Халкъны яшаву яхшылашсын учун, пачалыкъны янындан этилеген ишлер кёп. Аслу гьалда республиканы экономикасын, социал- маданият оьсювюн болдурмакъ учун гьай этив ва гьаракат къолай натижалар бере. Террорчулукъ, коррупция оьзге тюрлю жинаятчылыкъ ишлер булан да ябушув юрюле. Жамият арада оьзюбюзню яныбыздан да инсанны ругь байлыгъы оьссюн учун айрокъда уллуланы янындан гьаракат юрюлмесе болмай. О гьакъда бырынгъы заманлардан берли де белгили болгъан.
Инсанны къылыгъын, хасиятын яхшы янына багъып алышдыра турма тарыкъдыр деп эсиме геле. Къылыкъ тазалав иш алда йимик гьали юрюлмейгени гёрюне, ону гьакъында ичи бушагъанлар да гёрюнмей. Наслу нечик тарбияланагъанына агьамият осал.
Адамны хасиятларыны арасында эдепсизлик инг яманы буса да ярай. Халкъ арада бек яйылгъан ва зараллы къылыкъ. Шону билип болма да ярай, не заманда да Дагъыстанны халкъларыны арасында эдепсизлик инг де яманларыны бириси деп айтылгъан. Ону адам арадан тайдырмакъ учун алдынгъы вакътилерде бир къадар ишлер де юрюле болгъан. Очарда олтургъанлар къырыйындан оьтеген яшгъа, жагьилге эдепсиз оьтсе, чакъырып уруша да болгъан. Биз оьзюбюз гиччи заманда да уллулар ёкъ ерде гьаясызлыкъ этип ойнасакъ да, уллулар гёрегенде башгъача болуп къала эдик.
Гьали заманлар алышынгъан. Юрт ерлерде очарлар да ёкъ. Орамдан юрюйгенлер де бир, эки болса тюгюл гёрюнмей. Аз-маз къуллукъ кютме бара буса да, адамлар оьз машинлери булан айлана. Орамны, очарланы таъсири къалмагъан.
Шо, озокъда, яман. Адатлар, къылыкълар унутула.
Эдепсизлик тувагъан ва пысып яшап къалагъан ерлер де бола. Жамият транспорт шолай ер буса да ярай. О эдепсизлик аврув югъагъан ер деп айтсакъ да янгылыш болмас. Шагьарларда жамият транспортну ичинде эдепсизлик арта барагъаны гьали айрыча гёрюне. Гиччилер уллулагъа олтурма ер бермейгени эсли адамланы къазапландыра. Береген жагьиллер де бар. Тек айрокъда гьали школагъа барагъан яшланы арасында эдепсизлик бек яйыла бара деп эсиме геле. Шолай яшлагъа, озокъда, айып этме тийишли.
Магьачкъала шагьарда 100, 44, 64 номерли маршрутларда юрюйген уллу автобуслардан къайры, артдагъы вакъти гиччи автобуслар да гьар тюрлю маршрутлагъа чыгъып къуллукъ кюте. Тек олар четимлик гелтирсе тюгюл, онгайлыкълар тувдурмай. Биринчи четимлик – оланы ичинде олтурагъанлардан къайры, эретуруп барагъанлар да кёп бола.
Тыгъыслыкъдан къайры, бир янындан, токътайгъан ерлерде тюшегенлер, минегенлер саялы заман созула, шону учун да ишге ахшам вакъти уьюне алгъасайгъанлар айрокъда бек талчыгъа. Экинчи янындан да, оланы ичинде уллугъа ер берме тарыкъ деген адатны юрютме де бек къыйын. Тыгъыслыкъдан айлананга къарап тергев этме чакъы имканлыкъ болмай. Яшлар кёбюсю телефонлагъа тигилип де, къырыйында эретургъан уллу адамны гёрмей къалма да бола. Шолай себеплерден де эдепсизликге ёл бериле. Бирлери уллулагъа туруп ер берме герек экенин де англамайдыр деп эсинге геле.
Бир керен бир эретургъан уллу гиши къырыйында олтургъан къызъяшгъа туврадан туруп ер бер магъа деп айтмай: «Нечикдир олтургъан еринг, йымышакъмы?» – деп сорады. О къызъяш жавап бермеди. Сонг о гиши дагъы да: «Школада охуймусан? Неченчи класгъа барасан? Къайсы школада охуйсан?» – деп де сорады. Къызъяш: «Негосударственный школагъа бараман», – деди. Эретургъан адам: «Дагъы… Дагъы…», – десе тюгюл, оьзге гьеч зат сёйлемеди.
Оьрюм яшланы гьали тарбияланагъан кюю алдагъы заманларда йимик тюгюл экени де кёп затны буза. Гьали, яшама эркин вакъти, ата-ана яшларын шашытып оьсдюрегенине агьамият бермей къоя. Яман зат этсе де урушмай. Уллу болгъанда этмес деп, оьзю оьзюне маслагьат сала. Инг яманы, яшлагъа: «Сен нечик сюесен?» – деген сорав кёп бериле. Балики, болма тарыкъ буса да ярай, тек яшлар не сюегенни этип турса, ахыры онглу болмайгъанны эсли ата-аналар яхшы билме тарыкъ эди. Озокъда, эдепсизлик де, девюрню инг зараллы душманы гьисапда шолай къайдалардан пайдаланып, жамият арагъа татывсузлукълар гелтире.
Набиюла Магьамматов, политика бёлюкню редактору
