Гьар йыл июль айны 8-и Агьлюню, сюювню, инамлыкъны гюню деп белгиленегени бир арив мердешге айланып къалды. Тюзю, Агьлюню гюнюн йылда бир керен тюгюл, гьар гюн дегенлей белгилесе де ярай. Неге тюгюл, агьлю бизин яшавубузну аслу маънасы болуп гелген.
Агьлюню чечеклендирмек, онгайлыкълар яратмакъ, аманлыгъын болдурмакъ учун, гьар адам оьзюню алдына агьамиятлы муратлар да салып, шоланы яшавгъа чыгъарма сююп янын салып ятмай гьай эте. Гертиден де, агьлю бизин учун гёзюбюз гёреген сыйлы бир янагъан нюр, юрегинге бир тамаша айрыча исив береген атав демеге ярай.
Бизин яшавубуз агьлюден баш ала. Адат-къылыкъ, сююв, тазалыкъ, гьалаллыкъ, бир-биревге инамлыкъ, гертилик, гьакълыкъ чинк де асил хасиятлар агьлюню булагъындан бокъурап янывунгну басылтагъан гюнесув йимик агъылып жамият арада яйылагъаны негьакъ тюгюл.
Неге десегиз, шо къылыкълардан жамият арадагъы татывлукъ да, тыгъыс аралыкълар да, дослукъ да бизин яшавубузну гележеги де гьасил бола. Ожакъны кюрчюсю мукъаятлы кюйде къурулгъан буса, шо бизин агьлю байлыкъларыбызны, мердешлерибизни сакълама кёмек эте.
Уьягьлюню дамын, дагьнисин, татывун болдурагъан – къатынгишилер. Мисал учун, бырынгъыдан берли бизин къызлар, къатынлар аривлюкге, тазалыкъгъа айтылып гелгенден къайры да, инг башлап агьлю ёлдашына, аркъатаявуна эдеп, гьюрмет этип, бары да ишинден де ону алгъа салгъан. Олар ожакъларын да бир инсан сёз тапмайгъан кюйде, оьр даражада юрютюп, уьягьлюсюне оьзюню исивюн сингдирип яшагъан. Сонг да, олар бырынгъы адатларыбызгъа бек абур этип, оланы гёзлерини бебейи йимик сакълагъаныны кёп уллу маънасы бар.
Неге тюгюл, адатларыбызгъа гёре гьар ана оьзюне борч алып, къызларын сав-саламат кюйде агьлю яшавгъа гьазирлеп, уланланы буса эркеклер этип, къатты кюйде тарбиялап гелгенлер. Мен буланы барын да негьакъ эсгермеймен. Неге десегиз, шо асил мердешлерде тарбиялангъан ожакълар, тозулмай, бузулмай, бегинден аякъуьстге туруп, уьлгюлю болуп, маякъ йимик оьзгелеге де ёл гёрсете.
Шону учун да о заманларда айрылывлар нагагь да болмагъан демеге ярай. Ожакъда гьар заман эргиши айтгъан сёз барысына да закон болгъан. Эр-къатын бир-бири булан гьакълашып, бир-бирине эдеп-гьюрмет этип, къыйынын-тынчын гётерип, аз-маз кемчиликлерин посагъасындан ари чыгъармай, татывлукъда савлай девюр яшагъан агьлюлер аз тюгюл.
Мисал учун, гетген йыллар мен язып да чыгъаргъан Эрпелидеги, гюнагьларындан Аллагь гечсин, бу йыл гечинген Уллу Ватан давда ортакъчылыкъ этген Алиев Абдурашит агъав олжасы Умужат бажив булан бирче бир-биревге бакъгъан сюювню, инамлыкъны сакълап, амин болуп таза гьалал кюйде 70 йылдан да артыкъ яшадылар. Олай да, сиз барыгъыз да таныйгъан гьелилилер Шавлух ва Анав Ибадуллаевлер бирче ким де сукъланардай 50 йылдан да артыкъ татывлукъда яшайлар. Олагъа Аллагь савлукъ берсин!
Олай адат-къылыгъыбызны сакълап яшайгъан ожакълар оьзге юртларда да бар. Шону учун бизде, къумукъларда, уьюнде не гёрсе, учгъанда да шону этер деп негьакъ да айтмайдыр.
Айтагъаным, о заманлар адат-къылыкълардан йылышмай, яхшысын да, яманын да басылтып, бир-биревге ёл къоюп, намуслу кюйде кёплер яшап, оьзлерден сонг ярыкъ гьыз къоюп гетгенлер де аз тюгюл. Гьатта айрокъда къатынлар уьй чакъы авурлукъланы, къыйынлыкъланы да гётерип оьмюр сюрген.
Гьали алдагъылар йимик къыйынлыкълагъа, онгайсызлыкълагъа чыдамлы болуп яшайгъан яш ожакълар аздыр деп эсиме геле. Неге тюгюл, алимлерибиз юрютеген ахтарывлагъа гёре, Россияда гьар экинчи агьлю айрылып тозула. Аз-маз четимликлеге чыдама сюймейлер.Олагъа ата-бабаларыбыздан къалгъан асил адатларыбыз, агьлюню, эр-къатынны аралыкъларына байлавлу улланаланы, уллаталаны насигьатлары етишмейдир деп ойлашаман.
Шону учун школаларда, ерлердеги маданият къалаларда жагьиллени сав-саламат ожакълар къуруп, эсен-аман яшамагъа уьйретеген, агьлю яшавгъа гьазирлейген кружоклар, Гьелиде йимик улланаланы очарлары ачылып иш гёрсе пайдалы болур эди. Шо заман инамлыкъда, татывлукъда, сююв булан яшайгъан яш агьлюлени санаву да артар.
