Террорчулукъгъа къаршы ишлерде агьлю – биринчи канзи


Авлетлерибиз не юрютегенни тергевсюз къоймайыкъ


Биз яшланы гьар янгы сёзюнден, оьсюп гелегенинден сююнюп, тек тарбия янына тергев болдурмайбыз. Инг де къарав тарыкъ оьрюм чагъында, биз оланы оьзбашына къоябыз, терс ёлгъа тюшмекликге тогъас болуп токътамайбыз. Биз билип битгенче олар яман амаллы болма башлай, сонг биз эс тапгъанда, геч бола.



Къызыбыз яда уланыбыз башгъа болгъанны биз оьрюм вакътисинде гелеген алмашынывлагъа гьисаплайбыз. Гьатдан озуп бир иш этип къойса да, ону айтардай айыпламайбыз. Бир этди, дагъы болмас деп ойлашабыз. Муна шу – авлетни терс ёлгъа тюшгенини башы…



Бир тиштайпа айтагъан кюйде, уланы алмашынгъанны гёрсе де, шогъар артыкъ тергев бермеген. Сакъал къойгъанда да, «гьалиги мода» деп ойлашгъан. Чыдап тургъан, янында пикру алышдырма, насигьат этме адам да болмагъан. «Ол мени булан алда йимик сёйлемей эди, къурдашларындан айрылды ва сав гюн оьзюню уьюнден чыкъмай эди», – дей ол, мени булан ла­къыр эте ва чакъсыз акъ гирген чачларын къара явлугъуну ичине сала туруп.



Биринчи белгилени заманында гёрмеген ата-ана яшдан магьрюм къала. Той этме деп гьазирленип турагъанда, ол Сириягъа гете. Арадан кёп де гетмей, «оьлген» деп хабар да геле. Арадан бир нече йыл гетген буса да, ата-ана яш шолай неге этгенни англамай. Аявлу яш агьлюню артгъа теберип, танымайгъанланы айтгъанын этип, яшавгъа къаравун неге алышдыра? Оьзлеге бакъдырып къоягъан кюйдеги о не гючдюр?



Шо ана айтагъан кюйде, яш тергевню тюбюнде тургъан. Школаны битгенде Москвагъа охума барма сюйгенде булар къоймагъанлар. Заочно тахшагьаргъа охума да салып, янында къойма сюйген. Натижада буса шолай болгъан.



Ойлашып къарагъанда, яшёрюмлени терс ёллагъа салагъанланы идеологиясы гючлю. Биз оланы оьзлени янына тартагъанланы гьакъында агьлю аралыкълардан эсе кёп де билебиз. Алимлер айтагъан кюйде, жагьил яшны оьзбашына иш гёрме инамлыкъ къойма герек. Эгер де ол уьйде артыкъ тергевню тюбюнде турса, ону менлиги сёне. Терс ёллагъа салагъанлар буса, оланы «сени менлигинг оьрде» деп уьйрете.



Гьали яшёрюмлер барысы да дегенлей Интернетде болалар. Шонда пайдалы маълуматлардан къайры, башлап олар эшитме сюеген затланы айтагъан, тек башын айландырагъан сайтлар булан да таныш болалар. Озокъда, мунда ич ишлени къуллукъчулары шолай сайтланы тайдырмакъны къастын этсин десек де, гьалиге башына чыгъып болмай. Сайтлар кёп, Интернетни къоллайгъанлар гьар гюн шогъар миллионлар булан янгы адамлар къошула­гъанны ва минглер булан янгы сайтлар ачылагъанны билелер. Шоланы «къармагъына» тюшегенлер де аз болмай.


«Мени уланым шарайып этди…»



Артдагъы 3-4 йылны ичинде къумукъланы бырынгъы юрту Эндирейде террорчу жинаятчылагъа къошулагъанланы санаву артып тура. Шо ёлгъа тюшген жап-жагьил дёртев оьлтюрюлген. Ойлашып къарасанг, амалсыз агьлюлер тюгюл, орта яшайгъанлар. Ата-анасы гьалал яшап сав оьмюрюн йиберип тура. Айтагъаным, агьлюде къысасны тюбюнде тургъан ва терс ишлени гёрген деп айтма да болмайман. Эки ай алда Эндирейде сав райондагъы юртланы вакиллерин жыйып, террорчулукъгъа къаршы жыйын болду. Шо жы­йынгъа уланлары «агъач­лыкъгъа» гетген ва жинаятчы ишлер болгъанда шоланы атлары эсгерилеген экевню аталары чакъырылгъан эди. Жыйылгъанланы алдына чыкъгъан афгъан давну ветераны Алим Алинчиев яшы терс ёлгъа тюшюп оьзюн шарайып этгенни айтды.



