Айлана якъны аямакъ – бизин борчубуз




Россияны къайсы регионунда да табиатны аяп сакъламакъ аслу къуллукъ экенин пачалыкъны янындан бу къуллукъгъа берилеген агьамиятлы янашыв да гёрсетип тура. Бу йыл да Россияны Президенти Владимир Путинни Указы булан Россияда Экологияны йылы деп билдирилген.


Артдагъы беш йылны ичинде Экологияны йылы бизин пачалыкъда экинчи керен оьтгериле. Биринчиси 2013-нчю йылда болду. Дагъыстанда буса бу йыл республиканы Башчысыны Указы булан Каспийни ва сув байлыкъланы къорувну йылы деп де белгиленген.


Табиатны къоруп билмек бизин халкъгъа онча да таныш къуллукъ тюгюл буса да ярай. Неге десегиз, биз табиатны тийишли даражада сююп уьйренмегенбиз. Балики, ону къорумаса да, аяп сакъламаса да ярай деп ойлашабыздыр. Балики, культура даражабыз осалдыр. Балики, табиатны гёзеллигин, адамгъа береген пайдасын сезип билмейбиздир.


Мени эсиме гелеген кюйде, юрт ерлерде яшайгъан адамлар табиатны сюегенин исбат этмек учун бир башлап оьзлени жыйылгъан чёбюн табиатгъа зарал гелтирмейген кюйде яшырып уьйренме тарыкъ. Бизин районланы хыйлысында юртларда жыйылгъан чёп кёбюсю гьалда юртдан аз ариде къазылгъан чонкълагъа тёгюле. О да ел чыкъгъанда авлакъгъа яйы­ла. Тюзю, Буйнакск районда шо масъалагъа янашыв бираз буса да яхшылаша демеге ярай.


Тек инг яманы – чёп оьзен ягъалагъа ташланып къалагъаны. Юрт администрацияланы башчылары, ким биле, етишмейгенликден, харж ёкълукъдан болма да ярай, шо къуллукъгъа толу агьамият бермей къоя. Оьзен ягъалагъа чёп тёкме ярамайгъанын да олар яхшы англайдыр. Буса да, ишлер онглу якъгъа багъып юрюмей. Оьзен бойлагъа чёп тёгюлегени токъталмай…


Оьзенлер деп айтылса да, Дагъыстанда Терик, Солакъ ва Самур оьзенлерден къайры, шу деп айтып, Каспий денгизге ерли етишегенлери аз. Гьали халкъ сувну кёп къоллай. Гиччи оьзенлени суву къырыйындагъы юртлагъа пайлана. Сонг олар гьамамлардан, аш уьйлерден, туалетлерден таба айланып, янгыдан шо оьзенлеге багъып геле. Не этсин, нас сув буса да, дагъы къайда акъсын…


Ерден чыгъагъан сувланы да биз аяп къоллап билмейбиз. Оьр Къазаныш юртну къырыйында, ерден сув чыгъып, эниш агъагъан эки оьзен бар. Оьр Къазаныш, Тёбен Къазаныш, Атланавул юртлар шо ичеген сувну къоллай. Адамлар сёйлейген кюйде, ерден чыгъагъан сув йыл сайын аз бола. Эки янындагъы агъачлыкъ сийрек болгъан. Базыкъ агъачны талавурчулар гесип, стол-шанжал этегенлеге учуз багьасындан сата дей. Гьали тюгюл, тезден берли де. Шолай жинаятчылыкъ 90-нчы йылланы башында юрюлме башланды. Ону токътатма гьазирине де болажакъ эди халкъда табиатгъа бакъгъан сююв болгъан эди буса. Халкъ оьзлени табиат байлыкъларын асырап бажара эди буса, агъач гесегенлени токътатма болур эди. Шо ишни ихтиярлар якълайгъан къурумлар кютсюн, шо магъа не авара деп юрюлеген янашыв бары затны буза.


Дагъыстан Республикада 20 минг гектарда гиччи-уллу кёллер бар. Оланы янгыз 3 минг гектары къаравну тюбюнде сакълана. Онда балыкъчылыкъ булан машгъул болмагъа имканлыкълар да бар. Балыкъ оьсдюрмек – Дагъыстанда бек умпагьатлы тармакъ. Бугюнлерде шо сув байлыкъланы дагъы да 5 минг гектары пайда гелтиреген къайдада къоллана.


Балыкъ оьсдюреген кёл этмеге кёп къыйын тюгюлдюр деп эсиме геле. Тёбен Къазаныш юртну ичинден оьтеген бир оьзен бар. Шо оьзенни ягъалары бек бийик. Юртдан чыгъагъан ерде ягъалар бир-бирине ювукъ гелген. Шо ерге гиччи кёпюр салынгъан. Бийи­ги де бардыр 9-10 метр. Бувгъан-чыр ишлеп къойса, кёп уллу майданда сув токътап, кёл болажакъ эди. Онда балыкъ оьсдюрме бек онгайлы да болур эди.


Тек муна 30 йылланы узагъына шо ишни гележе­гин англап яшавгъа чыгъармагъа адам ёкъ. Балыкъгъа алывчу тапма да бек тынч. Неге десегиз, Буйнакск ра­йон – балыкъны, чабакъны инг де багьа ери.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля