Бир жума алда Удмуртияны тахшагьары Ижевскиде болгъан ишни гьакъында охувчуларыбызны кёбюсю эшитмеген буса да ярай. Бизге касбубузгъа гёре гьар гюн дегенлей Интернет «майданчалардан» гезеп дегенлей айланма тюше. Шат, сююнчлю хабарлар пашман, къайгъылы билдиривлер булан чатыраша геле. Биз шогъар уьйренчикли болуп да битгенбиз. Буса да, Ижевскидеги хабаргъа къаршы болгъанда гьислерим от тийгендей гьакип гетди. Шо мюгьлет башымда тувгъан пелекет пикирлени эбинден гелип болмай кёп инжиндим. Пайда ёкъ! Мелтедей яллайгъан адамны сюлдюрю къайтып-къайтып гёз алдыма гелип токътап къала.
Эртен сагьат 10 битип, Удмуртияны Пачалыкъ Советини бинасыны алдына къолунда эки плакаты да булан 79 йыллыкъ ерли белгили алим Альберт Разин чыкъгъан. Плакатланы бирисине: «Мени Ватаным бармы?», бирдагъысына Р.Гьамзатовну шиърусундагъы: «Эгер де тангала мени тилим ёкъ болса, мен бугюн оьлмеге гьазирмен», – деген сёзлер язылгъан болгъан. Гьакимият къурумдан ону булан ёлукъма бирев де алгъасамагъанда, алим уьстюне бензин тёгюп, оьзю-оьзюн яллатгъан. Ол бир нече сагьатдан эсине гелмей азарханада оьлген.
А.Разин илму ишинден къайры, «Тодосчи» деген жамият къурумгъа да башчылыкъ эте эди. «Тодосчи» кёп йыллар ана удмурт тилни сакълавну айланасында гьаракат юрюте эди. Майдангъа чыкъгъанча ол ерли гьакимиятны атына язгъан кагъызында Удмуртияда Пачалыкъ Дума 2018-нчи йылны июль айыны 24-нде къабул этген «Билим беривню гьакъындагъы» законну гери урмакъны талап эте болгъан. Белгили экени йимик, шо законгъа гёре гьали школаларда ана тиллени уьйренив гёнгюллю къайдагъа чыгъарылгъан. Шо буса ана тиллени сёнювюне туврадан элтеген ёлланы бириси экенин барыбыз да бек яхшы англайбыз. Англасакъ да, бир аз хонтурланып, къавгъасы бек чыкъмайгъан кюйде «къаршылыкъ билдирип», сонг тынып токътайбыз.
Ижевскиде болгъан бу агьвалат регионлардагъы хыйлы жамият къурумлагъа ана тиллени масъаласын янгыдан арагъа чыгъарма себеп болуп токътады. Тек шо адилли гьаракат бизге етишип битмей турагъангъа ошай. Не жамият, не маданият, не илму чалышывчуланы пусу, сеси чыкъмай турагъаны яман. Ана тиллени якълав гьаракатны ал сыдыраларында болма тийишли язывчуланы, шаирлени, алимлени де гьалиге аслам сёзю чалынмай. Дагъыстанны гьалиги милли адабияты, оьзюню алдына салынагъан аслу борчун унутуп, «гьинкаллы» танкъытгъа ва арты-алды ёкъ «акъча-бокъчалы» юбилейлеге дёнюп битип бара бугъай деген ой тувула.
Ана тиллени уьйренивню масъаласы гётерилегенде, бир-бир ёлдашлар шо намусну янгыз агьлюлеге, ата-аналагъа салма къарайлар. Шо, мен ойлашагъан кюйде, бюс-бютюнлей терс гьакъыл. Тиллени сакълавну иши – пачалыкъны лап аслу ва агьамиятлы борчларыны бириси. Шо саялы бизин жамият къурумлагъа, яратывчу коллективлерибизге, оьзге регионларда юрюлюп турагъан гьаракатгъа къуршалып, Пачалыкъ Думагъа Дагъыстандан сайлангъан депутатланы алдына парламентде «Билим беривню гьакъындагъы» законгъа янгыдан къарамакъны талабын салма герекдир деп эсиме геле.
