«Артгъа салмай чечме тюшеген масъалалар…»

– Сириягъа гетген дагыстанлыланы гьакъында не хабар юрюле? Оланы нечевю гьисапгъа алынгъан?

– Ондагъы агьвалатлар башлангъанда, 500 дагъыстанлыны гьакъында лакъыр юрюле эди. 2015-нчи йылны ахырында ДР-ни ич ишлер министерлиги Сириядагъы боевиклени янын тутуп ябушагъан 900 дагъыстанлыны эсгере. Ярым йыл гетген сонг, РФ-ни Президентини янындагъы вакиллер булангъы ёлугъувда ДР-ни Башчысы Сириягъа, Иракъгъа гетгенлени гьакъында айта туруп, 2 мингден де артыкъ адамны гьакъында эсгере. Шолай бири-бирине къыйышмайгъан маълуматлар онда гетгенлени санавун гьисапгъа алывда да бола. О гьакъда биз алда да айтдыкъ.

– Экстремистлени активлиги къайсы йылларда айрокъда гючлю болгъан?

– Экстремистлени активлигин олар оьлтюрген ихтиярланы якълайгъан къуллукъчуланы санаву ачыкъ кюйде гёрсете. Шо якъдан алгъанда, оланы активлиги 2012–2013-нчю йылларда кёп болгъан деп гьисаплана. Артдагъы йылларда шо гьал басылгъаны оланы аз болгъанын гёрсетмей. Бир яндан, ДР-де экстремист гьаракат гючлене. Экинчилей, Россияда гери урулгъан ИГИЛ-де террорчуланы къысагъаны, оланы Дагъыстангъа къайтмакълыгъы барын исбатлай. Уьчюнчюлей де, ИГИЛ – Сирияда тозулувгъа тарымаса да, оьзюню сыдраларындагъы темиркъазыкъ кавказлылар оьзлени ерлерине тербенежеги ачыкъ. Шо гьал олай да белгили. Дагъыстанда болагъан террор ишлер гючленме де бола.

– Террорчулукъда ва экстремизмде не йимик алышынывлар бар?

– ДР-деги террорчулукъгъа хас аламатны гьакъында айтсакъ, огъар яшёрюмлер къуршалагъанын эсгерме тюше. 2005-нчи йылгъы маълуматлар гёрсетеген кюйде, террорчулукъгъа къаршы иш гёреген къурумлар хас чаралар юрюлеген заманда оьлген адамланы арасында 15 йылдан 30-гъа ерли чагъындагъылар кёп экени тергевню тарта. Оланы санаву оьлген террорчуланы 76 процентине тенг. Излевге салынгъан террорчуланы 66,7 проценти – яшёрюмлер, тутулгъанланы да 62,8 проценти – яш чагъындагъы адамлар.

– Экстремизмни ва террорчулукъну дагъы не йимик янын эсгермеге ярай?

– Дагъыстанда кёп айтылмайгъан яныны гьакъында айтсакъ, экстремист чалышывну харж булан таъмин этегенликни эсгерме герек. Ону агьамиятлыгъы бир нече себеплеге асаслана. Биринчилей, адамлар шо ишге кёп уллу харжлар сала. Экстремизмни харж булан таъмин этегенликни масъаласы чечилмеген кюйде къалып тура. Экинчилей, шолай маълуматланы Россияны Гьукуматыны маълумат къуралы «Российская газета» да кёп бере. Шо буса о гьалны башгъа-башгъа регионлардагъы гьаллар булан тенглешдирме имканлыкъ ярата.

– Россияда экстремизмге, террорчулукъгъа къуршалгъан адамланы гьисабы юрюлеми?

– Росинформониторингни маълуматында эсгерилеген ва террорчу къурумгъа къуршалгъан къурумланы ва айры-айры адамланы экстремист гьаракатгъа байлангъанларыны списогу бериле. 2013-нчю йылдан башлап мен де шо ёлда чалышагъанлыкъны барышын 11 керен анализ этгенмен. Шо списокгъа гиргенлени санаву 1781 адам бола. Дагъыстанлылардан шо списокда 438 адам бар. 2016-нчы йылда шо санав 28,2 процент эди. Шо списокда дагъыстанлыланы пайы башгъа регионланы пайындан артыкъ: Дагъыстан Республикагъа – 24,6, Мычыгъыш Республикагъа – 10,7, Къабарты-Балкъар Республикагъа – 6,8, Ингуш Республикагъа – 1,7 процент тие. Татарстан Республикада шо санав 1,1 процентге тенг.

– Экстремист, террорчулукъ ишлерде тиштайпалар ортакъчылыкъ этеми?

– Савлай Россияда террорчулукъгъа 45 тиштайпа къуршалгъан буса, шоланы 28-и – дагъыстанлылар (Мычыгъыш Республикада – 7, Ингуш Республикада – 3, Къабарты-Балкъарияда – 4, Татарстан Республикада – 3 адам). Гьасиликалам, террорчулукъгъа къуршалгъан дагъыстанлы тиштайпалар Россияда къуршалгъанланы барысыны да 62,2 процентине тенг геле.

– Экстремизмге ва террорчулукъгъа къуршалгъанланы орта оьмюр чагъы нечикдир?

– Террорчу группада гьисапгъа алынгъан дагъыстанлыланы орта оьмюрю – 30 йыл. Шо чагъындагъы адамлар яшёрюмлени санавуна гире. Экстремизмге ва террорчулукъгъа къуршалгъанланы гьалы гёрсетеген кюйде, олар бандитлер яда шо ишге этме иш билмей къуршалгъан, адашгъан яш адамлар тюгюл. Олар яхшы ойлашылып къурулгъан, дин масъалаланы гёз алгъа тутгъан адамлар.

– Парахат яшайгъан ватандашланы экстремизмге ва террорчулукъгъа янашыву нечикдир?

– Экстремизмни гьакъында айта туруп, социология суаллагъа берилген жаваплагъа агьамият берме тарыкъ. Шолай янашывда дин низамны закон ёлунда юрюле буса да, амма пачалыкъгъа къоркъунчлукъ тувдурагъан янына тергев берме герек бола. Адамланы башындагъы алышынывлар, олар ялгъан буса да, мекенли гюч гьисаплана. О гючню гьисапгъа алмай къойма болмайбыз. Биз 2016-нчы йылда оьтгерген социология ахтарывлагъа гёре Дагъыстан Республикада суал алынгъан адамланы 67,6 проценти пачалыкъны законларына таби болма герек, олар динни законларына къаршы чыкъмай буса деп гьисап этелер. Суал алынгъан адамланы 19,8 проценти шариат ёлда болмагъан, пачалыкъны патриоту болма тарыкъ тюгюл деп гьисаплай. Мисал учун, шо адамлар бир башлап оьзлер яшайгъан пачалыкъда исламны законларын якълама герекни алдынлы гёрелер.

Соравлагъа жаваплар алыв иш гёрсетеген кюйде, экстремизм ва террорчулукъ масъаланы тамурлары гьали де теренде. Шо масъаланы гюч къураллар булан чечмек таманлыкъ этмей. Бизде гёз алгъа тутулгъан шо идеологиягъа къаршылыкъ билдирив къайда гьали де ёкъ. Гьакимлик къурумлар ва илмуну вакиллери башгъа-башгъа тилде сёйлейлер. Шо масъалагъа янашывну аслу талапларын артгъа салмай чечмесе бажарылмай.

Материал подготовлен в рамках реализации государствен­ной программы РД «Комлексная программа противодействия идеологии терроризма в Республике Дагестан на 2016 год».

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля