Супияханым БИЙБОЛАТОВА :
«Тогъузунчу май гелгенмен дюньягъа …»
Супуяханым БИЙБОЛАТОВА (Атавова) Къазмаавулда (Хасавюрт район) 1952-нчи йылда тувгъан. Юрт школадан сонг Хасавюртдагъы З. Батырмурзаевни атындагъы муаллимлер гьазирлейген училищени ва ДГУ-ну филология факультетин тамамлай. Кёстек орта школада къумукъ тил ва адабият дарсланы муаллими. Оьр даражалы муаллим, «Дагъыстан Республиканы билим беривюню отличниги», «Россия Федерацияны билим беривюню гьюрметли къуллукъчусу» деген сыйлы атлагъа ес болгъан. «Йылны муаллими» деген конкурсда биринчи ерни алгъан ва Россияны Президентини савгъатына ес болгъан.
Оьзюню кёп сюеген ишинден айырылмагъан кюйде, яратывчулукъ ишни де юрюте. Ону «Гёзел дюньям», «Сююв оьлмей» деген шиъру китаплары печатдан чыкъгъан. Гиччирек проза асарлары да охувчуланы тергевюн тарта. Республика газетлерде, журналларда да асарлары печат этиле.
Гьали юбилейи булан къутлап, яратывчулукъ ишинде уьстюнлюклер ёрап, ону шиъруларын охувчуланы тергевюне де беребиз.
Мен тувгъанман…
Мен тувгъанман етти йылдан дав битип,
Къар явагъан Уьстюнлюкню гюнюнде.
Тюшюмде мен давлар гёрсем, къоркъаман,
Титиреймен «дав» дегенде тюлюмде.
Бек къоркъаман мен бир сёзден «дав» деген,
Давлар битип, етти йылдан тувсам да,
Оьзюм давда болуп тюшлер гёремен,
О тюшлени, яллап, ари къувсам да.
«Дав» деген сёз ачытдыргъан анамны.
Къоркъув менде булай къалма не биле?
Яда беш йыл ичген эмли сют булан
Тамурлардан тамурлашып о геле.
Тогъузунчу май гелгенмен дюньягъа,
Шат гюн о гюн, булай алып къараса!
Халкълар о гюн тас этгенин бек излей,
Тувмас эдим о гюн, магъа сораса.
Шатлыкъ недир? Дёрт йыл давлар болгъан сонг,
Сююнч недир, азизлер ёкъ болгъан сонг?
Дав майданда: Керчь бойда я Кърымда,
Гереклери гери къайтмай къалгъан сонг?
Уллу болмай, бу ерлерин билмедим…
Сююне эдим Уьстюнлюк гюн тувгъангъа.
Гьали буса, гьар ананы ойлашып,
Къыйналаман яшын эсге алагъан…
«Неге оьзюм бу къарлы гюн тувгъанман?» –
Деген ойлар яман къыса тынышым.
Давлар алгъан азизлерин ойлайдыр
Мени о гюн къутлайгъан гьар танышым.
«Дав» деген сёз адамланы авзунда,
«Муна, бола, давлубазлар гьазир!» – дей.
«Давсуз йыллар етмиш етти болса да,
Рагьатлыкъда турайыкъ», – деп сююнмей.
Дазуларда азизлери бирлени,
Украина боюн тутуп сыйышмай!
Гьей, адамлар! Давгъа къаршы турайыкъ!!!
Бизге булай рагьат болма къыйышмай!
Къой, ойлашсын, сюегенлер давланы,
Не къыйынлар гёрюп давдан оьтгенни!
Ер юзюнде токътамайгъан бу давлар
Гьар — бир ерде не яманлыкъ этгенни,
Шагьарлар бар къалгъан топлар тюбюнде,
Кёп юртлар бар ер юзюнден тас болгъан,
Агьлюлер бар, бир эрен де къалмагъан,
Гьар-бир уьйде зар-зигерли яс болгъан.
Неге хари, мен булай гюн тувгъанман,
Болмайгъан сонг къаршы туруп давлагъа?
Аллагь оьзю гёрсетмесин о гюнню
Азизлерим къуршалардай явлагъа.
Гьей, дюньяны ер-ердеги халкълары!!!
Барыбыз да Дюньябызны сакълайыкъ.
Тарыкъ тюгюл инсанлагъа гене дав,
Бирче болуп, давсузлукъну якълайыкъ!!!
Язбаш
Не тамаша, не сигьрулу замандыр,
Язбаш ерге гелтиреген исивюн.
Бары алам: жан-жанывар, адамлар
Не этегенин билмей яздан сююнюп.
Не аривдюр бавлардагъы тереклер!
Гелинлердей, той бола деп гийинген.
Халта-хулта бурачалап топуракъдан
Къыргъа чыгъа, бу яшавдан сююнме.
Яшлар да шат, къартлар да шат язбашгъа,
Неге тюгюл савлай Дюнья уяна.
Гюлле тийип, янгыз ерге ятгъанлар
Болмажакълар гене къайтма бу янгъа!
Къайтса, къайтар… гёмюлмеге топуракъгъа,
Мунча заман, сююп оьзюн яшнатгъан.
Язбаш гюнлер элибизде кёплени
Аллы-гюллю опурагъын къаралтгъан.
Гьей, Тенгирим! Берген арив язбашны
Къору дагъы сен яшланы давлардан.
Сююнмеге гьаман гёнгю болардай
Сен яшнатып, чечек ачгъан бавлардан!
Гьей, Аллагьым, булай арив айынгда
Парахатлыкъ бер яратгъан Аламгъа!
Сююнчлени бир токътамай йырлама,
Узатылар йимик къоллар къаламгъа.
Къурдашларыма
Яваш-яваш заман бара айланып,
Биз кёп сюйген девюр энни арекде.
Тек ябылгъан яра йимик сызлайгъан,
Алдын заман зенгин къагъа юрекде.
Биз кёп сюйген адамланы кёбю ёкъ,
Аллагь оьзю ахыратын тюзлесин.
О вакътини излей бизин юреклер,
О заманлар бизин къайдан излесин?!
Излесе де, бюрюш бетли, акъ чачлы,
Бизин олар таныма да танымас.
Арив-арив заманланы ийисин
Гелтирелер бизге язбаш, исси яз.
Гёзеллигин гёрсетсе де язбашлар,
Гёзлерибиз къайтгъан бизин эртеден.
Яшланы да оьсген энни яшлары,
Къарт болгъанбыз, къурдашларым, гертиден.
Амма юрек гьеч истемей къартлыкъны,
Алда йимик яшлыгъына гьасирет.
Огь, къурдашлар, болса эди бир имкан,
Яш йыллагъа гене къайтма бир тирет.
Москвада – «Къумукълар»
Къумукъ яшлар Москвада оьзлени
Янгыз яхшы якъларындан гёрсете.
Рамазанны сыйын этип онда да,
Чатыр ачып, халкъ учун ифтар эте.
Адамланы гёнгюн ача бу яшлар,
Аш берип де къоймай, бере садагъа.
Яш йыллардан уллулардай ойлайгъан
Макътав этме сёз тапмайман булагъа.
Къумукъ тилни, оьзден халкъны абурун
Гётермеге нече чара гёрелер.
«Къумукълар» деп ат да тагъып къурумгъа
Тюрк къавумгъа уллу макътав берелер.
Тарихлеге гёз къарата бу яшлар,
Гележекни ойлап нече ойдалар.
Бир къарасанг, адатланы эсге алып,
Бырынгъыда этилеген тойдалар.
Яда буса йырлар булан сарынлар,
Къурч бийивлер, чепкен, къаптал уьстюнде.
Къумукъ макъам Москваны оькюртюп,
Бу байрамны гёрмегенлер кюстюне.
Бу яшланы къолларында гёк байракъ,
Ким де абур этер йимик улан-къыз.
Булар булан ёлдаш болма сюйсегиз,
Москвагъа къонакълыкъгъа барыгъыз.
Мен Кёстекден салам берип булагъа
Макътав сёзюм айтдым кёпден ойлашгъан.
Сизин сююп, сизге абур этеген
Ана тилни муаллими Супуяхан.
Къумукъ топуракъ – къумукъ халкъ
Къумукъ халкъны тарих сеси бек терен,
Къумукъ халкъны эс тапгъаны кёп эрте.
Къумукъ халкъны «Биз барбыз!» деп билинген
Тарх сеслери чыгъып геле гьар гентден.
Къумукъ халкъгъа бирлер халкъ дей «гёчювюл»,
Бирдагъылар – Енисейден гелген дей,
Тюрк халкъланы бир бутагъы болгъангъа,
Ондан гелип орунлашып къалгъан дей.
Гертиликни ачмай булай бир ой да,
Гьар оюнда янгылыш бар буланы:
Унуталар, биз яшайгъан бу ерлер
«Камерлени» ана эли болгъанны.
«Кам – эр» десенг, таныш тие къулакъгъа…
«Къум эр» деп англай ону алимлер.
Уллуланы сёзлерине тынгласакъ,
Бу халкъына толгъан болгъан бу ерлер.
«Къум» ва «эрлер» – эки тамур, эки тюп,
Оьзлер сёйлеп тура ана тилинде.
Гелгинчилер бу эллерде ким бола?
Кимлер буса тувуп оьсген еринде!
«Киммерийцы» дей булагъа греклер,
Къара денгиз, Кавказ, Эдил ягъалар
Бу халкъланы ери болгъан деп айта
Бизден уллу кёпню гёрген агъалар.
Месопотам, Индий ва Рим якълагъа
Етишгенлер давлар этип бу халкълар.
Бютюндюнья хозгъалышгъан девюрде
Янгыдан да Эдил бойгъа къайтгъанлар.
Ондан сонггъу Каталаун къыргъында
Къун пачалыкъ болмагъандай тозула.
Венгриягъа ерли Кавказ бойлардан
Хазар деген пачалыгъы къурула.
Сав Гюнтувуш Европагъа танылып,
Тюрк тилге хас алфавитни яратгъан.
Маданият чыгъып олай оьрлеге
Сав дюньяны тамашагъа къаратгъан.
Хазария – Эдил булан Анадол
Оьзенлени тёбен боюн бойлагъан.
Къумукъ халкълар тюп болмагъан бирдокъда,
Янгылыша, олар ёкъ деп ойлагъан.
Семендер деп тахшагьары булангъы
Хазария таныш бары ерлеге.
Маданият якъдан ювукъ бу Иран,
Византия, Армения эллеге…
Мундан сонг да заман нече айлана…
Арап охув булан тола бу янлар.
Хазар элни ер юзюнден тас этип,
Башгъа кюйде оьмюр сюре инсанлар.
Не болса да, къумукъ къавум оьлмеген,
Аты ону нече тюрлю болса да.
Гёчювюлде ортакъчылыкъ этсе де,
Башгъа ерде эллер къуруп къалса да…
Алмагъанман хабарымны бош ерден:
«Асруланы сезе гелген …сёз» шагьат.
Огь, боласан, бош заманым бир узакъ…
Барысын да тизип язма парахат.
Адабият бёлюк.
