Къумукъ юртланы арасында Буглен – Дагъыстанда аты айтылгъан юртланы бири
Буглен Буйнакск районда уллу юрт тюгюл. Яшайгъан адамланы санаву 2 мингден бир аз къолай. Тек Буглен, гиччи болса да, уллу талигьи булангъы юрт. Оьзге юртлардан йимик, бу юртдан да кёп алимлер, пачалыкъ чалышывчулар, кочаплар чыкъгъан. Оланы яшайгъан адамланы санавуна тенглешдирсе, юрт айрыча гёрмекли гёрюне.
Буглен юртну бирдагъы бир оьзтёречелиги бар. О да – оьр гьакимлик къуллукъларда ишлегенлени инг уллу тухуму бу юртдан экенлиги. Шо янындан да Буглен юртну Дагъыстанда биринчи ерге салма ярай. Айтылгъан сёзлени гертилигин токъташдырмакъ учун бу юрт булан ювукъдан таныш болуп къарама тарыкъ деп эсиме геле.
Дюньягъа аты айтылгъан Ал-Къылыч, юртгъа чы нечик де, бютюн къумукъ халкъгъа да, савлай Дагъыстан Республикагъа да оьктемлик болуп токътай. Ол буруп къайтаргъан темир, юртну ичинден оьтеген ёлну ягъасындагъы ярны уьстюне орнатылгъан. Шо темир, бугленли Ал-Къылычны къуватын исбатлайгъандан къайры, ата юртгъа да кочапны тюсюн къошагъандай, ону башгъачалыгъын исбатлай.
Гиннессни дюнья рекордларыны китабына аты язылгъан бугленли Набиюлла Шугьайыбович Магьамматов, дюньяда оьзюнден къайры бирев де этип болмагъан гьюнерни гёрсетген. Темир мыхлар къагъылгъан такътаны уьстюнде ятып, оьзюню уьстюне де шолай мыхлары булангъы такътаны салып, ону уьстюне де уллу авур таш салып, шо ташны да ушу-саньдадан дюньяны чемпиону Загьир Гьайдарбеков уллу чёкюч булан ура туруп сындыргъан.
Бир гезик ол Буглен юртну гьюрметине гьазирленген байрам чараларда да эки къолу булан эки жигули машинни токътагъан еринден тербенме къоймай токътатды. Сонг, уьстюне салгъан такътагъа да жигули машинни миндирип, чайкъап, оьзге гьюнерлер де гёрсетди. Ол спортну тюрлю-тюрлю жураларындан кёп керенлер Дагъыстанны чемпиону болгъан. Ону атасы Шугьайып Магьамматов республикада аты айтылгъан алим эди. Профессор, тарихи илмуланы доктору, Дагъыстанны илмусуну ат къазангъан чалышывчусу, Дагъыстан пачалыкъ университетни кафедрасыны заведующийи, Магьачкъалада Марксизм-Ленинизм университетни ректору болуп ишлеген.
Магьаммат-Рашат Салаватов да 1956-нчы йылдан сонггъу вакътилерде оьр жаваплы къуллукъларда чалышгъан. КПСС-ни Буйнакск шагьар комитетини секретары, «Коммунист» деген шагьар газетни редактору, ДГУ-ну профессору, кафедрасыны заведующийи болгъан.
Жанболат Жанболатов – Россияны ат къазангъан учители, школаны директору болуп билим берив тармакъда кёп йылланы узагъында чалышгъан.
Салавутдин Жалилов – Россияны ат къазангъан учители, юрт хозяйствону механизация училищесини директору болуп ишлеген.
Адилбек Ихласов – ДАССР-ни ат къазангъан артисти, къаравчуну бек рази этип ойнайгъан артист эди.
Озокъда, Буглен юртдан чыкъгъан белгили адамланы кёплерини атларын дагъы да эсгерме бола. Адамларындан къайры, юртлуланы гёрмекли этеген оьзге ишлери де бар. Олардан бириси – юртну гетген яшавун суратлайгъан далиллени гележек наслулар учун да сакъламагъа этилеген гьай. О бек пайдалы къуллукъ. Мунда, гертиден де, бек бай музей уью бар.
Музей уьйлер уллу юртланы да кёбюсюнде ёкъ. Бар буса да, булай мукъаятлы, мекенли этилип тизилмеген. Бир мингге ювукъ музей экспонатлар 5 уьйде сакълана. Оланы гьариси «Этнография», «Дав йылланы заманы», «Билим берив», «Маданият», «Спорт яшаву» деген тармакъланы къуршай. Музей 1999-нчу йыл ачылгъан. Дагъыстан пачалыкъ бирлешген музейини филиалы санала. Ону тувулуву белгили жамият чалышывчу Разия Жамболатованы аты булан тыгъыс байлавлу экени юртлулагъа белгили. Разия Исаевна ата юртуна къолундан гелеген кёмегин не заманда да эте гелген, бу музей уью де ону Буглен юртгъа даимлик савгъаты деп айтса да ярай.
Юртну бирдагъы янындан гёрмекли этип гёрсетеген идара, о да – мунда артдагъы йылларда къурулгъан ва иш гёреген спорткъала. Тындырыкълы ишленген бу уллу ва бек арив бинаны республикада чери ёкъ деп айтса да, янгылыш тюгюл. Онда гьар тюрлю спорт ярышлар, халкъара, бютюнроссия, республика турнирлер де, оьзге тюрлю маданият чаралар да оьтгериле. Ярышлар, турнирлер юрюлеген уллу залдан къайры, спортну гьар тюрлю журасына къыйышывлу айрыча онгарылгъан заллары да бар. Тутушуп ябушувдан, волейболдан, боксдан, спортну оьзге жураларындан да секциялар ишлей.
Спорт булан машгъул болмакъ учун бу спорткъалагъа Буйнакск шагьардан да, районну оьзге юртларындан да гелеген яшлар кёп. Озокъда, бу спорткомплекс Буйнакск районда спортну пропаганда этмеклик учун да, ону оьр даражада юрютмек учун да бек агьамиятлы роль ойнай. Бугленли жагьиллеге, яшлагъа бу ер уллу шагьарны бир гесегидей, юртда яшайгъанын заманлыкъгъа унутдура. Огъар гьали маданият ва спорткъаласы деп айтыла.
Буглен юртда 1930-нчу йылда къурулгъан колхозну аякъгъа тургъузгъан ва ону биринчи председатели болуп чалышгъан адам бугленли Муса Салаватов болгъан. Ондан алда ол 3 йыл ерли юрт Советини председатели болуп ишлеген.
Москва шагьарда шо йыллар оьтгерилеген колхозчуланы Бютюнсоюз генгешинде Муса Салаватов сагьнадагъы трибунадан таза орусча сёйлеген кююне иштагьланып, агьамият берип, М. И. Калинин Дагъыстанны Буглен юртуна кёмекге бир вагон агъач-такъта материал, бир радиоприёмник, эки автомашин ва клуб ишлеге тарыкълы къурулуш материаллар, Салаватовгъа аякъмашин йиберген болгъан.
Буглен юртну къысматына айрыча къошум этген адамлар – Шихсайитовланы тухуму. Тухумбашы Иса Шихсайитов – Буйнакск район исполкомну председатели болуп хыйлы йыллар ишлеген. Шихсайит Шихсайитов, ВЛКСМ-ни Дагъыстан обкомуну биринчи секретары, республика газетни редактору, КПСС-ни Дагъыстан Обкомуну секретары болуп чалышгъан.
Музакир Шихсайитов – физика- математика илмуланы доктору, Дагъыстан Республиканы илмусуну ат къазангъан чалышывчусу, СССР-ни илму академиясыны институтунда да ишлеген.
Разия Исаевна Жамболатова – рес
публикада белгили жамият чалышывчу.
Хизри Исаевич Шихсайитов – КПСС-ни Буйнакск район комитетини биринчи секретары, Дагъыстан Республиканы Гьукуматыны Председатели, РФ-ни Пачалыкъ Думасыны депутаты болду. Энни ол республиканы Халкъ Жыйыныны председатели.
Мурат Шихсайитов – Къаягент районну башчысы, республиканы юрт хозяйство министри, ДР- ни Гьукуматыны Председателини заместители болду.
Даниял Шихсайитов – Буйнакск районну башчысы болуп ишледи, гьали депутатланы район жыйыныны председатели.
Юртда арив мекенли къурулгъан бинасы, онгайлы спортзалы булангъы орта школа да бар. Ерли администрациягъа, савлукъ сакълав идарагъа да айрыча биналар ишленген. Артдагъы йыллар къурулгъан жумамежити де оьтесиз арив ва гёрмекли.
Юртну аты: «бюрлюген» деген емишден алынгъандыр деп айтагъанлар да бар. Бу ерлер бырынгъы заманларда кёп бюрлюген оьсеген ерлер болгъан. Халкъы Къазанышдан чыкъгъан адамлар деп де сёйлене. Болса да, бугленлилени тили къазанышлыланыкине ошамай, жюнгютейлиленикине ошашлы.
Буглен юрт нечик тувулгъанны да, къачан къурулгъанны да тарихчилер яхшы билежек. Биз бу юртну гёрмекли этеген ону белгили адамларыны гьакъында айтдыкъ.