– Мен эки давну ветераныман, орденлер-медаллар булан савгъатлангъанман, – деди ол. – Гьар заман мени школагъа чакъы­рып давда болгъан кююбюзню ва яшланы къоччакълыгъыны гьакъында хабарлай эдим. Мен гьали сизин алды­гъызда сёйлеме де уяламан. Мени уланым терс ёлгъа тюшюп, мени шара­йып этди, – деп, дагъы сёйлеп болмай, сагьнадан тюшдю. Атаны шо гьалгъа салма яраймы?



Алимни яшдан берли таныйман. Белгили загьматчыны агьлюсюнде тувгъан ва уллу агьлюде тарбиялангъан. Афгъанистанда интернационал борчун кютген. Шондан къайтгъанда кёп йыллар районну ич ишлер бёлюгюнде ишлеп турду. Мычыгъышдагъы дав агьвалатларда да ортакъчылыкъ этген. Гьали, пенсиягъа чыкъгъанда, уьйде сварка ишлер булан машгъул. Агьлюсю Падивхан да тигив фабрикде ишлей эди, гьали уьйде. Айтагъаным, орта яшайгъан агьлю. Буланы уланына терс ёлгъа тюшмеге бир себеп де ёкъ эди.



Шолай, Юнус Хубаевни, Юсуп Давутгьажиевни, Нюгьбек Акамовну агьлюлери де – орта яшавдагъы агьлюлер. Олар оьз къыйыны булан яшайлар. Уланлары буса, жинаятчылагъа къошулуп, оьлтюрюлдю. Йылларын айтсакъ, 22–27 йылланы ичинделер.


Агьлюден сонг школа геле



Бугюнлерде агьлю террорчулукъгъа къаршы турма болмай. Огъар къаршы турмакъ учун, уллу оьлчевдеги чаралар гёрме тарыкъ. Мисал этип айтсакъ, охувчу яшлар гюнню яртысын школада оьтгере. Агьлюде етишмейген тергевню яшлагъа школада этме бола. Шо яндан алгъанда, Эндирейдеги эки де школада иш яхшы салынгъан.



Янгы охув йыл башлангъандокъ, 3-нчю сентябрде, террорчулукъгъа къаршылыкъ билдиреген халкъара гюнюнде (международный день солидарности в борьбе с терроризмом) 1 номерли школада тюрлю-тюрлю чаралар оьтгерилди. Школаны завучу Айшат Темирханова билдирген кюйде, шо гюн охувчу яшлар террорчулукъгъа къаршы суратлар этген. Сегизинчи класланы жыйып, «Террору – нет!», «Беслан – помним и скорбим!» деген атлар тагъып, бютюнреспублика бирикген дарс этилинген. Сегизинчи класны ёлбашчысы Зарема Хасболатова охувчулагъа террорчулукъну заралы гьакъда айтгъан



–Террорчулукъ – сав дюньяны масъаласы. Шону натижасында кёп адамгъа зарал гелтириле. Инг де яманы – шоланы сыдыраларына жагьиллер гирегени. Террорчуланы сыдыраларына жагьиллер неге гирегенни гьакъында да айтайым. Оланы кёбюсю Интернетге гире, шондагъы сайтлагъа къарай. Экстремист сайтланы къарма­гъына тюшсе, олар къутгъармай.



–Бизге белгили экени йимик, миллет, дин ва политика террорчулукъ бола, – деп давам эте З.Хасболатова. – Шолардан Дагъыстанда инг де къоркъунчлусу – дин экстремизм, неге тюгюл де шондан таба жагьиллени гьакъылын тез айландырма бажарыла. Шолай айрокъда тарбиялав осаллашгъанда бола. Социалист тарбия тайып уллу бошлукъ болуп кёп йыллар турду. Бир вакътиде Россияда 200-ден де артыкъ экстремист къурум бар эди. Шолар тыш пачалыкъланы таъсирини тюбюнде ишлей туруп, бизге ят идеологияны яйып, шо бошлукъну толтурду. Гьали гьал бираз яхшылашгъан. Он йыллар алда экстремист ишлери учун туснакъ этилген 344 адамны 80 проценти 14-29 йылланы ичиндегилер эди. Шолардан да 112-вю – гьакъылбалыкъ болмагъанлар. Демек, гьалны толу англамай­гъан жагьиллени террорчулукъ ишлеге къоша.



Гьар яш билме герек, шо ёлгъа тюшген адам, оьзюн чю нечик де, савлай тухумун да шарайып эте. Сакълыкъ тарыкъ. Эгер де белгисиз пакет, сумка, къутукъ яда рюкзак гёрсе, сакъ болма тюше. Эгер де шекли ят адамны гёрсе, уллулагъа айтма герек.



Террорчулукъгъа къаршы бирев турса, иш алгъа юрюмей, шону учун яшлар да оьзлени къошумун этме герек.


Аналаны янгыз къойма ярамай



Артдагъы тергевлер гёрсетеген кюйде, яшны алмашынгъанын башлап ана биле. Аврувну башында билсе, къолай этме тынч болагъандай, авлети къоркъунчлу ёлгъа тюшме турагъанда белгили болса, шондан тайдырма рагьат болар деп гьисап этиле. Биз шо ишни де аналар тез алдын алма болар деп гьисап этебиз. Аналар гьисап этеген кюйде, яшланы кёбюсю террорчуланы сыдыраларына Интернетден таба да тюше. Гьали Интернетге гьар телефондан таба да гирме бола. Бирдагъы бир зат бар – шо да аналар Интернетни яхшы англамай ва яшлары Интернетде не этегенни билмейлер. Билсе де, аналар не эте? Яшны шо ёлдан тайдырмакъ учун чаралар гёре – тилей, йылай, тек биревге де айтмай. Яшын аяй. Эгер де ич ишлени къуллукъчуларына билдирсе, туснакъгъа салар деген ой бола. Гертиден де ачыкъ болгъанда, геч бола: яш ата-анагъа тынгламай, олар этеген гьар иш де терс болуп гёрюне.



Бары да ишни аналагъа салып къоймай, олагъа шолай болса не этме герекни мекенли англатма герек эди. Олар оьзлер билген кюйде авлетин тюз ёлгъа салма къарай. Башында белгили болса, яш ят адамгъа тюгюл, янгыз анасына тынглар.



Биз Интернетге къарасакъ, ич ишлени къуллукъчулары террор ёлдагъы жинаятчыланы къуршавгъа алгъанда, олар булан байлавлукъгъа чыгъа. Шо заманда да аналаны къоллай. Интернетде нечесе керен де гёргенбиз аналары яшлары булан сёйлейген кюю, олар сав къалсын учун тилейген ва йылайгъан кюйню. Тынгласанг, къарнынг айлана. Олар яшы сав къалсын учун не этме де рази.



Буссагьатгъы вакътиде террорчулукъну, яшланы шо ёлгъа тартагъанланы тюбюкъарадан тайдырма, юлкъуп ташлама имканлыкълар толу кюйде ёкъ. Шону учун да, террорчулукъгъа тартагъанланы да, авлетлени де арасында гёрюнмейген там къурмакъ да агьлюню бойнуна тюше. Тез хатири къалагъан, яшавгъа дамагьы ёкъ, бир муратгъа етишермен деп де ойлашмайгъан яшны террорчуланы арасына тартма тынч бола. Муна шу ерде тарыкъ айланадагъыланы, аслу гьалда агьлюню авлетге айрыча тергевю. Къырыйында герти насигьатчы буса, шону терс ёлдан айырма бола. Яшны оьз кепине къойса, бираздан «террорчуланы» сыдыраларына тюше, сонг огъар не айтсанг да батмай.



Аналар агьлюню орта багъанасы йимик. Олар аш эте, бары да яшгъа бир йимик къарав болдура, оьсдюре ва тарбиялай. Гьар яш да анагъа артыкъ бавурлу бола, атасына айтмайгъан затланы да огъар айта. Аналар башгъалардан эсе яшда болгъан алмашынывланы да тез гьис эте. Демек, олар яшланы ва оланы башын айландырма къарай­гъанланы арасында там йимик турма бола. Яшын терс ёлдан тайдырмакъ учун ана негер де баражакъ. Шо янашыв янгыз агьлюню аманлыгъын сакъламакъ учун тюгюл, сав уьлкени, сонг да дюнья учун да пайдалы.


Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля