Шаирибизни 70 йыллыгъына

 

---

             Бизин халкъны белгили шаири Жаминат Керимова 1949-нчу йылда, къумукъланы лап да бырынгъы юртларындан бириси, тах юртубуз Таргъуда тувгъан. Таргъулуланы оьзден, асил къылыкълары яшдан берли ону юрегине къыйылгъан, къанына синген. Жаминат ташны ярып чыкъгъан гюлдей инсангъа сюювюнден толгъан, инсанда болагъан иманлы, инсаплы таза, гёзел гьислени къабул эте гелген.

---

Тувагъанда сав яш болуп тувса да, школагъа юрюме башлагъан йылларда ол юрюп болмайгъан болуп къала. Шо йылларда мен Таргъуда школаны директору болуп ишлей эдим. Ону уьюне барып, гёрюп, уьюнде охутма токъташып, огъар къумукъ, орус, лезги муаллимлер дарс бере башлады.

Шоллукъда, хыйлы йыллардан сонг, Жаминат школаны тамамлагъан сонг, Даг­ъыстан пачалыкъ университетге охума тюшме сюйдю. Мен бир нече керен шо гьакъда ректор А.Абиловгъа англатгъан сонг, Жаминат мен ишлейген филология факультетни орус-дагъыстан бёлюгюню къумукъ группасына заочно къабул этилинди. Шонда охуйгъан йылларында да, мен муаллимлер булан уьюне барып, экзамен алдыртып турдум. Менден къайры да бу ишге (гьали герти дюньягъа гетген) Жангиши Хангишиев, Герей Ханмурзаев йимик ювукъларыбыз, гьали де ишлеп турагъан рутуллу Камал Жамалов ва олай кёплер къол ялгъап, кёмек этип, Жаминат университетни тамамлады. Гюнню шавласына гьасирет къарлыгъачдай охувгъа гьасирет къызгъа бу иш уллу савгъат болду.

Шо йылларда Жаминатны шаирлик пагьмусу да чыныгъа башлады. Ол оьзю де кёп китаплар охуп,оьзюню билим даражасын артдырды, шиърулары къумукъ газетлерде, журналларда чыгъа башлады.

 

Макътав болсун халкъыма

Йырларымдан тоймайгъан.

Къанаты сынгъан къушдай

Болма мени къоймайгъан.

 

«Билмей эдим» деген шиърусунда шаир оьзюню бугюнюне нечик етер эдим, эгер халкъымны гьай этивю болмагъан буса дей. Оьзю къайгъыда къалагъанына да талчыкъмай, эгер халкъын къувандырма бола буса.

 

Мен Аллагьдан кёп керенлер

тиледим

Къайгъы гелип къонмасын

деп

къалкъымда.

Мен дюньяда сююв барны би–

ледим,

Билмей эдим шунча кёпню

халкъымда.

 

Бу шиъруда «Биле, билмей» деген калималар такрарланып, ону маънасын теренлешдире.

Жаминатны анасына ба­гъышлангъан шиърулары инг де гючлюлери деп гьисаплама ярай. Баласы учун ана нечик тарыкъ болагъанын шаир къужурлу келпетлер булан таъсирли гёрсетип, аналагъа алгъыш эте, олагъа гьар гюн байрам этме эки оьмюр берме де разилигин айта туруп, олагъа савлукъ, насип, оьмюр ёрай. «Ана» деген шиърусунда булай сатырлар бар:

 

Ана десенг, алам ярып

Гюн чыкъгъандай болуп

къала.

Абзар-уьюнг, савлай дюньянг

Къуванчлардан толуп къала.

 

Ана десенг, айланангда

Алам чечек ачгъандай.

Юрегингни сююнч чайып,

Къайгъыларынг къачгъандай.

 

Шиъруда «Ана десенг» деген калима такрарланып, шиъруну гючлендире.

Жаминатны яратывчулугъуна ба­гъышланып белгили критиклени, язывчуланы сесленивлери де ону ругьландыра гелди.

Ж.Керимова яратгъан кёп санавдагъы шиъруланы ва поэмаланы аслу мурады – инсанны насиби, дюньяны ва инсанны аманлыгъы, къайгъылар, балагьлар, къалмагъаллардан толгъан дюньяны халкъланы насиби учун яралгъан бавгъа ошатып къоймакъ. Шаир шо уллу муратлар булан яшагъан ва чалышгъан. Яшавунда кёп къыйынлыкълардан оьтген Жаминат инсанланы таза болма, бир-биревге къолдан гелеген кёмегин этме ча­къыра. Гьар-бир гьалдан, яшнай оьсген гьар отдан, гиччинев къомурсгъадан башлап,савлай аламгъа етишгинче дюньяда бары затны, бары да жанны аяма, асырама чакъыра.

Жаминатны он беш шиъру китабы чыкъгъан: «Яшлыкъны сеси», «Насибим мени», «Айры яр», «Таргъуну тангы», «Огь, къатынлар, къатынлар», «Гёзлев», «Гюнсагьат», «Ярыш алгъан къыз», «Йыланкъыз», «Ёлурчукъда», «Чыдамлыкъ» ва башгъалары.

Жаминат шиъруларын оьзюню охувчусуна базып, бек инанып, оьз къурдашына сёйлейгенде йимик, ону булан лакъыр этегендей гьеч затны яшырмай язгъан. Ол къы­йынлыкълагъа тарыгъан, ярдымсыз-кёмексиз къалгъан, янгыз адамгъа ян бола, ­огъар кёмекге етишме чакъыра.

Жаминатны поэзиясында сююв деген англав генг оьлчевде алына: аявлу анасына, анадаш халкъына, ата юртуна, табиатгъа, сюеген адамына байлавлу. Оьз халкъына багъышлангъан шиъруларында, ону алгъышлай туруп оьзюню гьакъында ойлашагъанына разилигин билдире.

Эркинликде оьссем де,

Эркелеп билмегенмен.

Яшавгъа, оьзгелердей,

Мен юрюп гелмегенмен.

 

Юрек булан алгъанман

Алгъан-алгъан абатым.

Йыр болуп юрегимден

Чыкъгъан эки къанатым.

 

Авруп къалгъан Жаминатгъа аявлу анасыны дюньядан тез гетмеклиги нече де авур тийген. Юреги ярылып, не этегенни билмейген, абдырагъан шаирни къаламындан булай сатырлар чыгъа.

 

Терсимни онг этип,

Эршимни арив,

Жанымдай гёреген

Бирев бар эди.

 

Эки къол бар эди

Исси аялы.

Ачыкъ юз бар эди

Энемжаялы.

 

Оьзге шиърусунда Жаминат оьзюню юрегин ачытдырагъан гьислерин булай суратлай:

 

Инг арив кюлкюмню кюледим

Анамны савунда бар чакъда.

Инг аччы йылавум йыладым

Анама яс этип ожакъда.

 

Оьзек тартып кюлейген бар буса,

Кюлкюмню оьзеги анадыр.

Агь уруп йылайгъан бар буса,

Анасын тас этген баладыр.

Оьзюню бир башгъа шиърусунда Жаминат оьзюню анасы йимик сюеген, асырайгъан, аявлайгъан, аяйгъан ким бар деген соравун салып, шолай адам ёкълугъун англата.

Жаминатны ата юртуна ба­гъышлап, ону уллу усталыкъ булан алгъышлайгъан, халкъ йырына айланып къалгъан къужурлу шиърулары белгили. «Ата юртум» деген шиърусунда ол ата юртун «алтын уя» булан тенглешдире. Ата юртумдан башлангъан дюньям деп ону тюрленегенинден къувана. Ону таш топурагъын, таш уьйлерин айта туруп, шаир мунда яшайгъанлар да ташдай къатты, таза юрекли, къонакъдан сююнеген адамлар дей. Оьзю къайда болса да, ата юртун эсинде сакълай, топурагъындан ташы артыкъ тувгъан ерини ташын да бермес эдим алтынгъа дей. Жаминат къужурлу тенглешдиривлер, ошатывлар булан ата юртуна бакъгъан сюювюн уллу усталыкъ булан суратлама бажаргъан.

 

Ата юртум, ата юрт,

Алтын уям, гьайлегим.

Оьзюм къайда бусам да,

Онда мени юрегим.

 

Тувгъан-оьсген еримде

Топуракъдан таш артыкъ.

Ташын да бермес эдим,

Алтын берсе де тартып.

 

«Тенгирини ярыгъын терезеден гёреген, тереклени емишин тепсиден алагъан» болуп къалгъан шаир къоччакъ ругь булан яшап, къоччакъ шиърулар да яратгъан:

 

Насибимни излесем де нечакъы,

Эсде ёкъдан къалмагъанман табушуп.

Гьар сююнчню, мени эсимде бар чакъы,

Яшавумда мен алгъанман ябушуп.

 

Жаминатны гьашыкълыкъ темасына багъышлангъан кёп асарлары бар.

Автор сюювге бары ерин яшна­та­гъан гючге йимик къарай, тек къай­гъысы, дерти, сагъынчы, намартлыгъы болагъанын да яшырмай.

Сюйген адамы булан уьйленип, яш тапма, ана болма гьасирет къалгъан шаирибиз, тул къызны, тул къатынны келпетлерин негьакъ яратмагъан. Тек ол герти сюювге гёзелликни бир аламатына йимик янашгъан.

Жаминат чыдамлыкъны оьзюне савут этип алгъанлыгъына, ону лап да сююмлю китапларындан Н.Островскийни «Болат нечик чыныгъа» деген романы болгъанлыгъы, Афгъанистанда къызъяшны оьлюмден къутгъараман деп айлангъанда, бомба атылып, эки де къолуну аяларын тас этген орус къатындан ругь алгъанлыгъы шагьатлыкъ эте. Болгъан шо агьвалатгъа байлавлу «Аясыз ана», «Къурчакъ ойнамайгъан къыз» деген асарларын да яратгъан.

Жаминат дюньяны трагедиялы гьалын гёзден гечирген. Шогъар байлавлу ол оьзюню «Ерни ваягьы», «Зар», «Къурчакъ ойнамай­гъан къыз», «Эки минг неченчи йыл», «Тул къыз», «Халват» деген поэмаларын да яратгъан. Олар шаирни дюньягъа ва яшавгъа байлавлу инг ва терен маъналы англаву, къурч хыяллары, къастлары, умутлары болгъанлыгъына шагьатлыкъ эте. Жаминатны шолай терен маъналы айры-айры сатырлары да ёкъ тюгюл: «Ойлама да къыйын шу гёзеллик ерден (дюньядан) тайып гетер деп», «Дюнья-бешик… сен тюшген дюньягъа тёгюлмесин бюртюк гёзьяш да», «Яшамакъ учун гелгенмен дюньягъа сююв чачып», «Ана къолдан ерге тюшген бары халкъ». Ахырынчы терен маъналы жумла Антуан Сент Экзюперини «Уллулар бары да яшлардан болгъан» деген оюна тенг геле.

Уллу оьлчев булан айтгъан заманда, Таргъуну тенгсиз, гёзел къызы Жаминат бийкебиз бизин халкъны инг де белгили аламатларындан-символларындан бири болуп токътагъан.

 

Абдулкъадир Абдуллатипов, профессор.

Суратда: Ж. Керимова.