Яшав бир кюйде турмай. Шогъар гёре де айлана якъдагъы янгы тувуп гелеген талапланы гьисапгъа алып иш гёрмесек бажарылмай. Базар аралыкълар оьмюр сюреген девюрде де шо ёрукъда чалышма гереклиги ачыкъ болуп гёрюне. Демек, бажарывлу, гьаракатчы ва пагьмулу адамланы, бирлешивлени, жамиятланы заманы гелген. Далапчылыкъ оьмюр сюреген вакътиде, гертиден де, гьаракатчы тайпалар бар имканлыкъланы къолдан чыгъармайгъаны гьакъ.
Айтмагъа сюегеним, бёрюден къоркъгъан къой этмес дегенлей, айланада гьалиги заманда къуллукъланы ва малланы базарларында тогъатартывну шартларын, низамын бузма белсенген гюплеге бойсынма тюшмей. Адилли шартланы инкар этегенлени гележеги инамсыз. Бар имканлыкълардан пайдаланып, тангаласын гёз алгъа тутуп къасткъылагъанланы адилли негетлери яшавгъа чыгъарылажагъы шекликни тувдурмай.
Яшырмагъа негер тарыкъ, аз болсун, кёп болсун, гьалиги заманда далапчылыкъ булан машгъул болагъан тайпалар пачалыкъны янындан якъланмаса, гьар тюрлю оьлчевдеги пачалыкъ ва шолай да жамият къурумланы тергевлеринден баш чыгъарып, оьз ишин юрютмеге четим болагъанын заман ачыкъ этип гёрсете. Шолай кемчиликлени тергевсюз-чарасыз къоймагъа да ярамай.
Далапчыланы касбу байрамы бизин уьлкебизде арагъа янгы чыгъып тура. Шо янгы байрам башлангъанлы, арадан 12 йылгъа ювукъ заман тамамлангъан. Ону гьюрметине далапчылыкъны якълавгъа байлавлу гьар тюрлю чаралар, ёлугъувлар, конкурслар, генгешлер, «дёгерек столлар» уллу уьлкебизни бары да бойларында оьтгерилегени мердешлене геле демеге ярай. Шолайлыкъда, бу йыл да май айны 26-сында Россияны бары да регионларында алданокъ белгиленген байрам чаралар оьтгерилгени тергевню тартмай болмады.
Арадан оьтген вакътини ичинде савлай уьлкебизни оьлчевюнде не йимик уьстюнлюклеге етишилген, тогъатартывну адилли шартларын яшавгъа чыгъарывгъа не йимик кемчиликлер четим эте? Шо гьакъда РФ-ни Президентини янында Россияны предпринимателлерини ихтиярларын якълав булан машгъул Борис Титов да Владимир Путин булан болгъан ёлугъувунда толу кюйде баянлыкъ берди. Неге тюгюл, бизин уьлкебизде бары да далапчыланы умуми къадарындан 80 процентге ювугъу ихтиярланы якълайгъан пачалыкъ къурумланы ва шолай да прокурор тергевлени натижасында къыйыкъсытылагъаны аян болгъан.
Шону гьисапгъа алып, эсгерилген ёлугъувдан сонг пачалыгъыбызны Башчысы гележекде далапчы тайпаланы ихтиярларын якълайгъан къурумланы къуршап, тийишли чараланы гёрмеге РФ-ни Гьукуматына тийишли таклифлер бермеге тюшегени гьакъда эсгерди. Неге десегиз, гьалиги заманда бизнесни, ерли гьакимликни ва шолай да жамиятланы арасындагъы байлавлукъланы камиллешдиривден, гьар тюрлю онгайлыкъланы (инфраструктура) болдурувдан гележекде далапчылыкъны оьсдюрювде кёп зат гьасил болагъаны белгили.
Озокъда, гьар къайсы касбу байрам болса да, янгыз уьстюнлюклени гёрсетип къоймайлы, йиберилген кемчиликлени гёзден гечирмеге тийишли. Муна шо саялы да, башлап далапчылыкъ булан машгъул болагъанланы билимлерин камиллешдиривге жаваплы кюйде янашмагъа тюше.
Бизин республикабызда ДР-ни загьмат ва адамланы социал якъдан къоруйгъан министерлигини янында хас «Успех» деген центр ачылгъан ва иш гёре. Центр аслу гьалда яш адамланы, касбучуланы танглав, гьазирлев ва ишге ерлешдирив булан машгъул бола. Эсгерилген министерликде пенсионерлени ишге бакъгъан якъдагъы талаплары да гьисапгъа алына ва оланы билимлерин янгыртмакъ учун тийишли чаралар гёрюле.
Биз де далапчылыкъны масъалалары булан машгъул болагъан хас агентлиги булан янаша оланы ихтиярларын якълайгъан къуллукъ да къурулгъан ва иш гёре. Демек, далапчылыкъ гьаракатда янгы иш башлайгъан тайпалагъа эсгерилген къурумлар ва къуллукълар булан байлавлукъда оьз ишин юрютмеге ёллар ачыла. Айтагъаным, далапчылыкъ гьаракатгъа чатакъ салма къарайгъанланы алдын алмакъ муратда экономиканы яшыртгъын тармагъына бойсынмайлы, тийишли къурумларда гьисапгъа алынса, чалышыву асувлу болур. Лап да аслусу – ачыкълыкъны шартларында иш гёрегенлер учуз токътайгъан пачалыкъ кредитлени, субсидияланы, компенсацияланы ва шолай да маячыланы (инвесторы) харжларын асувлу кюйде пайдаландырмагъа болагъаны.
Шону учун бизин республикабызда оьтген йылдан тутуп «Фабрика предпринимательства» деген федерал проекти пайдаландырылып да тура. Натижада, сынавлу ва янгы иш башлайгъан далапчы тайпаланы арасындагъы байлавлукълары сыкълашдырыла ва касбу бажарывлугъу камиллешдириле. Ачыкъ кюйде иш гёреген далапчы тайпалагъа янгы иш ерлер болдурула, налогланы жыйывда кёмек этиле. Дагъысын айтмагъанда, бизин республикабызда далапчылыкъ булан машгъул болагъанланы къасты булан гьар тюрлю тармакъларда 2018-нчи йылда 37 минг иш ерлер болдурулгъан, алты миллиард ярым манатны къадарында налоглар артыкъ жыйылгъан.
Къ. Къараев, экономика ва экология бёлюкню редактору
