген натижалар гьакъда лакъырлаша туруп, билим берив тармакъны эсгермей къойсакъ да дурус болмас…

– Разимен. Билим берив бёлюкню, охув ожакъланы яшавундагъы къыс­тавлукъ гьали бираз кемиме башлай. Охувчу яшланы экзаменлери тамамлана. Биз билеген кюйде, ишлени барышы яман тюгюл. Тармакъда чалышагъан ёлбашчыланы, жаваплы касбучуланы айтывуна гёре, районну школаларындагъы охувчу яшлар яхшы натижалар гёрсете. Биз оланы ишлерин билмек муратда шу гюнлерде де аралыкъларыбызны уьзмейбиз. Лап да аслусу, оланы пайдаларына къол ялгъайбыз. Сонг да, сизин булангъы ёлугъувдан пайдаланып, школаланы битдиреген яшёрюмлерибизге яшав ёлунда, оьр ва орта охув ожакълагъа охумагъа тюшмек учунгъу гьаракатында савлукъ ва уьстюнлюк­лер ёрайбыз.