Казим Казимов биз охувчуланы тергевюне береген бу шиъру жыйымында къумукъ къылыкъны, эдепни, намусну, ягьны гьакъында сёз юрюте. Анадаш миллетин билимли болма, илмуланы уьйренип, яшавну мол тюшюмлер береген емиш бавлагъа айландырма чакъыра. Шолай болса, халкъны, миллетни башын оьр къылыкълы оьзденлер тутар деп ташдыра.
Адабият бёлюк.
Казим КАЗИМОВ
КЪУШ БУСАМ
Яйсан янгур тёбелеген дюньяны
Йырлар эдим, къуш бусам.
Бир токътавсуз гетеген дув йылланы
Йырлар эдим, къуш бусам.
Орманланы тенгсиз гёзел тангларын
Йырлар эдим, къуш бусам.
Оьзенлени, шаршарланы англарын
Йырлар эдим, къуш бусам.
Аталаны ат ойнатгъан кюйлерин,
Аналаны жанындан бек сюйгенин
Йырлар эдим, къуш бусам.
Къазаплангъан булан къанна йырларым,
Кёкрекде кёп чечилмеген сырларым
Йырлар эдим, къуш бусам.
ЯЗЛАР УЧДУ
Язлар учду – гене къонма умутда.
Къушлар учду – гене къонма умутда.
Япыракъ учду – ойнап къанма умутда,
Артын-алдын ойлашмады о гьатта.
Язлар къонду, ерни юзюн безеди,
Къушлар къонду, уяларын изледи.
Япыракъ ойнап къонгъан къара гюз эди,
Къарлар явуп уьстюн япды, тюзледи.
Яз да, къуш да бир къонса – бир учарлар,
Олар учун эжжелги ер – дюнья шар.
Яшавумдай ялкъа оьмюрлю япыракъ,
Къонагъанынг – дагъы къайтып учмасгъа…
Шолай бир чакъ, сен къонгъан боз топуракъ
Тартып алар, элге сырым ачмасгъа.
***
Шавлатларым гёммек тюзюм шавлалай,
Шавлалары гёзел нюрюн чачалар.
Шатманланы гьюрю болуп ай яллай
Шам мараллар шавкълу сырын ачалар.
Шавлатлардан кёп сюемен Чолпанны
Шавлалары юрек бавум чертеген.
Шат урувун ушатаман толпанны
Шатман гёнгюм Шаркъ юлдузгъа черлеген.
Шавлатланы шагьымыкен Тангчолпан,
Шагьбулутну чечегидей янагъан.
Шып гечелер чубурушуп агь-толпан
Жанымны морт пердевлерин къагъагъан.
Зер-зер чачлы Зугьрамыкен ол яда?
Зарлы досун ахтарагъан дюньяда.
***
Юлдуз къашлы оьрмекчеси сюювню
Ярыкъ къушдай къонгъан тюссюз гечеге.
Бу мендеги сагъынывму, гюювмю?
Нюр гьыз къоюп, ёлсуз кёкде гёчеген.
Гюлмеллингни гюн шавлалар гюйдюрген,
Буччакъларын тузлу гёзьяш сувлагъан.
Юлдузмеди сени шунча сюйдюрген,
Сюювмеди Ер-Кёк булан дувлагъан?
Арасында ерлер булан кёклени
Оюмда мен ойсуз жандай учаман.
Ел гьавагъа гётергенде, кепленип
Гьасиретли гьислеримни чачаман.
Сужда этип оьсгенгеми юлдузгъа,
Мен гиччиден бек гьашыкъман бир къызгъа.
***
Келпетингни суратлайман кагъызда
Юлдуз чечсин сырын чебер сёз булан.
Сююв недир? Билмей эдим янгыз да,
Гёнгюмню сен ачмай туруп гёз булан.
Гёнгюм ачдынг, хадиргюнге ес этдинг,
Дюньялагъа къаратдынг къуш гёзюмню.
Эсде ёкъдан акътерегинг гёрсетдинг,
Энни нечик сакъла дейсен оьзюнгню?
Айгъыз йимик, аваз этмей ачылып,
Юрегингни ачгъычларын тюшюрдюнг.
Гьайбатлыгъынг гёзлериме чачылып,
Юрегимни ичмайларын биширдинг.
Гёзлеримни бебейинде нюр сенсен,
Юрегимден тёгюлеген йыр сенсен.
***
Къазакъ десе, тёбем тие кёклеге,
Чечилип бир чебер сарнай тилим де.
Базып сырын ача деп мен кёплеге
Мизанлагъа салалар гёз тиримде.
Къарчыгъадай къайырлыгъым тас этмей,
Питнечини пис оюн тез сеземен.
Темтиремей, къайнар къаным терсейтмей,
Илбислени намарт къастын уьземен.
Халкъны дертин сарнай депми сюмбюллер
Оьктем болуп, харипленип туралар.
Шекли шибир-гюбюр этип гёнгюллер,
Оьзденлеге оьксюз къысас къуралар.
Къапу артда бир гьаплап – бир токътайгъан,
Саякъ итге айтма сёз де тапмайман.
***
Огь, огъурсуз! Артын-сонгун ойламай
Айтгъан эдим, азиз жанын къыйнамай.
Ойсуз ишлер этген эрлер къайда ёкъ.
Айтды буса, къайтмакъдан бир пайда ёкъ.
Бал къартыкъдан агъызгъан ув-ичкилер
Тюгюл эди янгъан баврум толтургъан.
Къызгъанмайлы къанын соргъан бюрчелер,
Болуп чыкъды тёрню елеп олтургъан.
Ач бёрюлер чыкъса ата тёрлеге
Кёп ягь герек биздейлеге гётерме.
Къара къанын акъдырмайлы ерлеге,
Къуса-юта туруп, оьмюр гетерме.
Къызып гетип басгъанмандыр канасын,
Болмагъанда, гьайдагъанман анасын.
***
Аварагъа къалып мени авната
Аврувлагъа тутуп янгыз орунда.
Билгей эдинг, яшав нечик алдата
Агъу берип сюювюню орнунда.
Къатты къысгъан тыныш алма болмасдай,
Къыжырайман азабыны гючюнден.
Азирейил айтса, алма къоймасдай
Къулавузлар такрарлайман ичимден.
Саламлы бир сёзюм етме къоймайлы,
Юрекдеги юк этлерим къысылгъан.
Гёзелимни гёлеминден тоймайлы,
Къаравума къара булут басылгъан.
Аврув-дертни ер юзюнден ёймайлы,
Не учундур Тенгир шунча къасткъылгъан?!
***
Къар холадай къызыл-ала гюн чыкъгъан,
Къарангыда къамалгъанлар талчыкъгъан.
Тавакеллик берип къумукъ яшлагъа,
Ай тирилип къонгъан бийик аршлагъа.
Къумукъ десе, къытыкъланып къылларым,
Къарным чертип юрегимден чарнайман.
Эллилерден артылса да йылларым,
Къаламымны Къазакъ йыргъа чарлайман.
Къыш – бир къушдур, учуп гетер къалкъыдан,
Язбаш – шатман, арив гьисден ясалгъан.
Ийлеп-кюйлеп чыгъарсам да талкъыдан,
Хыял – татли! Яшав – аччы ва ялгъан.
Къумукъ къылыкъ мени къоруп турагъан,
Къумукъ халкъдыр ругьумну от-булагъы.
Бирев болса къысматыбыз къурагъан,
Болмас эди гьеч бир затда къулагъым…
***
Айтар сёзюм тамагъыма тюйрелген,
Жымчыкъ бала йимик учма гьасирет.
Тавуш бавлар чырмалышгъан, бюрелген
Тырпыллайгъан жанны къысып гьар тирет.
Умутуна етме сююп ёл чыкъгъан
Эсге сала о сёз азиз баламны.
Бир албагьны къаршы этип, тунчукъгъан,
Къайгъы-дертге чомгъан ярыкъ канамны.
Авузланма чакъы ругьум къалмагъан,
Ачсам алам ютар чакъы агьым бар.
Юрек салмай туруп намаз къылмагъан
Капирликге кёпюр турар ягьым бар.
Сёз-жымчыкъны азат этме урунсам,
Юрек этим юлкъунажакъ, билемен.
Талашма деп, тартышма деп буюрсам,
Авлетимни нюр келпетин гёремен.
***
Къолума къалам алып
Кагъызгъа сыр чечемен.
Сёз-кюннем гелмей къалып,
Тююлюп, тонгмай къалып
Яйылса, ийлеп салып,
Башгъасына гёчемен.
Акъ кагъызгъа къара хат
Ягъылып бола рагьат,
Созукълар ва тутукълар,
Жав-жувлу жан бутакълар…
Толгъан сыр санныгъымдан
Сюрлюге сыр къутукълар.
Сагъынчымны-сырымны
Гьеч яшырмай чечемен.
Къабул этмей йырымны,
Сындырсагъыз чорумну,
Ярсагъыз къат баврумну,
Юрек тутмай гечемен…
ЗАМАН БОЛГЪАН
Заман болгъан билимни тарлавларын геземе,
Илмуланы уьйренип, талайыбыз тюзлеме.
Терен ой-гьакъыл булан сырын ачма аламны,
Тенгирлер тенг гёрердей тюрлендирме адамны.
Хумарлыкъгъа чомулуп юхлап тургъаныкъ таман,
Ачыкълыкъны танглама тезденокъ гелген заман.
Гьакъыбыз кёп, къардашлар, тавакеллик етишмей,
Гьакъылы мукъ тайпагъа гьакимлик берме тюшмей.
Билим булан илмугъа аркъатаяп яшайыкъ,
Мол тюшюмлер береген емиш бавгъа ошайыкъ.
Илмулардан пай алып, терен пикру этейик,
Болур-болмас деп турмай, хыяллагъа етейик.
Илму-билими барлар безер алтын тахланы,
Оьр къылыкълы оьзденлер башын тутар халкъланы.
АТОЛЛУ
Аталардан тувуп арслан Атоллу,
Аркъалардан Гюн артылып, Ай толду.
Ат ойната торайсын деп къырларда,
Айдувчулар айтып турду йырлар да.
Эл талигьин къуруп-тизип турагъан
Атоллугъа ат чапдырмакъ – бир оюн.
Аргъумагъы ареклеге къарагъан,
Оьктем башын оьрде тута, бир боюн.
Англавлары артыкъ дюнья гьаллардан,
Аркъайынлыкъ этмек – аслу мурады.
Берекети артып гетип моллардан
Хыялына етише де турады.
Алда къайдан эшди пасат еллери,
Ала чанггъа бояп бютюн ерлени.
Аллагьына артыкъ аркъатаягъан
Атоллусун адашдырып эрлени.
Алам – уьнем, яшав – узакъ, ой – уллу,
Атлангъанынг кимлер гёрдю, Атоллу?
Барлыгъы гьакъ герти буса, сёзю – сёз,
Тенгирлерден болур сагъа тийген гёз!
Хадиргюнюн къаравуллап зор уллу,
Онглу-терсли умут тишей Атоллу.
***
Гьайт, достлар я! Чабувулда ув ичген
Явбатырым бугюн неге къазаплы?
Урушларда уьстюн гелип сыр чечген
Бети ёкъдур ол гёрмеген азапны.
Бети барлар бети ёкъдан къоркъалар,
– Вёре, баав геле!– десе ёрталар.
Гьайт, достлар я! Ярышларда сыналгъан
Девюрню дув дёгерчеги бошагъан.
Тогъайлары-гегейлери къырылгъан,
Гьалы битип авгъан нартгъа ошагъан.
Чабувуллар алгъан билмей «токътаны»,
Аргъумакълар сан этерми нокътаны.
Сынавларда сют улакъдай ойнакълап,
О гюнлерден бу гюнлеге етгенбиз.
Дыгъыжары битип, къалгъан маймакълап
Къувзакъ къумукъ оьзденликге нетгенбиз?
Гьайт, достлар я! Кант этмекден пайда ёкъ,
Биз гётермес къара гюнлер къайда ёкъ!
Ругьубузну юмурукъгъа къуяйыкъ,
Ягьлыланы яннавургъа жыяйыкъ.
Къысмат къоруп наслуну жан азыгъын,
Биз чайкъарбыз Ерни темир къазыгъын!
***
Гьарам дейлер макъам чалмакъ, тынгламакъ,
Гьайран англы бир гьашыкъны тангламакъ.
Гьарам – гьайсыз гёнгюревлер этмек де,
Тенгир тюзлеп мурадына етмек де.
Гьарам – дюнья ниъматлардан сююнмек,
Гезме къурмакъ, гёз тойдуруп гийинмек.
Уллу гюнагь: билип илму барламакъ,
Умутлу бир аргъумакъны торламакъ.
Гьарам чы дюр юртун, элин ташласа,
Ятны досдан ювукъ гёрюп хошласа.
Гёзден салып оьр къылыкъны, адилни,
Садагъачы кепде сыйсыз яшаса.
Къулчулукъдан къуллукъ алгъан къадини
Къыртыш оьсген сакъалына ошаса.
***
Къапиялы сёзден кирит урсам да,
Къучагъынга къонуп къутсуз ойнады.
Хыялымда гьайбаркъала къурсам да
Янгъан жаным чеберликден тоймады.
Эс тапгъанлы тартып сёзню тирменин,
Гьар тююрюн элегимден чыгъардым.
Тамурларын тилни терен уьйрендим,
Юрегимни кёрюгюнде сугъардым.
Оьзтёрече абат алма алгъасап,
Урунмадым арты гелмес ишлеге.
Гьакъгъа таяв табып, гьалал ёл ясап,
Тувра чабып чайнав болдум тишлеге.
Чырмалсам да, тавакалым тас этмей,
Тутгъан ёлдан тайышмайлы бараман.
Тенгир берген гьюнерлерим «терсейтмей»,
Шайтанланы шат юрегин яраман.
***
Сёйле магъа анамны сют тилинде
Кавлап-тавлап сююндюр гёз тиримде.
Ойгъа батсам, танг пердени тартып гер,
Мунг дюньяны къайгъы-дертин чачып бер.
Ёммакълар айт: бир болгъан, бир болмагъан.
Масхарангны явдур хотгъап-сингдирип.
Чырма башым, сёзлер айтып онгмагъан
Йырлат, йылат юрегимни сындырып.
Гёзлериме тиклен – гёрюп ярамай,
Танавума тиреп оьчлю тыныш ал.
Ушатар деп, ушатмас деп къарамай,
Хырданымдан хабып оьлер гьалгъа сал.
Яягъымны яллат, чиркит санымны,
Сингириме сингдир сырын сиъруну.
Сан да этмей ал сувуруп жанымны,
Гьакъылымдан гьайги эт ерсиз пикруну.
Ана тилим – ярыкъ гюнюм, яллыгъым,
Инамлыгъым, иманым ва барлыгъым.
Балавузлу ана тилим болмаса,
Кимесе ким этер мени ярлыгъым.
Сёйле магъа анамны сют тилинде,
Ана сююв къоруй мени терегим.
Дюньядагъы ниъматланы бирин де
Олсуз къабул этмей мени юрегим.
