Бир маълуматыбыз бирисине къыйышмай

2016-нчы йыл, 29-нчу мартда Янгы Хушет посёлокну къырыйында болгъан атылтывну натижасында да полицияны бир къуллукъчусу оьлген, экевю яралангъан. Шо йыл март айны 30-нда Табасаран районну Сыртыч юртуна гиреген ерде болгъан атылтывну натижасында да бир адам оьлген, дагъы да бирев яралангъан. Тек булар бириси сама террор иш деп гьисапгъа алынмагъан.

Федерал Законну «Террорчулукъгъа къаршылыкъ билдиривню гьакъындагъы» бёлюгюнде белгиленген кюйде, террор иш адамны оьлтюрювге бакъдырылгъан, халкъны къоркъутмакъ учун ва жамиятны, олай да гьакимлик къурумланы арасына къоркъув салмакъ учун, олагъа оьзлеге къыйышагъан къарар чыгъарсын учун басгъын этмек санала. Шогъар да къарамайлы, оьрде эсгерилген атылтывлагъа террорчулукъ ат берилмеген.

2012-нчи йыл май айда Магьачкъалада «Аляска» деген постну атылтыв, 2009-нчу йылны сентябр айында Магьачкъала шагьарны Темиркъазыкъ постун атылтыв, 2013-нчю йылда суд приставланы управлениесин атылтыв, Магьачкъаланы уллу майданында къатынгиши оьзюн атылтгъан агьвалат – булар бириси де террор иш гьисапланмагъан.

Экспертлер гьисаплайгъан кюйде, шолай гьал республиканы террор ишлеге къарайгъан комиссиясына бакъдырылгъан. Шо гьал булан сюйсек де, сюймесек де рази болма герекбиз. Неге тюгюл, террор ишни натижасында террор иш оьзлеге бакъдырылгъан полицейскийлер де, башгъа адамлар да оьле яда яраланып, зайып бола.

Террорчулукъгъа къаршы федерал законну 18-нчи статьясында айтылагъан кюйде, жинаятчылыкъны террор иш деп гьисапласа, болгъан заралны пачалыкъ оьзюню бойнуна алма герек бола. Республика къурумлар шо жаваплыкъдан къачалар. Бир яндан террор иш болмагъан деген ат салына, экинчи яндан зараллангъанлагъа пачалыкъны янындан харж этилмей.

Этилген социология материаллагъа гёре, республикада яшайгъан адамлар ихтиярланы якълайгъан къурумлагъа кёмек этме алгъасамай. Шолай гьал, айрокъда, уллу чагъындагъы адамланы арасында яйылгъан. Шо адамланы гьакимлик къурумлагъа янашывундан буса террорчулар бажарывлу кюйде пайдаланалар.

Гьакимлик къурумланы социология ахтарывланы вакътисинде алынгъан маълуматлардан пайдаланма хыялы ёкъ. Натижада террорчулукъгъа ва экстремизмге къаршы ахтарывлагъа шолай гьал къыйыш­май.

Жамиятны ва пачалыкъны шартларында илму политикадан алда юрюме герек бола. Бизде гьалиге политика алда юрюй. Шолайлыкъда, ДР-ни печат ва маълумат министерлигини сиптечилиги булан Россияны илму академиясыны Дагъыстан илму центрыны археология ва этнография институту 2015-нчи йылда юрютген соравлагъа жавап беривде республикада чинк де яйылгъан дин-политика экстремизм 34,4 процентге тенг ва дин экстремизм 28,2 процент гьисаплана. Шо сорав юрютювде милли экстремизм – 6,5 процент, политика экстремизм – 16,5 процент ерни тута. 2016-нчы йылда такрарлангъан шо соравлагъа жаваплар да шо натижаны гертиледи. Ону булан бирче, республикада дин ва ислам экстремизмни гьакъында айтылмасын деп тапшурув берилген. Олай болгъанда, халкъны ою гьисапгъа алынма тюшмейми? Шо масъаланы толу кюйде яшыра­гъанлыкъ, ону чечеген масъаланы къыйын этсе тюгюл, тынч этмей.

Башгъа мисал. Республиканы орта школаларыны муаллимлерини арасында юрюлген соравлагъа жаваплар шагьатлыкъ этеген кюйде, олар «Ислам маданиятны кюрчюлери» деген темада дарс бермек экспертлер ва адамлар гьисап этеген кюйде, янгыз динни уьйренеген дарс болуп къалмай, маданиятны гьакъында да англав берме герек. Пачалыкъ масъаланы шолай салма да салгъан. Амма политика илмуну маълуматын гьисапгъа алмагъандай къайры, бу ерде жамиятны пикрусу да гьисапгъа алынмагъан.

Экстремизмни маълуматы да, террорчулукъну маълуматы да бизде къошулуп къалгъан. Шо гьаллагъа янашывну тынч тюгюллюгюн ойлап, оланы маъна якъдан да, болагъан агьвалатлар гьисапда да айырмагъа тюше.

«Экстремист чалышывгъа къаршылыкъ билдиривню гьакъындагъы» федерал законда да «экстремизм» сёзге англатыв берилмей. Шогъар байлавлу янгы къошумлар, ону маънасын англатагъан къошумлар даим арагъа чыгъа. Шолай янгылыкълар нечик къайгъылы гьалгъа гелтирегенни билебиз. Дин яшавда дагъы янгылыкълар болмаса да, экстремизмни маълуматлары оьзлени санавун артдырма бола.

Дагъыстан Республиканы ихтиярланы якълайгъан къурумлары береген маълуматгъа гёре, ДР-де дин экстремист, агъымланы вакиллери 2000-нчи йылда – 2538 адам, 2002-нчи йылда – 864, 2003-нчю йылда – 957, 2004-нчю йылда – 1004, 2005-нчи йылда – 988, 2006-нчы йылда – 1 минг, 2007-нчи йылда 1 мингден артыкъ адам болгъан.

«Независимая газета» береген маълуматлагъа гёре, 2012-нчи йылда Дагъыстанны бусурманларыны арасында шолайлар бусурманланы умуми санавуну 3 процентине тенг геле болгъан. Белгили ахтарывчулар И.Дабаев ва В.Немчина береген маълуматлагъа гёре, ДР-де 8 мингден де артыкъ вагьгьабы болгъан.

Дагъыстан Республиканы ич ишлер министри А.Магьамматов этген билдиривге гёре 2011-нчи йылда ДР-де законсуз къурулгъан савутлу уьюрлеге къуршалгъан адамланы санаву 150–200-ден артыкъ болмагъан. Шону булан бирге, бизде 2012–2013-нчю йылларда ДР-де экст­ремист чалышыв чинк де артгъан заман болгъан. 2013-нчю йылны ичинде, бизге берилген маълуматгъа гёре, эки де якъдан 600-ден де артыкъ адам оьлтюрюлген. Шо саялы гьакимлик къурумланы вакили береген маълумат шеклик тувдура. Шолай шеклик тувдурагъан масъала нечакъы дагъыстанлы ИГИЛ деген Россияда гери урулгъан террорчу къурумну ортакъчылар гьисап­ланагъанлыкъ да белгисиз кюйде къалып тура.

З. АБДУЛАГЬАТОВ,

Дагъыстан илму центрны бёлюгюню заведующийи, социология илмуланы кандидаты.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля