Террорчулукъну биригип янчма бола

3-нчю сентябр – эсделикни гюню. Кёп йыллар алда шо гюн Бесланда сав дюньяны титиретер йимик вагьши иш болду. Янгы охув йыл башлана деп жыйылгъан яшланы, ата-аналаны ва муаллимлени шатлы жыйыны къара къайгъыгъа айланар деп бирев де ойлашмай эди. Дюньяда кёп санавдагъы вагьши ишлер, террорчулукъ болгъан, тек шону йимик авуру болмагъандыр.

Шо гюнлерде оьлген 334 адамны бирлери гёмюлген ердеги отлар да къайгъыдан гюйген йимик, къабурлар буса кир гийгендей гёрюне. Шолай балагьлар дагъы болмасын деген мурат булан 3-нчю сентябрни террорчулукъгъа къаршы турувну бирлигини гюню деп белгилей.

Оьтген 30 йыллагъа ювукъ заманны ичинде бизин уьлкеде кёп тюрлю террор ишлер болду. Адамлары булангъы автобуслар тутулувдан башлангъан шо ишлер, адамлары булангъы самолётланы урлап алып гетивлени де гёрсетди. Тарихге гёз къаратсакъ, эсибизге Москвада, Буйнакскиде, Будённовскда, Каспийскиде, Къызларда, Волгодонскда, Магьачкъалада, Грозныйда, Первомайскоеде, Волгоградда болгъан атылтывлар адамланы яшавдан гёнгюн чыгъара эди. Олар да бирисини къайгъысы басылып битгенче, башгъа ерде бола эди.

Террорчулукъ къайда болажагъын билме къыйын бола. Торрорчулар атылтывланы не ерде де этип къоя эди. Бир гезик уьйлени атылтса, бирдагъы гезик самолетну атылта, сонг метро, автобус, троллейбус. Айтагъаным, сызлавукъ йимик гьар гезик гёзленмейген ерден чыгъа. Шоланы жамлап, политологлар «террорчулукъ дав» деп айталар.

Террорчулукъгъа къаршы туруп, ону тюбюкъарадан тайдырмакъ масъала ич ишлени къуллукъчуларыны аслу борчу буса да, олагъа кёмек этмек – элни иши. Адамланы бирлерини шо «къара балагьгъа» янгыз ич ишлени къуллукъчулары къаршы турма герек деп эсине геле. Шо ишге яшёрюмлерден башлап, школа, гьар юртну активи, гьакимлик, гьар ватандаш дегенлей къуршалма герек. Террорчулукъну биригип янчма бола.

Артдагъы йылларда терроргъа къаршы гьаракат ёрукълу юрюлгенликни натижасында олагъа шайлы гюч болду. Террор ишлер толу токъталды деп айтма болмайман, тек аз болгъан.

Натижалы чаралар

Хасавюрт районда террорчулукъгъа къаршы профилактика ишлер де яхшы юрюле. Къызларда оьтгерилген бир генгешде Дагъыстанны Башчысыны борчларын заманлыкъгъа кютеген В.Васильев оьзюню сёйлевюнде шону бир-нече керен эсгерди. Артдагъы эки йылны ичинде Сириягъа бирев де гетмеген. Жинаятчыланы сыдраларындан тайып, парахат яшавну уьчев сайлады. Районну террорчулукъгъа къаршы комиссиясыны (АТК) ортакъчылары Сирияда дав этме гетген деп гьсапланагъанланы уьягьлюлери, къардашлары булан ёлугъувлар оьтгере. Шолай ёлугъувлар эрлери оьлген тиштайпалар ва оланы яшлары булан да юрюле. Районда террорчулукъгъа къаршы кёп тюрлю чаралар оьтгерилди. Шолай чаралар юртлардагъы маданият центрларда ва китапханаларда да оьтгериле.

Оьтген жумада Хасавюрт районну маданият центрында маданият къуллукъчуланы, китапханаланы ёлбашчылары булан генгеш оьтгерилди. Шо жыйын 3-нчю сентябрде белгиленеген террорчулукъгъа къаршы турувну бирлигини гюнюне багъышлангъан эди. Маданият бёлюкню ёлбашчысы Идрис Загьалов эсгерилген идараларда террорчулукъгъа къаршы ишлер нечик юрюлегени гьакъында сёйледи.

–Биз къыйын вакътилерден оьтгенбиз, гьали англатыв ишлени гючлендирме герекбиз, – дей ол. – Китапханаларда аслу байрамлагъа багъышлангъан чаралар оьтгериле. Шонда артдагъы давланы ортакъчылары да чакъырыла. Олар Ватанына гьалал къуллукъ этгенин ва уьлкени бирлигин бузма къарагъанлагъа нечик къаршы тургъанлыгъын хабарлай. 19 йыл алда башына Басаев ва Хаттаб да тюшюп, дав агьвалатлар Дагъыстангъа гёчме къарады. Тек дагъыстанлыланы террорчулукъ юрютеген уьюрлеге къаршы туруву бирдагъы гезик де бизин бирликни гёрсетди. Шону буса яшёрюмлени патриот ругьда тарбиялавда уллу агьамияты бар.

И.Загьалов сёйлевюн давам эте туруп, кёп адамны къоллап оьтгерилеген чараланы санаву 75-ден де артыкъ болгъанны айтды. Ол санав янындан эсе, чараланы сан янына да яхшы тергев берме герекни де англатды. Бираз алда маданият центрны сиптечилиги булан «Меридиан дружбы» деген милли проект яшавгъа чыгъарылды. Шону ичинде «Кавказская весна» деген Темиркъазыкъ Кавказны суратчыларыны выставкасы да оьтгерилди. Центрны фойесинде Дагъыстанны ва Мычыгъыш республиканы тюрлю-тюрлю художниклери этген 20 сурат салынды. Шо выставкагъа къарамагъа бир мингден де артыкъ адам гелди. Шоланы да кёбюсю яшёрюмлер эди.

