Пагьмулу шаирлерибизден бири кёстекли Муса Шихавовну бугюнгю яшавубуздагъы тюзсюзлюклер, кемчиликлер къыйнай. «Тюзюн айтсанг, сардарлар да башын бура терсине», – дей ол, яшавда тюзлюкню тапма къыйын заманлар экенин айта туруп.
Ону чебер ва таъсирли сатырлары къайсы охувчуну да ругьландыра, юрегинде инче гьислени уята. Дынкъы кёп яшавну авараларына, къыйынлыкъларына элтип чома, оьзю булан бирче тюзлюкню арагъа чыгъарма, рагьмулу болма чакъыра. Гьали биз де шаирни янгы шиъруларын охувчуланы тергевюне беребиз.
Адабият бёлюк.
Къазакъ, Къазакъ, къайтды дынкълы девюрюнг
Къазакъ, Къазакъ, къайтды дынкълы девюрюнг.
Кюлте болуп къайтды, Къазакъ, шавхаллар.
Сендей йыргъа чомарт тюгюл чёгюрюм,
Тек йырсыз да шавхда элин савгъанлар.
Манг дюньяны мен тапмайман маънасын.
Минг бетерли дюнья, Аллагь сакъласын.
Элин чи не, сатажакълар аз тюгюл
Атасыны гьатта къабур такътасын.
Дардуманлы дув девюрден деврюкдюм.
Дыгъыжарым чыкъды, дынкъсыз дерт ютдум.
Увурт къыссам, ув тамыза эрнимден,
Огь, Къазагъым, къайтды дынкълы девюрюнг.
Къара, Къазакъ, юрюшюне заманны,
Кёселер де бугюн бийик табанлы.
Ичинде ёкъ, Аллагь янгыз тилинде,
Кёп асиллер энни яман амаллы.
Тынглайгъан аз гьукмуланы сесине,
Кёплер тебе балынг берген тепсинге.
Тюзюн айтсанг, тилинг булан талавлу,
Сардарлар да башын бура терсине.
Биревлени басгъан ташы эзиле.
Ёрме барны алма сюймей эсине.
Яманлыкъны тие буса пайдасы,
Яхшыны да гюлю тюпден гесиле.
Бу заманны гьар мюгьлети – бир дастан.
Адам тоймай, тоймай адам йыр-харсдан.
Муса, таман чокъугъанынг заманны,
Яхшыны да, яманны да ер басгъан…
***
Деймен, мен де тюгюлмендир ювача,
Бир боюнса сындырдым, бир чомача.
Кисем хапды – юрек япды къуванчын,
Дуванчылар дарс да берди онгача.
Гёз де тийди, сёз де тийди дослардан.
Гьакъыл алдым ятлар берген дарслардан.
Къонгуравгъа тил де болдум тарыкъда,
Бир де гёнгюм ялкъды ялгъан тослардан.
Тюзю, мен де тюгюлмендир ювача.
Тек досланы йыбавундан ким къача.
Юрек сыгъып йыр сепмеге къастлыман
Сынташымны сыртын еллер ёнгъанча.
Йырынг болса янгыртагъан аламны,
Къол алывлар къабартса акъ аянгны,
Гьашыкъ бусанг тас этердей гьакъылынг,
Насип сенден къачмаса бир чакъырым.
Дослар буса ойнатагъан тёрюнде,
Халкъынг буса иржайгъан бир оьрюмде,
Аякъларынг кюйле харсгъа, бийивге,
Кимге тарыкъ къайгъылар да, оьлюм де.
Йырынг ёкъда эл янгыртып йырлама,
Ятынг кёпде юрегингни тырнама,
Оьтген-баргъан себе буса агъусун,
Азув эзип къысгъан бусанг авузунг.
Насип къачса лагь болуп минг чакъырым,
Халкъынг булан къыйышмаса лакъырынг,
Сынажагъа эрте минген къолайдыр,
Елкенг ийип етгенчеге ахырынг.
***
Табанларынг тиреп, дагъы, тебиндинг.
Гелермисен яманлыкъны эбинден.
Болармысан окъну йырын айырып,
Яревкели тилни къомуз-тебинден.
Табанлар тиреп, дагъы, тебиндинг.
Сен гелмединг яманлыкъны эбинден.
Янгызлайын яманлыкъгъа оьчешип,
Кимдир къачгъан гебинден?
***
Бугюн сени ачув-оьчюнг баш къусгъан.
Ачув-оьчюнг баш къусса да, бош къусгъан.
Таянмагъа таявларынг болмаса,
Оьжетлинге оьчешмеге къол къысгъа.
Бу заманны балчыгъы кёп хумундан.
Бу заманны йылан чыкъгъан къумундан.
Оьчлюлеринг очарларда оралыр,
Оьлюп гетсенг бир кукайны къолундан.
Йигирма биринчи асру Харс ур!
Тувгъанынга Освенцимсиз, Хатынсыз,
Тувгъанынга Чернобыльсыз хатирсиз,
Тувгъанынга дазуланы дырбайтып,
Кёп болса да айланангда адилсиз.
Тувгъанына къувуш кисенг бошатып,
Тургъаныма кёкге къарап бош ятып,
Гюн де гюнге ошамай чы, къайырмас,
Тереземни сындыргъан ёкъ таш атып.
Тувгъанына отну чюйлеп киритге,
Гьаплайгъан кёп, амма хапмай бир ит де.
Бузлар ирий мийисинде дюньяны —
Адамлыкъны иссилиги ирите.
Йигирма биринчи асру…
Насипли болсады наслу…
***
Сынамагъа сююв агъу сепгенми?
Сыгъанакълы сёнюк гёзюнг кепгенми?
Сююнчюме салынгъандай сыйыртмакъ —
Чечегинге чалмюк болгъан чепкенли.
Сагъынгъанда гёзлеримде гюз деме,
Бу яшавда давсуз оьрлюк излеме.
Бизге шулай язгъан дейлер Худайым,
Худайны да ярар терсин тюзлеме.
***
Сюювню де тюшген, къызы, абуру.
Сюювню де киселерде тамуру.
Киселеге къарай буса гёзлеринг,
Ёкъ атамны сиривю, ат табуну.
Гьашыкълыгъым магъа хаш-хаш ашатгъан.
Дюнья малгъа дев йыгъардай таш атгъан.
Байлыкъ булан салма тюшсе базмангъа,
Сени, къызы, ким тюшюре къучакъдан.
***
Мендюр, мендюр, мен дюрмен
Гёз ачгъанлы эл намусун ташыйгъан,
Къагьарланса къысымында таш увгъан,
Бет ерлерде бармакъ чертип от ягъып,
Аясында арслан этин къувургъан,
Юмуругъу енгсе эрдюрмен.
Ченекейи тешип чыкъгъан булакъдан
Къутсузлагъа гюне сувун эмдирмен.
Къурдашымны тамчы къаны тамызса,
Къанын алмай тын топуракъгъа гёмюлмен.
***
Адамлар бар – булут ялай мийиси.
Адамлар бар – ёлу кечел кийизли.
Адамлар бар—тюкюрюгюне сюрюнген.
Адамлар бар—гёрюнмейген мююзлю.
Болгъан булан элим залим, белим тюз,
Сюзме гьазир гёрюнмейген юз мююз.
Къаргъанакълы къалынлыкъдан оьтгенмен,
Мююзлюлер, къара болсун юзюгюз.
Бир ярахсыз тюшген булан товбагъа
Талайлылар гёрюп тамшандым.
Терс ёлларда тавшалдым.
Гёню къалын дюньяда
Тобукъларым ер оьпмес деп къавшалдым.
Шо алдынгъы темтекми деп тергеме
Къартлыкъ къонгъан энни мени елкеме.
Бир яманны яхшы этмес деп бир гюнагь
Кёплер гьазир магъа тезек тиркеме.
Негер тарыкъ мунча зурнай сокъмагъа,
Ахырат бар буса, женнет ёкъ магъа.
Чечек ачмас къатгъакълары ёлланы
Бир ярахсыз тюшген булан товбагъа.
Заман уьздю мени юрек къылымны
Заман уьздю мени юрек къылымны,
Ушатмады тегенекли йырымны.
Умпагьатсыз онггъа-солгъа урундум,
Игъыбалым къачды йыртып йылымны.
Дава болдум, давламагъа гьазым ёкъ.
Савумда да оьлген эдим, ясым ёкъ.
Яравсуз деп юрюмегиз ягъалап,
Товбалагъа тюшдюм, хасмуш харсым ёкъ.
Сиз гечигиз, гечген тюшмей абурдан,
Гечмеген деп чыкъгъан да ёкъ къабурдан.
Адам гечсе, айта, Аллагь гечер деп.
Алдыгъызда тизден турма къабулман.
***
Тогъайларда туякълылар тюртюшсе,
Тапталгъаны ювшан болур, гюл болур.
Къыр тавукълу орманлагъа от тюшсе,
Кюрт ятгъаны уясында кюл болур.
Эл арада эревюллер тюртюшсе,
Ялынчлылар ялпакъ тилин билерми?
Къырдан учуп ожагъынга от тюшсе,
Бир ярахсыз мыйыкъ тюпден кюлерми?
***
Сыпатына бир себепсиз секирип,
Чарасыз гюн чархгъа азап чекдирип,
Оьз элинде эзилгенге бир оьзден
Кюлемегиз, кеп чегивде кекирип.
Ону да чы бу мюгьлети гюнешсиз,
Кюйленмеген гюню гетмей кюрешсиз.
Игъыбалы иргъакъ атса оьрлеге,
Кишен тапгъан тюлкю йимик кюлерсиз.
Давлама да, къатын, негьакъ давлама
Давлама да, къатын, бугюн себепсиз.
Биздейлер кёп киселери кепексиз.
Янгур кёлде балыкъ тутуп болмайман,
Талабы кёп тилим тюгюл эдепсиз.
Давлама да, къатын, негьакъ давлама,
Мен чи да йыр яздым сени шавланга.
Ястыкъланы къулакъларын тургъузуп,
Мен сюймеймен тегенекде авнама.
Тамансана, къатын, къашынг тюйгенинг.
Гелин капот йимик чи гьар гийгенинг.
Африкада юрюй ярты ялангъач,
Шонда сама гёчейикми, сюйгеним?
Давлама да, къатын, негьакъ давлама,
Юрегимни юз гесекге бувнама.
Сюймейгенлер дав билдирсин яшавгъа,
Сююв бизин бирикдирген къувнама.
Мен билмеймен ким гесгенни гиннигин
Мен билмеймен ким гесгенни гиннигинг,
Мен билмеймен ким майлагъан мийлигинг.
Терс тарапгъа тарлан гёзюнг тарсайтып,
Доллу дюнья, тас этгенсен менлигинг.
Агьдан, зардан ялкъгъан юрек кюстюнген.
Гьейлер, кимге арз этейим уьстюнгден?
Элни элге кисдирмеге бир шайы,
Досну досгъа бирикдирме юз тюмен.
Ким билекен, къайсылайдыр барышынг.
Тынгласанг, агь тавушлу гьар къарышынг.
Бизге етмей, алгъышлагъа ёл айланч.
Дюнья, дюнья, кимге етер алгъышынг?
Эл ташламакъ
Бугюн, дослар, ягъаларда яв да ёкъ.
Гюнлер гёкчек, юреклери сав да ёкъ.
Къагьарланмай къулакъассанг оьрлеге,
Тамагъынга тамыздырма сув да ёкъ.
Огь, сабурлукъ, яманланы хош этип,
Ятгъансан чы бююрюнге баш этип.
Эл ташламакъ иши тюгюл эрлени,
Ят ерлерде ямучудан къош этип.
Нетсин, деймен, эрлер отав ташламай,
Гётек гетген элде гёнгю яшнамай.
Къагьруманлар оьмюр сюрмес къысымда,
Бакъа кёлде къув да оьмюр харжламай.
Тюзюн айтсанг, тажлы талав сёз къуса,
Тангалабыз сабур бол деп гёз къыса.
Тажы барны ташы да бар къойнунда,
Ювашланы юреклерин тез буза.
Бир гюн Аллагь оьрлюк берер сабургъа,
Тек тюзлюкню ачгъычлары къубурда.
Тишнетмейли тангаланы талайын,
Яратгъаным япармыкен къабургъа?
***
Артын ойлап къазыкъ болдум чубукъдан,
Айтар сёзюм тил тюбюнде чыныкъгъан.
Къыйынлы гюн тогъас тыкъды гегейге,
Ким экенин билмей гёнгюм сыныкъгъан.
Мен чи дагъы кёп яманны дувлатдым.
Кёп ямангъа етишмеди къуватым.
Азувларым азаплы гюн тёгюлдю,
Тиш эт булан чайнап чакъа уватдым.
Айбат гюнлер авуз ярып кюледим.
Авур гюнлер азув эзип йыладым.
Эркелейген ювукъланы эледим —
Отбашымда болгъан экен йыланым.
