• Ойлар
Неге осал яшайбыз?
Арагъа мен салгъан соравлагъа тюрлю-тюрлю журалы жаваплар болажакъны алданокъ билемен. Биревлер осал яшавубузну пачалыкъда болуп турагъан кризисден, бирдагъылары юрт хозяйство тармакъдагъы башал-манчылыкъдан, башгъалары буса илмуну, техника оьсювню осаллаш-гъанындан гёрежеклер. Мен де шу оьрдеги ойлар булан разимен.
Уьстевюне, школаларда, яшлар бавларында, яслилерде ишлейгенлеге толу кюйде гьакъ тёленмейгенликден, шо тармакъда гьукуматыбызны янындан къарав-къорув осаллашгъанлыкъдан гёремен. Айтагъаным, алдын муаллимлер яшланы охутув-тарбиялав ишге гьакъ юрекден берилип къалгъан эди. Гьали буса… Мен айтмасам да, охувчум, оьзюнг де билесен, гьали ишлер башгъа. Бизин муаллимлерибиз дарслардан чола тюшгенде биревлеге барып чырлар тизе, уьйлеге кюрчю сала, базарларда сатыв эте, ону-муну аламан деп башгъа пачалыкълагъа гетип мал ташый, не де къаравул болуп да яшавуну гьайын этелер. Муаллим болгъан булан битип къалмай, о да адам, яшама герек, агьлюсюн сакълама борчлу.
Медсестралар да шолай: уколлар эте буса да, капельницалар сала буса да – бары да гьакъгъа. Не амал этсин, яшавун къурмаса бажарылмай чы. Бир-бир медсестралар язда гьакъгъа авлакъ ишлеге де юрюйлер. Пенсия чагъына етишгенлер буса ишине юрюй де юрюй, юрюй де юрюй.
Не амал этсин: олагъа гелеген манатлар дарманлагъа не бола, не болмай. Сонг тамаша болабыз. Пеленче ишин къоймагъанмы, гьали де ишлейми дейбиз. Пенсия чагъындагъылар ишинде бал ичип турмайгъанны да, оьзлерден эсе олагъа артыкъ къыйын экенин англама да сюймейбиз. Тек мен макъалама салынгъан темадан тайышып сёйлейгендей де тийгендир биревлеге.
Эртенлер ишге бара бусакъ, не де тюшашгъа ашханагъа гире бусакъ, маънасыз янагъан Ильични лампочкаларын барыбыз да эс этгенбиздир. Бир-бир орамларда, Хасавюртда тюгюл, Дагъыстан гьукуматыбызны башчылары яшайгъан Магьачкъалада да гюндюзлер де багъаналардагъы ярыкълар сёнмейгенге, шо гьакъда бирев де ойлашмайгъангъа ажайыплыкъ этемен.
Къонакълай баргъанбыз. Уллу залда узун столну омуравгъа алып олтургъанбыз. Бирев-биревден сююнебиз, гюлю чыгъып турагъан хончалардан юрек къувана. Мююшде столну яртысы чакъы оьлчевлю телевизор ишлей де, ишлей. Къонакъюйню тёбесине илинген залим уллу люстра, шолай люстра ичдеги уьйде, гиреген коридорда, ашюйде – бары да янгъан, бары зат ишлей. Чыдамлыгъым битип телевизорну сама сёндюрюп къоюгъуз деймен. «Къой, варыллап турсун», – дей уьй еси. Сен айтгъангъа сен тынгла, сен айтгъанны сен англа. Узатылып, негьакъ янып турагъан ариги уьйдеги лампочканы сёндюремен. «Уллу экономист Гёзамайыбыз, ярыкъ янып ярамай», – деп, мени иришхат этелер.
Тюшашгъа кафеге барагъан кюйлерибиз бола. Нени гёребиз десенг – ёлдашым тёбе этип экмек, экишер порция исси ашлар, чай, къаймакъ ала.
– Нетесен, – деймен, – онча ашны, фронтдан чы гелмегенбиз, онча ашны ким битдире? – деймен.
– Битмесе, артыгъы къалыр, тек етишмейген кюй болмасын, – деп, ёлдашым къайтагъан акъчасына бир шиша минералка да алып олтурду. Алынгъан затланы битдирмеге гючюбюз чатмады.
Танышым яйда быргъылар булан гелеген сувун акъгъан кюйде къоя, сайки, яллавда сувну салкъынын сюе. Айтаман:
– Бегетип къой, негьакъ сувну харжламакъ да гюнагь ишлерден деп санала. Ёкъ, ол рази болмай, олай этсе, заман гетежек, бугъар шоссагьат ичмеге салкъын сув герек.
– Холодильникге бир пластмас бутылканы салып къой, сонг сувугъун ичежексен, – деймен.
– Олай этсем, бузлата, тишлериме гюч эте, – дей. Къысгъача, «олай этсе, атай оьле, булай этсе, анай оьле» деген кюй бола.
Август айда тиштайпаларыбыз гьайт этип мурабалар этер, помидор, къапуста, хыяр тузлайлар. Этилеген затланы арты-алды да гёрюнмей.
– Нетесен мунчакъы затны этип? – деймен уьйдеги къатынгишилеге.
– Къайырмас, – дей ол, – гелеген йылны ишин айтма ким биле. Не шекер багьа болур, не емиш болмай къалар.
– Гьей, гьакъылтёбе, обурбийке, гелеген йылгъа биз не барбыз, не ёкъбуз, ону да ким биле?
– Гьей эркек, оьлсек де, къалсакъ да герек ашама. Ашалмагъаны ташланар, сен тюгюлсен шуланы дёрт бюкленип этеген, менмен, – деп хабарны токътата.
Ойлашаман, ойлаша. Дагъы да, дагъы да ойлашаман. Неге, не саялы биз осал яшайбыз. Ону себеплерин, балики, биз оьзюбюзден къыдырма, излеме герекбиздир. Маънасыз янагъан лампочкалар ва телевизорлар, тарыкълы да, тарыкъсыз да акътарылгъан сувлар ва гьатдан озуп харжланагъан сурсат маллар, къайсын-бирин айтайым… Мисаллар булан лакъырымны-ойларымны дагъы да узатсам да ярар эди, бирденден къатынны:
– Гьей гиши, халкъгъа къадама къарт болуп сёйлейсен, экономия, экономия деп къалгъансан. Язагъан затларынгны гюндюзлер яз. Гечени бизге ял алма берген. Сёндюр ярыкъланы бирин къоймай. Гетген ай дюньяны акъчасын бергенбиз. Бизге де ярай бираз буса да экономия этмеге, – деген тавушу ойларымны бёлюп, язывумну токътатма борчлу болдум.
Гечип къой, охувчум. Къатын айтар, эр къайтар дегенлей, къатын айтгъанны этип, язгъанларымны тюбюне шулай къол саламан. Вассалам.
Магьаррам АЛИМГЬАЖИЕВ.
Хасавюрт район, Темиравул.