Идрис Магьамматович Къызылюрт бойда полицейскийлеге къаршы юрюлген вагьши ишлени гьакъында да айтды. Шо вагьшиликни натижасында экев оьлген ва бирев авур яралангъан. Шолай ишлер болгъанда юртларда, аслу гьалда китапханаларда, террорчуланы айыплайгъан ёлугъувлар оьтгерме герек. Ол оьзюню ва жыйындагъыланы атындан оьлгенлени агьлюлерине ва дос-къардашына къайгъырышывун билдирди.

Жыйынны ахырында Ичичали юртну халкъ театры «Ишлегиз, агъаларым» деген Россияны Игити Магьаммат Нюрбагьандовгъа багъышлангъан спектаклден бёлюк гёрсетди.

Халкъны бирлигини уьстюнлюгю

1999-нчу йылны 7-нчи августунда Мычыгъыш Республикадан таба Дагъыстангъа боевиклер гирме башлай. Олар аз заманны ичинде давсуз Ботлих районну Ансалта, Рахата ва Шодрода юртларын елей. Шондан сонг олар Муни деген юртну янындагъы кёпюрню атылтма ойлаша ва шолай этип Цумада, Ботлих ва Ахвах районлагъа барагъан ёлланы къолгъа алма сюе. Экинчи мурады – Дагъыстанда ислам пачалыкъ къурмакъ ва ерли федерал асгерлеге къаршы турмакъ. Халкъ оланы янын тутмады, къаршы туруп дав этди.

Федерал асгерлер ерли къагьруманлар булан бирликде боевиклени Дагъыстандан къувалады ва 23-нчю августда олар гелген ёлуна тюшдю. Эки жумадан сонг Ш.Басаевни боевиклери Дагъыстангъа бирдагъы да гирди ва Новолак районну Новолак, Чапаево, Шушия, Ахар, Новокули, Тухчар, Гамиях юртларын еледи. Шо заманда Хасавюрт шагьаргъа етишмеге 5 чакъырым тюгюл къалмагъан эди. Он гюнню ичинде россиялы асгерлер боевиклени дагъытды, бирлери къачып къутулдулар. Дав агьвалатларда асгерлени ва дагъыстанлыланы янындан 230-гъа ювукъ адам оьлген, 800-ге ювугъу яралангъан. Боевиклер буса 2500-ден де артыкъ адамын тас этген.

Оьтген жумада Хасавюрт ва Къазбек районланы дазусунда ерлешген «Аркъабаш» деген авлакъда 1999-нчу йылда Дагъыстангъа гирген халкъара террорчуланы ва экстремистлени да­гъытгъанлы 19 йыл болагъангъа ба­гъышлангъан республика ат чапдырыв байрам оьтгерилди.

Къурум комитетни чакъырывуна гёре шо байрамгъа Хасавюртну башчысы Зайнудин Окъмазов, Къазбек районну башчысы Гьажимурат Мусаев, Новолак районну башчысы Магьамматгьажи Айдиев, Гумбет районну башчысы Гьажимурат Магьамматов, Ботлих районну администрациясыны башчысыны заместители Абдулдибир Абдулдибиров, Хасавюрт районну администрациясыны башчысыны заместители Нурулла Муртазалиев ва Вагьит Къасимов, эсгерилген агьвалатларда ортакъчылыкъ этдилер.

– Федерал асгерлер булан бирликде биз шо къыйынлы гюнлерде боевиклеге къаршы турдукъ ва шоланы къайтмас ёллагъа йибердик, – дей байрамны ача туруп, къурум комитетни ёлбашчысы Гьажимурат Мусаев. – Дав этегенлерден артда къалмай бизин яннавурубузда тиштайпалар да бар эди, олагъа да макътав. Талчыкъ бизин бирикдирди ва аралыкъланы беклешдирди.

–1999-нчу йылдагъы бизин инг яхшы уьстюнлюгюбюз – халкъны бирлигин болдургъанлыкъ, – дей Дагъыстанны промышленностуну ва энергетикасыны министри Сайитпаша Умаханов. – Олар бирикмеген буса ва оьзюню элин сакъламагъан буса, гьал нечик тувулунажакъны айтып болар адам ёкъ. Гелеген йыл байрамны 20 йыллыгъын дагъы да генг кюйде оьтгережекбиз.

Сонг спорт ва ат яшышлар оьтгерилди ва чебер иш гёрсетеген коллективлер концерт гёрсетди.

***

Мени оюм къайтып янгыдан Беслангъа геле. Арадан 14 йыл гетген буса да, адамлар шо балагьны унутма болмай. Мунда гьар йыл кёкге гьар оьлген адамны эсделигине деп 334 гьава шар йибере. Шоланы 186-сы – яшлар учун. Яшланы жанлары деген маънаны англатагъан шарлар учуп кёп ерлеге бара ва шоланы гёрген гьар кимни эсине шо къайгъылы гюнлени эсге сала. Шолай къайгъылы гюнлер дагъы тувулунмасын деп адамлар бирикме ва бирге иш гёрме герек. Оьрде эсгерилген чаралар буса адамланы юреклеринде терсликге, вагьшиликге ва террорчулукъгъа къаршы турмакъны гьислерин уята.