Адил Янгыюрт… Тарих якъдан алгъанда, айтардай бырынгъы юрт тюгюл буса да, оьзюню 200 йылдан оьтген тарихинде о кёп-кёп къоччакъ уланларын ва къызларын этегинде оьсдюрген, къанатларын къатдыргъан ва яшавну шагьра ёлларына онгармагъа болгъан. Уллу Ватан давну къагьрулу йылларында да Адил Янгыюрт ва адилянгыюртлулар урушларда да, авлакъларда да оьзлени танытмагъа, атларын макътавлукъгъа айтдырмагъа къаст этип чалышгъанлар. 

Яшав бир ерде токътамай. Шо къагьрулу йыллардан бизин савлай наслулар айыра. Заманлар да алышынгъан. Амма адилянгыюртлулар оьзлени юртун савлай Дагъыстангъа, бютюн Совет Союзуна малим этген юртлуларын унутмайлар. Унутмагъа амал да ёкъ. Мен оьзюню гьакъында язмагъа сюеген Зубайдат Какаеваны да Адил Янгыюртну бай тарихинде оьз ери бар.

Бугюн Адил Янгыюрт – Бабаюрт районну лап да уллу юртларыны бириси. ­Оьзюню адилликге айтылгъан атын бугюнгю наслулагъа етишдирмек учун юртлу халкъ хыйлы загьмат тёкген.

З. З. Какаева 1918-нчи йыл Адил Янгыюртда      тувгъан. Оьзюню 14 чагъында Зубайдат Какаева Адил Янгыюртда янгы къурулгъан «Париж Коммунасы» деген колхозда Къалсын Идрисов башчылыкъ этеген бригадада татавул къазып юрюген. Оьзюню уллу ёлдашларындан ол гюч булан да, ишге берилгенлиги булан да къалышмагъан.

1941-нчи йылда бютюн совет халкъ йимик ана Ватанын немис-фашист елевчюлерден якъламакъ учун адилянгыюртлу эренлер де давгъа гете. Юрт бошай. Колхозну дериялы авлакълары къартланы, къатын-къызланы ва яшланы намусуна, гючюне къала. Олар Совет асгерге герек ашлыкъ ва оьзге тарыкъ-герекни йибере. Гечесин-гюнюн бир этип чалыша. Гече-гюн авлакъда, халкъгъа яллыкъ ёкъ.

Къагьрулу 1942-нчи йылны гюзюнде немис-фашистлер Кавказгъа чапгъынын башлай. Олар Моздок бойлагъа, Терик ­оьзенни ягъаларына етишип геле. Шо вакътиде Оборона комитетини тапшурувуна гёре Дагъыстанны тюзлюк бойларында Совет асгерлеге кёмек гьисапда окоплар къазылмагъа башлана. Шо ишде де юртлу къатын-къызлар къоччакъ кюйде ортакъчылыкъ этген. Гюзню сувукъ янгуру демей, ачлыкъгъа къарамай, олар окоплар къазалар. Шо йылланы гьакъында улланам Фархана Гьажиева кёп айта бола эди. Ону эки сёзюню бирисинде Зубайдат Какаеваны аты да эсгериле эди.

– Дав йылларда магъа 15-16 йыллар бола эди, – деп хабарлай эди мени булан улланам. – Бизин барыбызны да уллубуз Зубайдат эди. Шо йылларда ол мени учун ана да болду. Сувукъ гечелерде биз ана-бала йимик Зубайдатгъа тийип ята эдик. Шо тарчыкълы йылларда ол бизин ругьдан тюшмеге къоймады, ач да этмеди. Ону булан бирге биз узакъ ишледик: окоп да къаздыкъ, гьабижай да жыйдыкъ, мамукъ да. Ол уллугъа уллу кюйде, гиччиге гиччи болуп сёйлеп бола эди.

Уьстюне гиймеге исси опурагъы ёкъгъа да, аякъларындагъы гёнчарыкълагъа да къарамай, къатын-къызлар гюнлюк планларын эки къабатдан толтуруп ишлейлер, Совет Армиягъа тылда бекликлер къуралар. Насипге, давну оту Къумукътюзге етишмей. Фронт гюнбатышгъа гетген сонг, загьмат чыныкъдыргъан къатын-къызлар гене авлакъ ишлеге уруналар.

1943-нчю йыл геле. Шо йылларда ВЛКСМ-ни район комитетини биринчи секретары болуп Кабират Османова ишлей. Ону активлиги булан давну биринчи йылларында Адил Янгыюртда комсомол къызлардан гьабижай оьсдюреген звено къурула ва звеночу этилип комсомол къыз Зубайдат Какаева белгилене.

1943-нчю йыл Зубайдат Какаева 7 къыз къуршалгъан звеногъа башчы­лыкъ этип, гьабижай оьсдюрюв булан машгъул болгъан. Зубайдат Какаеваны звеносуну членлери гьабижай участкасында гюндюзлер чи нечик де, гечелер де къуллукъ этелер. Олар къол гюч булан оьсдюрюлген гьабижайны гьар гектарындан 54 центнер тюшюм къайтарып, болдурулгъан ашлыкъны фронтгъа йибергени саялы, аты савлай Дагъыстангъа белгили бола. Юртлу комсомол къызланы етишген загьмат уьстюнлюклери районну ва савлай республиканы яшёрюмлери учун уьлгю болуп токътай.

«Зубайдат Какаеваны звеносунда етти къызъяш бар. Звеногъа берилген участка юртдан 12 чакъырым арекдеги «Чал къолтукъ» деген участкада болгъан. Шонда звено гьабижай ва будай оьсдюрген. Топуракъны дагьнисин артдырмакъ учун участкагъа гиччи арбалар булан кьызлар полукъ ташыйлар, гьар затны яллатып, топуракъгъа кюл себелер», – деп язгъан шо йылларда Зубайдат Какаева ёлбашчылыкъ этген гьабижай звенону гьакъында айта туруп, танывлу журналист ва язывчу Магьмут Сатиев оьзюню «Белгили юртлуларым» деген китабында.

Къыйын… Буса да звенону ортакъчылары арз этип бирев де эшитмей. Гечеси-гюню булан авлакъда къалып ишлей. Гьар адамгъа сав гюнге ярым кило арпа ундан этилген экмек гелтирелер. Звено гьар гектардан 54 центнерге ювукъ гьабижай, будайны буса гьар гектарындан 23 центнер тюшюм ала, къызлар ону арбалар булан элтип гьукуматгъа тапшура. Шо къоччакъ къызланы янгыз 1943-нчю йыл фронтгъа этген кёмеги болуп токътай.

1945-нчи йылда буса шо звенону къызлары 20 гектарда гьабижай оьсдюрюп, гьар гектарындан 60 центнер тюшюм алмагъа бола.

Оьзюне янгыз 25 йыл болагъан Зубайдат Какаева, звеночу гьисапда да тюгюл, звеносундагъыланы чагъына гёре барысындан да уллусу гьисапда да комсомол къызлагъа ана да бола, насигьатчысы да бола, сырдашы да, къурдашы да.

Районда мамукъ оьсдюрюлеген йылларда буса Зубайдат Какаева гюнде 105-140 кило ма­мукъ чёплеп, иш ёлдашларына уллу уьлгю гёрсетген. Шо гьакъда район ва республика газетлерде Зубайдат Какаеваны гьакъында макъалалар язылгъан ва суратлары чыкъгъан.

Эл намусну тюбюне де тюшюп, Зубайдат Какаеваны Ватаныны алдында тёкген къыйынлары бошуна гетмей. Дав йылларда тылда къайратлы кюйде чалышгъаны саялы, ол оьзюню оьзге иш ёлдашлары булан бирге «Кавказны оборонасы учун» де­ген медаль булан савгъатлана. 1945-нчи йылда Дагъыстангъа Совет автономия берилгенли 25 йыл битегенликге байлавлу болуп загьматда айрыча етишген уьстюнлюклери саялы Зубайдат Какаева ДАССР-ни Оьр Советини Президиумуну къарары булан Гьюрметлев грамотасы булан савгъатлана. Шо йыл Кировну атындагъы колхозну звеночусу З. Какаевагъа етишген уьстюнлюклери саялы ВЛКСМ-ни Центральный комитетини Гьюрметлев грамотасы да тапшурула.

1943-1947-нчи йылланы боюнда Зубайдат Какаеваны сураты Моск­вада ВДНХ-ны гьюрметлев такътасына салынып тургъан.

1946-нчы йыл. СССР-ни Оьр Сове­тини Президиумуну Ука­зы булан огъар «Гьюрметлев Белгиси» деген ордени тапшурула, сонг Загьмат Къызыл Байракъ ордени де бериле.   Шо йыл Зубайдат Какаева ДАССР-ни Оьр Советини депутаты этилип де сайлана. Бир нече керенлер юрт ва район советлени де­путаты этилип сайлангъан.

Коммунист Зубайдат Какаева кёп йыллар КПСС-ни Дагъыстан обкомуну члени ва Коммунист партияны райкомуну бюросуну члени болуп чалышгъан. Кёп санавда оьр къурумланы гьюрметлев грамоталарына лайыкълы болгъан.

Шолайлыкъ булан 3. Какаева оьзюню яшавуну ахырынчы гюнлерине ерли ана Ватаныны ва халкъыны алдында намуслу кюйде ишлеген. Ол оьзюню 85 йыллыкъ чагъында герти дюньягъа гёчген.

Зубайдат Какаева арабызда тюгюлю 22 йыллар болуп тура. Амма юртлулар ону атын гьали де уллу гьюрмет булан эсгере. Зубайдатны ярыкъ келпети ону таныгъанланы эсинде узакъ заманлагъа къалажакъгъа, ону аты адилянгыюртлуланы оьсюп гелеген яш наслуларына гьаман да уьлгюге салынажакъгъа шеклик ёкъ.

Суратда: Зубайдат Какаева.