Гьаракатгъа гёре берекет де бола


Ер юзюнде нече тюрлю саният бар экени гьакъда ташдырып айтмагъа тынч тюгюл. Айтмагъа сюегеним, тынч тюгюл буса да, гьар адамгъа, гьар кимге касбуланы арасындан сайлап оьзюню юреги ушатагъанын танг­ламагъа тюше. Неге десегиз, оьз гьаракатына, бажарывлугъуна, билимлерине базынагъанланы ишлери алгъа юрюйгени белгили. Гьазирлик болмаса, яшавда бир тайпаланы ишлери де чаналай гетегени гьакъ.

Алдагъы планлашдырылагъан экономикадан тайып, гьалиги дыгъарлашыв девюрде янгы къайдаланы танглавну барышында да шо ачыкъ болуп гёрюне. Базар экономиканы шартларында айлана якъдагъы талапланы гьисапгъа алып иш гёрегенлер хайыргъа чалыша. Озокъда, шону учун ерлерде тийишли онгайлыкълар ва пачалыкъны янындан кёмек де болса, далапчылыкъ булан машгъул болма муштарлылагъа муратларын толу кюйде яшавгъа чыгъармагъа рагьат.

Белгили болгъан кююнде, халкъ арада алдан берли де сабанчылагъа айрыча сый, гьюрмет этилип гелген. Гьали де шолай болмагъа тюше. Демек, оланы гёнгю хош болсун учун, материал ва ругь якъдан иштагьландырывну шартларын къолламаса бажарылмай.

Шо гьакъда бугюнлерде бизин мухбирибиз Къарабудагъгент районда болгъанда, ерли юрт хозяйство идараны баш экономисти Патимат АРСЛАНБЕКОВА булан ёлугъуп лакъыр этген. Шо лакъырлашыв газетибизни охувчуларыны тергевюне бериле.

 


– Патимат Салавутдиновна, сизин райондагъы сабанчыланы гьалиги гьаракаты, борчларына янашыву нечикдир, натижалары рази къалдырамы?


– Къарабудагъгент районну халкъы алдан берли де юрт хозяйствону аслу оьсюмлюкчюлюк ва гьайванчылыкъ тармакъларында бай сынав топлап гелген. Тек совет девюрде йимик уллу юрт хозяйство предприятиелер гьалиги заманда бизде нагагь да къаршылашмай. Авлакъларда, юзюмлюклерде, бав-бахчаларда йимик авлакъ къонушларда, шолай да сабанчы фермер хозяйстволаны еслигиндеги майданларда аслу гьалда гюзлюк­лер ва ем оьсюмлюклер чачыла. Шолайлыкъда, гьайванчылыкъ, малчылыкъ ва къушчулукъ булан да машгъул болмагъа имканлыкълар яратылына. Артдагъы йылларда бизин районну юртларында къошум агьлю хозяйстволар (ЛПХ), сабанчы-фермер агьлюлер (КФХ) теплицаларда овощлар оьсдюрювге де айрыча агьамият бере. Аслусу, сурсат малланы болдурувда оланы гьаракатындан кёп зат гьасил бола. Тюзюн айтсакъ, гьалиги заманда оланы гьаракатыны натижалары башгъа-башгъа болуп чыгъа.

– О англашыла. Шо да, мен ойлашагъан кюйде, бар имканлыкълардан, онгайлыкълардан, пачалыкъ кёмекден бажарывлу кюйде пайдаланывдан гьасил бола. Гьалиги заманда ЛПХ-ланы айтмагъанда, районда нече сабанчы-фермер агьлю бар?



– Бизин районда оланы умуми санаву 350-ден кем болмас. Тек оланы барысы да районну юрт хозяйство управлениесини оьз ишлери, натижалары гьакъда гьисап бермей, налог къурумларда да гьисапгъа алынмагъан. Бизге гьисап берегенлери буссагьатгъы вакътиде 106 болур. Муна шо саялы да, оланы авадан пайы бар имканлыкълардан, пачалыкъ кёмекден асувлу кюйде пайдалана­гъаныны орнуна, оьз гючлери, бар-ёкъ харжы булан доланып тура.


– Патимат Алавутдиновна, фермерлер бар имканлыкълардан, пачалыкъ кёмекден не саялы пайдаланмай?



– Сабанчы-фермер хозяйстволаны хайырындан-къазанчындан пачалыкъны пайдасына бирлешдирилген юрт хозяйство налог тёлемеге герек. Къыставуллу юрт хозяйство ишлени вакътисинде заманлыкъгъа ишчи адамланы тутуп, олагъа алапа бермеге тюшегени де бар. Дагъысын айтмагъанда, сабанчы агьлюню башчысы айрыча оьзю гьар йыл пенсия фондгъа 30 минг акъча тёлеме тарыкъ бола. Субсидиялар, енгил пачалыкъ кредитлер, компенсация харжлар, грантлар кимге буса да алмагъа бажарылмай. Сабанчыны къолуна тюшсе де, харжны тазза инжитип берелер. Муна шо саялы да, пачалыкъ кёмек оьзлер учун асувлу болажагъына шеклене, инанмай. Инамсызлыкъ буса – уьстюнлюкню душманы.


– Сабанчы-фермер хозяйстволагъа пачалыкъны янындан къачандан берли кёмек этиле. Шо кёмекден пайдаланагъанланы мисалгъа гелтирмеге бажарыламы?



– Сабанчы гьаракатын савлай уьлке оьлчевюнде якълап, оьсювюне болушлукъ этмек учун пачалыкъ кёмек 2012-нчи йылдан тутуп гёрсетилген. Башлапгъы вакътиде шону учун пачалыкъны янындан белгиленген акъча маялар талам-такъыш болду. Оланы кёплери борчлардан къачып яшынгъан. Озокъда, арадан оьтген 7 йылны ичинде бизин районда пачалыкъ кёмекден асувлу кюйде пайдаланагъанлар савлай республикагъа, элге де гёрмекли натижалары булан белгили болгъан. Мисал учун айтсакъ – уллубийавуллу «Умаров» деген сабанчы-фермер хозяйствону башчысы – Жабрайыл Умаров. Ол оьзю де бажарывлу касбучу, гьаракатчы, далаплы адам. Аслу гьалда сют болдурмакъ учун гьайванлар сакълай. Республикадан тышдан жынслы сыйырлар гелтирип къуллукъ эте ва оьр савунланы ала. Жынслы сыйырланы сатып алмакъ учун ва шолай да къуллукъларын кютеген алатланы, къуралланы болдурмакъ муратда пачалыкъ кёмекден де ол бажарывлу кюйде пайдалана ва хайырына гёре налогларын да оьз заманында тёлеп бере. Лап да аслусу – адамлар учун иш ерлер болдурагъаны. Сабанчы агьлю ерли муниципал къурулуву булан ды­гъарлашып, ем оьсюмлюклер чачмакъ учун сюрюлеген ерлерден де асувлу кюйде пайдаланмагъа къаст эте.



«Къурбуки» деген сабанчы-фермер хозяйствода буса бавлар, юзюмлюклер салына. Шону учун этилинген харжны бир пайы пачалыкъны янындан къайтарыш этиле. Юзюмлюклени, бавланы салагъанына ва олагъа къуллукъ учун да пачалыкъны янындан кёмекге харж бериле. Эсгерилген КФХ-ны башчысы Магьамматтагьир Нугьов сугъарыв ишлени тамчылатып юрютеген экономлу къайдасын оьз ишинде бажарывлу кюйде пайдаландырагъаны гьакъда да айрыча эсгермеге сюемен. Уьстевюне, шону учун да пачалыкъны янындан харж бериле.


– О яхшы, бажарывлу къолларда от ойнар деп негьакъ айтылмай. Шо тайпалар айлана якъны къорувну, экология гьалны яхшылашдырывну масъалаларына да къулакъаса, зарал этмей ишлейгени белгили. Тюпден таба, гьисапгъа алынмай иш гёрегенлери топуракъ байлыкъланы заралландырмаймы, не зат   оьсдюре, ону ким биле?



– Биз шо масъаланы тергевсюз къоймайбыз. Гьалиги заманда экономиканы асувлу юрютювге имканлыкълар яратагъан электрон къайдаларындан пайдаланабыз. Демек, алдынлы экономиканы имканлыкъларына арт берилмей. Билемисен, бизин юрт хозяйство управлениени башчысы Шагьабутдин Мустафаевни сиптечилиги булан топуракъ, сув ва оьзге байлыкъланы маълуматы электрон къуралларда жыйылып, низамлы кюйде ерли еринде топлангъан. Гьалиден сонг буса гележекде артдагъы уьч йылны ичинде топуракъны ижарагъа алгъанлар налогун , ижара гьагъын тёлемей буса, жавапгъа тартылажакълар, гьатта топуракъ пайдан магьрюм къалажакълар.


– Оьз ишиме байлавлу болуп мен бизин къумукъ районларыбызны оьзге юртларында да боламан. Чакъда-чакъда сабанчылар булангъы ёлугъувларда оланы къыйын-тынчын аянлашдырмагъа къаст этемен. Оланы кёплери онгайсыз ерлер, ёллар, сугъармагъа имканлыкълар ёкъ, техника етишмей деп кант этелер. Шо ёрукъдагъы ва оьзге тюрлю масъалаланы гёз алгъа тутуп, бизин республикабызда регион ва федерал пачалыкъ программалар иш гёре. Мисал учун айтсам, «Мени Дагъыстаным – мени ёлларым», «Мени Да­гъыстаным – таза сувларым», «Онгайлы яшавлукъ шартлар» ва шолай оьзге тюрлю программалар пайдаландырыла. Районда шолай программаланы яшавгъа чыгъарылыву нечик салынгъан?



– Уьстде о гьакъда мен бир къадар эсгерип де гетдим. Шо программалар бизин районда да пайдаландырыла. Артдагъы эки йылны ичинде хыйлы иш этилинген, этилип де тура. Озокъда, мунда бир тюрлю кемчиликлер онгайлыкъланы къы­йынлашдыра. Къоллавчулар ягъарлыкъ, электрик гюч ва сув учун оьз заманында гьагъын тёлесе, гележек учун да пайдалы болур, кемчиликлеге ёл берилмежек эди.


– Патимат Салавутдиновна, шо тайпа кемчиликлер савлай республикабыз учун да хас. Бёрюден къоркъгъан къой сакъламас дегенлей, кемчиликлени енгмесек, янгы иш ерлени ачмагъа, адамланы иш булан таъмин этмеге четим бола. Гьалиги заманда, сизин гьисабыгъызгъа гёре юрт хозяйствону далапчылыкъ тармагъында, сабанчы-фермер агьлюлерде нече иш ер болдурулгъан?



– Бизге гьисап береген сабанчы-фермер агьлюлерде 400-ге ювукъ адам ишге къуршала. Сонг да, къыставуллу авлакъ ишлени вакътисинде де сезонлукъ ишлеге кёп адам къуршала. Ишге гючю чатагъан тайпаланы кёплери ЛПХ-ларда оьз мадарын этип яшайлар.


– Сиз ойлашагъан кюйде, гелеген йылда районда гьисапгъа алынажакъ КФХ-лар кёп болажакъмы яда кемижекми?



– Шо да, баягъы, пачалыкъ кёмек булан байлавлу. Грантлагъа ес болма муштарлылар да ёкъ тюгюл. Тюзю, шондан умут уьзюп, гьисапдан таягъанлары да болма имканлы. Шону алдын алмакъ учун артдагъы йылларда бизин районда «Экономиканы яшыртгъын тармагъын ачыкъгъа чыгъармакъ учун» деген милли проекти пайдаландырылагъаны гьакъда айрыча эсгермеге герек. Неге десегиз, шо да оьз натижаларын бермей къоймай.



 

Лакъырлашывну язгъан


Къ. МАГЬАММАТОВ.






Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля