Халкъгъа етишдирмеге этилген гьаракат



       Оьтген сонгугюн, октябр айны 26-сында, А-П. Салаватовну атындагъы Къумукъ пачалыкъ музыкалы-драма театрны рес­публиканы бары да дегенлей шагьарларындан, юртларындан гелгенлер толтурду. Темиркъазыкъ Осетияны Маздок районуну Къызлар юртунда, олай да Тюркияда яшайгъан къумукъланы вакиллери де сыйлы къонакълар гьисапда къабул этилди. Шо гюнгю мажлис Къ. Амирхангентлини эсделигине багъышлангъан эди.



Эсделик ахшамны башындан ахырына ерли юрютген Россияны ат къазангъан артисти Камил Жабукъов, къаравчулар булан саламлашгъан сонг, Къадирмурза Амирхангентлини яшав тархларын къысгъача гёзден гечирди.


Артда «Анжи-намени» арагъа чыгъармагъа ва шо асарны айланасында адабият ахтарывланы юрютювде айрыча гьаракатын болдуруп турагъан белгили алим ва жамият чалышывчу ­Салав А­л­и­ев­ге сёз берди.


– Къадирмурзаны атын мен оьр охув ожакъда охуйгъан вакътимде, 1957-нчи йылда биринчилей эшитгенмен. Шо гетген 62 йылны боюнда Къадирмурзаны адабият варислигини айланасында алимлени, язывчуланы ва кёп оьзгелени янындан, олай да газетлени, журналланы бетлеринде ону язгъанларын да, къысматын да къумукъ халкъгъа етишдирмек учун кёп иш этилген, – деп башлады ол оьзюню сёйлевюн. Шондан сонг, оьзюню аслу сёзюн айтгъанчагъа, ол Таргъу, Кахулай, Албёрюгент юртланы жамиятларыны атындан Къадирмурзаны гюнюне алгъыш этивню сиптесин якълагъан Дагъыстанны Башчысы Владимир Васильевге, ДР-ни маданият министри Зарема Бутаевагъа, А-П. Салаватовну атындагъы Къумукъ пачалыкъ музыкалы-драма театрыны директору Мавлет Тулпаровгъа гьакъ юрекден оьзюню разилигин билдирди.


– Экинчилей де, бугюн биз шулай жы­йылсын, Къадирмурзаны сеси сизге етишсин, ону китаплары гьакъында аз буса да халкъны арасында англав яйылсын деп чалышып айлангъан адамланы айтсам, олар школада билим алагъан яшлардан эсли чагъына ерли етишгинчеге юзлер де бар. Артдагъы ярым йылны ичинде бир бошамай, гечесин–гюнюн бир этип дегенлей олар гьаракатын болдуруп турду. Келпетлеп айтгъан заманда, Къадирмурзаны 1957-нчи йылда башлангъан сапары узатылып, бугюн сизин шагьатлыкъ этивюгюз булан ол Къумукъ театрны сагьнасына биринчилей гётерилген йимик гёрюне. Шуну булан мен айтмагъа сюегеним, Къадирмурзагъа бютюн халкъны янындан шулай абур этмек – ажайып уллу иш. Неге тюгюл, яхшы ойлашып къарасагъыз, къумукъ халкъны яшавунда бу залны сагьнасындан сыйлы ва оьр сагьна ёкъ. Шу залны сагьнасына гётерилмек – халкъгъа гёрюнмек. Шунда гётерилмек – халкъчылыкъны якъламакъ, гележекге инанмакъ, бир ойда токъташмакъ болуп токътай, – дей туруп, ол артдагъы гюнлерде эсделик ахшамны уьстюнде къаныгъывлу кюйде ишлейген вакътиде оьзюню гьайранлыкъгъа салгъан уьч гьалны-агьвалатны гьакъында айта туруп, булай деди:


– Оланы биринчиси – хапарсыздан мени къолума тогъузунчу юзйылда Анжиге гелип, асгерлер булан айлангъан арап язывчу Аль-Табарини эсделиклери болду. Ол язывларында Анжиде болгъан вакътисинде, оьзю гёрген Айкъызны келпетин суратлагъан. Шо гьакъда арап язывчу 1200 йыл алъякъда язгъан. Шо да бизин халкъ гёрсетген игитликге гьюрмет болуп токътай. Орус ва тюрк тиллерде чыгъарылгъан китапланы бирисинде де берилмеген маълуматлар булан топлангъан Истанбулда 1886-нчы йылда тюрк-осман тилге таржума этилип чыгъарылгъан ону шо китабына биз, алимлер, гьалиге ерли тергев этмей тургъанбыз.


Сонг да, Кахулайдагъы школаны охувчулары артдагъы гюнлерде Къадирмурза Амирхангентлини къысматына ва ону «Анжи-наме» деген асарына байлавлу язгъан яратывчулукъ ишлери болду. Мен шоланы арасындан алдынлыкъ алгъанларын айырып алып охуп къарадым. Шоланы бирисинде: «Муаллим бизге Къадирмурза Амирхангентлини гьакъында айтгъанда, мен шулай ойгъа гелдим. Ону гьакъында билгенде, бизге Йырчы Къазакъ бирден-бир уллу шаир болуп гёрюндю», – деп язылгъан эди.


Шу залда олтургъанлагъа да, сизден таба бютюн халкъыбызгъа да Къадирмурза Амирхангентли васият этип гетген дарсларын яшавгъа чыгъармагъа эсенлик-аманлыкъ, хошлукъ ёрайман, – деп сёзюн тамамлады ол.


– Къадирмурза Амирхангентлини яратывчулугъу булан бизин халкъны тарихи, ругь байлыгъы толумлашып, дагъыдан-дагъы оьр даражагъа гётериле, – деп башлады оьзюню сёйлевюн Къарабудагъгент районну башчысыны биринчи заместители Агьмат Гьажиев.


– Къадирмурза Амирхангентлини «Анжи-наме» деген асарын охугъанда, ону игитлерини, айрыча Айкъыз гёрсетген игитлигин сезип, мен шулай ойлашдым: лап бырынгъы заманларда бизин ата-бабаларыбыз оьз элин якълап юрютген ябушувларда гёрсетген къоччакълыгъын даимлешдиргенден къайры да, Къадирмурза Амирхангентли бугюнлерде яшайгъан наслугъа да уьлгю болардай дарс къоюп гетген. Ол гьатта оьзюню асары булан бизин халкъны бырынгъы девюрдеги тарихин бугюн булан бирлешдире десем де, бир де къопдурув болмажакъ, – дей туруп, ол бир нече таклифни арагъа чыгъарды. Бир башлап Къадирмурза Амирхангентлини эсделигин даимлешдирмек муратда гьар къумукъ юртну бир орамына ону атын къоймагъа тийишли гёрегени гьакъда айтды. Къадирмурза Амирхангентлини яратывчулугъу булан оьзге дагъыстан ва кавказ халкълар да таныш болсун учун шоланы орус тилге гёчюрюп китап этип чыгъармагъа тийишли гёрегенин эсгерди. Шону булан бирге, бизин милли театрны сагьнасында гьар йыл мердешли кюйде Къадирмурза Амирхангентлини яшавуна ва яратывчулугъуна багъышлангъан мажлисни, олай да айрыча гьар къумукъ юртну гюнюн оьтгеривню умпагьатлы гёрегенин билдирди. Къарабудагъгентдеги гимназияны охувчулары белгили шаир Акъаевни «Къумукътюз» ва «Ата юрт» деген шиъруларын жыйылгъанланы къурчун къандырып гёнгюнден охуду.


Шондан сонг Дагъыстан язывчуларыны союзуну къумукъ бирлешивюню ёлбашчысы, Дагъыстанны халкъ шаири Шейит-Ханум Алишева сагьнагъа гётерилди.


– Гертисин айтгъанда, бизин Къадирмурза йимик, оьткюр пагьмулу адамларыбыз, шаирлерибиз, ярыкъландырывчуларыбыз гьар къайсы къумукъ юртдан да чыкъгъан, – дей туруп, сёйлевюн булай узатды.


– Мен Къадирмурза Амирхангентлини гьакъында гиччиден берли эшитгенмен. Къумукъ алимлени гьакъында, бырынгъыдан гелеген хабарланы мен атамдан эшитип, шоланы англап гелгенмен. Къумукъ халкъ уллу хазнаны, тенгсиз ругь байлыгъыны есилери экенине тюшюнгенмен…


Сонг да, Шейит-Ханум оьзю оьтген асруну 80-нчи йылларында «Анжи-намени» баш игити Айкъызгъа багъышлап язгъан поэмасындан оьзекли бир гесегин охуду.


Белгили журналист Далгьат Алкъылычев бугюн уллу байрам экенни, Къадирмурза Амирхангентли йимик машгъур тарихчини, язывчуну, магьабатлыгъы, яни, зорлугъу да – о бизге «Анжи-намесинде» гьалиге канада къалып турагъан игит къызыбыз Айкъызны келпетин арагъа генг кюйде чыгъармакъны маънасы барны, Айкъыз ойдан чыгъарылгъан келпет тюгюлню, ол 1200 йыллар алъякъда яшагъан арап тарихчи Аль-Табари эсгергенни йимик герти шолай тиштайпа болгъанны, Таргъутавну бетинде, Амирхангент болгъан ерде къумукъ юрт къуруп, шо юртну ортасында игит Айкъызны бойлу эсделигин салса, адилли иш болажакъны англатды.


Кахулай юртдагъы 55 номерли орта школаны директору Индият Алиева оьзюню сёйлевюнде торайып гелеген яш наслуну патриот ругьда тарбиялавда бизин халкъны тюгесинмес байлыгъы гьисаплана гелеген бырынгъы девюрлерде яратылгъан асарлар да таъсирли болуп чыгъагъаны гьакъда айтды. Шону гёз алгъа тутуп, артдагъы вакътиде оьзю ёлбашчылыкъ этеген охув ожакъда Къадирмурза Амирхангентлини адабият варислигин уьйренивге, шоланы яшлагъа етишдиривге таман даражада агьамият берилип гелегени гьакъда эсгерди. Шондан къайры да, муаллимлени август айда болгъан генгешинде школагъа Къадирмурза Амирхангентлини атын къоймакъны масъаласы арагъа салынып ойлашылгъаны гьакъда айтып билдирди. Кахулай юртну уллу орамларыны бирисине ону атын, олай да бизин тахшагьарыбыз Магьачкъаланы орамларыны бирисинде Айкъызны игитлигине байлавлу эсделикни тургъузуп, «Анжини орамы» деп къоймакъны тийишли гёрегенин ташдырды. Сонг да, ол «Анжи-наме» деген асарны бизин республиканы школаларыны барысында да борчлу кюйде уьйретмек муратда ДР-ни билим берив ва илму министерлигине шо асарны охув программалагъа къошмакъны таклифин де арагъа чыгъарды.


Шондан сонг сёз берилген филология илмуланы доктору, профессор Разият Агьматова асрулардан бугюнлеге сес береген асар гьисапда Къадирмурза Амирхангентлини «Анжи-намеси» халкъны тарихи эсин сакълавда агьамиятлы экенин эсгерди.


Бизин газетни бёлюгюню, олай да «Дагъыстанлы къатын» деген журналны редактору Паху Гьайбуллаева оьзюне сёз берилгенде:


– Биринчилей, мен бугюн бырынгъыдан чалынагъан сесибизни дёнме къоймай эс дюньябызны уяв сакълама гьаракат этеген адамларыбызгъа разилик билдирме сюемен. Мен де «Дагъыстанлы къатын» журналыбыз бугюнгю мажлисге байлавлу этген къошумун эсгерме тийишли гёремен. Неге тюгюл, бугюнгю агьвалатны биз журналны бетлеринде 2017-нчи йылда белгилеме башладыкъ деме ярай. Айтагъаным, гьали болгъунча «Анжи-намени» гьа­къында айтылгъан, язылгъан чакъы илму ахтарывланы, сесленивлени арасында биринчилерден болуп, Алав Алиев, ону баш игити Ай­къызны айрыча келпетин суратлап, журналыбыз юрютеген «Тарихни бетлери» деген сагьифада чыгъарма деп тапшургъан эди. Шо бизин коллективге бек таъсир этди. Ону иш ёлдашларым кёп арив гёрюп якълап, дагъыстан миллетни 7 тилине гёчюрюлюп берилди. Шогъар гёре бизин оьзденлиги, оьктемлиги, тазалыгъы булангъы, жанын къурбан этмеге гьап-гьазир гёзел къумукъ бийке къызны суратын этме тарыкъ экенни журналыбызны художниги Гуляймат Къурбанадамовагъа англатдым. Ол Айкъызны келпетин уста кюйде яратды, – деди.


Къадирмурза Амирхангентлини 260 йыллыгъына байлавлу оьтгерилген эсделик ахшамыны барышында Дагъыстанны халкъ шаири Агьмат Жачаев, «Тангчолпан» журналны редактору, шаир Супиянат Мамаева, Хасавюрт районну Жамият палатасыны ёлбашчысы Къалсын Акъгёзев, Таргъудагъы орта школаны директору Камалутдин Межитов ва кёп оьзгелери чыгъып сёйледилер. Олар бир-биринден алып дегенлей Къадирмурза Амирхангентли йимик эревюллю адамларыбызны ахтарып табып арагъа чыгъаргъан алимлер Салав Алиевге, Гьасан Оразаевге, Камил Алиевге, Абдулкъадир Абдуллатиповгъа алгъыш сёзлер айтдылар. Бу байрам ахшамны къурмакъны сиптесин оьзюне борч этип алгъан Салав Алиевге айрыча баракалласын билдирди.


Шаир ва муаллим Казим Казимов «Анжи-намени» охугъан сонг язгъан шиърусун жыйылгъанлагъа малим этди.


Истанбулдагъы къумукъланы бирлешивюню ёлбашчысы Женнет Абдуллаева тувуп оьсген элинден йыракъда яшайгъанланы атындан жыйылгъанлагъа къайнар саламын етишдире туруп, къумукъланы дагъы да бек бирлешип яшамагъа чыкъырды. Оьзю ёлбашчылыкъ этеген бирлешивню къасты булан гележекде къумукъланы атын данггъа чыгъарар йимик гьаракатланы оьтгермек гёз алгъа тутулгъаны гьакъда айтды. Темиркъазыкъ Осетиядан гелген Расул Алиев де оьзлерде артдагъы вакътилерде яш наслуну вакиллерини билим алыв даражасына айрыча тергев берилип гелегени гьакъда эсгерди.


Шондан сонг Къарабудагъгент, Эрпели, Къазаныш юртларда эргишилерден къурулгъан хорлар, олай да Таргъудан гелген «Бийкелер» деген йырлав ансамблини ортакъчылары, яшланы «Сарихум» деген бийив ансамбли, Кахулайдагъы орта школаны охувчулары, ДР-ни инчесаниятыны ат къазангъан чалышывчусу Осман Ибрагьимов, ДР-ни халкъ артисти Латип Шайипов ва ону уланы Рамазан, ДР-ни ат къазангъан артисти Эдилхан Казимов къуршалып концерт болду.


Къадирмурза Амирхангентлини 260 йыллыгъына байлавлу гьаракатларда жагьлы кюйде ортакъчылыкъ этгенлени ва огъар багъышлап адабият асарлар яратгъанланы бирлерине Солтанмутну атындагъы сахават фондуну атындан багьалы ва акъча савгъатлар тапшурулду.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля