Алхожагентлилер кёмек къаравуллай


Алхожагент – Къаягент районну гюнбатыш ягъындагъы бырынгъы къумукъ юрт. Ерлешивюне гёре ра­йонлулар юртну тав юртлар булан тенглешдире. Тав ер юртлуланы яшавунда четимликлер тувдурса да, мундагъы таза гьава, арив табиат ерли халкъны мугькам савлугъун, шолай да къатты хасиятларын тувдура. Алхожагент райцентрдан 20 чакъырым ариде. Загьматны ветераны Биймирза Алирзаев редакциягъа йиберген кагъызгъа гёре, ондагъы гьаллар булан таныш болмакъ муратда юртгъа бармагъа тюшдю.


Кемчиликлени башы – айсенилик



Август. Исси гюнлерден сонг гелген биринчи салкъын гьава. Тюш бола туруп, мен Гьюсемегентни ерлеринден Алхожагентни топуракъларына чыкъдым. Гёзюме илинген биринчи гёрюнюш, эки юртну дазусунда башланып, Алхожагентге етишгинче узатылгъан от тюшювню къара белгилери болуп чыкъды. Шо юрегимни бираз талчыкъдырды. Узакъ къалмай юртгъа гирип, ерли кантораны бинасыны алдында токътадыкъ.



Йыллар бою айтылып гелген «Алхожагент» совхозну бинасыны бугюнгю гьалын гёрген сонг, юрегим дагъы да бек ачытды. Юртлулагъа иш берген, аш берген, юртну оьсдюрювде, бе­зендиривде уллу къошум этип гелген предприятие бугюн тозулма тура.



Узакъ къалмай «Ёлдашгъа» ка­гъыз язгъан Биймирза Алирзаев гелип ёлукъдукъ. Ону арты булан Магьаммат Багьанов, Камил Гьажиев, Шамалаханум Магьтиева да етишдилер. Бинаны ичине гиребиз. Арабыздагъы сёз кабинетлени бирисинде давам этилди. Жыйылгъанланы гьариси юрт хозяйствогъа, колхоз, совхоз ишлеге савлай оьмюрюн багъышлагъан: яхшыны да гёрген, яманны да гётерген. Энни буса, хозяйствода тувулунгъан бугюнгю гьалгъа чыдап болмай, редакциягъа кагъыз язгъан.



– Загьмат яшавумну 1959-нчу йылда ерли Орджоникидзе колхозда башладым, – дей Магьаммат Багьанов. – Асгерде къуллукъ этдим, къайтдым, тек биревлер йимик, «уллу» акъчалар къазанайым деп, юртумну, хозяйствону ташламадым.



Магьаммат агъайны айтывуна гёре оьтген асруну 70-нчи йылларында «Алхожагент» совхозда 650 гектарда юзюм бавлар, 1200 гектарда гюзлюк ва оьзге ашлыкълар чачыла болгъан. Сугъарылмайгъан топуракъланы гьар гектарында орта гьисапда 20-25 центнер тюшюм оьсдюрюлюп гелген.



Камил Гьажиев 1984–1985-нчи йылларда совхоз производствода бригадир болуп ишлеген.



– Шо вакътиде, – дей Камил Магьамматович, – совхозну авлакъларында 5 юзюмчюлюк, бир авлакъчылыкъ, бир бавчулукъ бригадалар бар эди. Производствогъа 48 автомашин, 65 «Беларус» ва оьзге тракторлар, юрт хозяйство машинлер къуршалды. Гьар гюн толгъан беш машин булан халкъ ишге де чыгъа эди, – деп эсге ала ветеран.



Ону сёзлерин ерли хозяйствода чалышагъан Шамалаханум Магьтиева да исбатлай.



– Бугюн предприятие ёкъ деп ташдырып айтмагъа ярай. Юзюм бавлар ташлангъан, техника бузулгъан, адамлар яйылгъан, янгыз борчлар къалгъан. Шоланы да тёлеп, предприятиени бегитмек масъала арагъа чыкъгъан, – дей Ш.Магьтиева.





Четим гьал тувулунгъанлыкъгъа, къыйналагъанланы айтывуна гёре, хозяйствону  
артдагъы йыллардагъы ёлбашчылары биринчи гезик гюнагьлы.



Башлап юртда артеллер, сонг оланы кюрчюсюнде «Орджоникидзе» колхоз, сонг «Алхожагент» совхоз къурулгъан. Хозяйстволаны гьарисини ёлбашчылары топуракълагъа еслик этип, адамлар, юрт учун жаваплы чалышгъанлар, унутулмасдай ишлер этген. Тек, гьалиги гьал юртда бир де болмагъандай, ветеранланы гьарисин гьалеклендире.


Къалгъан ишге къар явар…



Яш заманыбызда анабыз бу айтывну бизге – авлетлерине кёп айта эди. Хозяйствода кёп йыллар загьмат тёкген ветеранланы сёйлевлерине тынглагъан сонг, шо айтыв мени эсиме бирдагъы гезик гелди.



Ибрагьим-паша Агьматпашаев 2001-нчи йылда «Алхожагент» совхозну директору этилип белгиленген.



– Ол ишлейген вакътиде совхоз юрт хозяйство кооперативге (СПК) айланды, – дей Шамалаханум Магьтиева. – Башлап ишлерибиз тюзелип арив юрюдю. Сонг аста-аста четимликлер арагъа чыгъа башлады.



2008-нчи йылны ахырында И.Агьматпашаев башгъа ишге гёче. Ону ерине директор болуп Нуцалхан Межитов белгилене. Огъар инангъан, таянгъан юртлулар янгы ёлбашчыдан жаваплыкъны, талаплыкъны къаравуллай. Тек яхшы умутлар яшавгъа чыкъмай. Хозяйствону ишлери, гьалы дагъы да онгайсыз бола, тёбенлеше. СПК-ны правлениесине гирген къуллукъчулар гьалны билсе де, янгы директорну иш ёлуна къаршылыкъ этмеген, тюз ёлланы гёрсетмеген. 7 йыл ишлеп, хозяйствону ишлерин дагъы да къарывсуз этип, Н. Межитов директорлукъну предприятиени баш бухгалтери Абдулазиз Абидиновгъа тапшура. Бугюнгю гьал оьрде эсгерилген уьч де ёлбашчыны «гьаракатыны» натижасыдыр десек янгылыш болмас. Предприятиени кётюр болувунда буланы гьарисини гюнагьы да бар. Кагъызны авторлары да шолай ойлаша.


Къурумчулукъ акъсай



Тувулунгъан гьалгъа жыйылгъан къуллукъчулар кооперативни, районну ёлбашчыларын айыплай. Гертиден де, оланы кемчиликлери ёкъ тюгюл. Тек кагъызны есилерине 16 йылны боюнда сиз къайда эдигиз деген соравума олардан айыкъ ва толу жавап эшитмедим.



2016-нчы йылны августундан тутуп, мунда хозяйствону ишлерин тюзелтмек учун ягъадан гелтирип ёлбашчы гьисапда ерли жамиятдан изнусуз Дибир Будуновну белгилеген. Демек, юртну жамиятыны умуми жыйыныны къарары ёкъ.



Шо гюн-бугюн хозяйствону ишлери дагъы да бек бузукълашгъан. Янгы ёлбашчы юзюмчюлюкде бир де ишлемеген, хозяйствону гётермек учун гьаракаты гёрюнмей. Алхожагентлилени айтывуна гёре Д.Будунов хозяйствону бузуп, борчларын да тёлеп гетмеге гелген адам. Предприятиени, юртну иши, оьсювю, гётериливю ону гьеч ойлашдырмай.



– Д. Будунов гелгенде 150 гектарда юзюм бавларыбыз бар эди, гьали олар 25 гектаргъа кемиген. Шолар да ташлангъан, къаравсуз къалгъан, – дей К.Гьажиев.



Н. Межитовну заманында бавлардан 150-200 тон емиши жыйыла болгъан. Артдагъы эки йыл шо да ёкъ. Гьайванлар чыгъарылагъан талалар, биченликлер ташлангъан. Гюзлюклер чачылагъан авлакъланы есилери болса да, олар булан, бир-бир биналагъа еслик этегенлер булан дыгъарлар байланмагъан, СПК-ны уьстюне бир манат сама акъча маялар гелмей. Кантораны, гаражны, фермаланы биналары, автомашинлени кюю гьар кимни де ичинбушдура. Жыйылгъанланы айтывуна гёре, Д.Будуновну оларда гьайы ёкъ. Ол оьзюне язылгъан 45 минг манат айлыкъ алапасын ала. Оьзге ишлерде ону аварасы ёкъ. Эгер хозяйствону гьалын гётермеге, ишлени алгъа юрютмеге къасты бар эди буса, ол ишине булай жавапсыз янашмас эди.



Бизин булан ёлугъувгъа гелгенлер де бир тавушдан Д.Будуновгъа шулай къыймат бере ва аслу масъала предприятиени жанландырмагъа герек деп гьисаплай.


Разисизлик билдиргенлени талчыгъы



Сагьат ярым юрюлген лакъыр­лашывдан сонг Биймирза Алирзаев булан «Гьашаны уьс­тю» деген юзюм бавгъа багъып тербендик. Оьтген йылланы эсге ала туруп, авлакъгъа 
етишгенибизни де гьис этмедик. Тек мен бавланы гьалын гёргенде кабинетде болгъан сёйлевлер герти экенине мекенли инандым. Бавлар ташлангъан деп толу кюйде айтмагъа ярай: сыдыраларда багъана, тирев ёкълангъан, юзюм борлаланы гётереген теллер ёкъ, нас от бары ерни елеген. Бузукъ гьалны гёрген адамны, гертиден де, гёзьяшлары гелеген даражада.



– Мунда 24 гектарда «агъадай» ва оьзге жура юзюм салынгъан, – дей Биймирза. – Авлакълар юртлуланы арасында пайлангъан. Амма ишлейгенлер аз. Бизин агьлюню 1 гектар юзюмлюгю бар. Бав таза, бары агротехника чаралар оьтгерилген. Бираз ариде бирдагъы бир ишлейген адам гёрюндю. Ол да «Алхожагент» СПК-ны алдынгъы баш бухгалтери Азиз Гьажикъурбанов болуп чыкъды.



– Гёз къоркъач, къол батыр деп негьакъ айтылмай, – дей Азиз. – Гёремисиз бизин къуллукъ этилген юзюмлюгюбюзню, ташлангъан бавлардан башгъалыгъын? Къол тийсе, натижалар да болур.



– Тюз айта Азиз. Ишлемеген тишнемес, – деп, Биймирза да тёшлей. Азиз де оьзлени гьаракаты, гьар гюнлюк загьматы булан натижалар, тюшюм, берекет загьмат тёгегенлеге гелегенин исбатлай.



Тек оланы гьалеклендиреген, талчыкъдырагъан ерни елеп ишлемей токътагъанлагъа къаршы СПК-ны ёлбашчысыны, правлениени членлерини ягъындан гёрюлмейген чаралар.



– Пайлангъан юзюм бавланы есилери булан дыгъарлар байланма, оланы ишине тергев болма герек. Шондан сонг жы­йылагъан акъча маялар да хозяйствону борчларын тёлевде къолланмады,– дей эки де ветеран.



– Артдагъы йылларда ерли хозяйствода 200 адам загьмат тёге болгъан. Бугюн СПК олагъа 5 миллион манатны оьлчевюнде алапа гьисапда тёлемеге борч­лу. Масъала чечилмей. Кётюрлюк муна мундан башлана. Булай гьалгъа янгыз ёлбашчылар тюгюл, бавларда, производствода ишлемеге герек загьматчы халкъ, бригадирлер, касбучулар да гюнагьлы.



– Эгер яхшы ёлбашчыбыз болгъан эди буса, бавларда да иш юрюлежек эди, топуракълар да бош къалмас эди, топуракъ алгъан юртлулар булан дыгъарлар да байланажакъ эди, – дей Биймирза.



Амма иш алгъа бармай. Алмашынывлар да мунда гьис этилмей. Жы­йылгъанланы айтывуна гёре, Д. Будунов хозяйствону тургъузмагъа гелмеген. Ол хозяйствода «есисиз» къалгъан биналаны, эсги техниканы, юзюм бавланы сатып, СПК-ны борчларын бегетип, къолларын да сибирип чыкъмагъа гьазирлене. Кагъызны язгъанлар ишлени шолай болажагъындан тартына. Къоркъув оланы бетлеринде де гьис этиле.



Не этме герек? Шону учун олар предприятиени артдагъы йылларында юрюлген финанс-хозяйство чалышывуна ревизия этмекни арив гёре ва талап эте. Шо талапны яшавгъа чыгъарма алхожагентлилеге ким кёмек этежеги белгисиз.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля