Яшны шолай тутулуп яда сёзлени ярты айтып сёйлейгенлиги ону школада осал охумакълыгъына да себеп бола. Шону учун ата-аналар оьзлени яшларыны сёйлейген кююн, оланы сёз запасыны оьсювюн даим къатты кюйде тергеп турмагъа герек.
Башлап сёйлемеге уьйренеген вакътисинде гьар яш гьар тюрлю кюйде, демек, бир-бир яшлар сёзлени аз-маз ярты айтып, бирлери буса савлай сёзлени бузуп, башгъача айтып сёйлейлер. Буса да яшлар янгы тил билме башлайгъандагъы шолай нукъсанлыкълар, олагъа гьар даим тилни тюз уьйретивню барышында тайып къала.
Гьаманда йимик, яшлар уьч йылдан беш йыллыкъ чагъына ерли шолай ярты сёйлей, шондан сонг буса оланы тили ачыкъ ва англашылагъан бола. Яшны сёйлевюндеги беш йыллыкъ чагъындан сонггъу гьар-бир янгылышгъа ону физиология тил сакъатлыгъы деп къарамагъа герек. Шону учун да, шо чагъында яшны сёйлейген кююне айрокъда бек тергев бермекни ва ону янгылышларын гьазирине тюзлемекни уллу агьамияты бар.
Яшны ата-анасы ва ону булан болагъан оьзге адамлар яшны сёз запасыны оьсювюне, гьар-бир сёзню айтылышына тергевлю къарамакълыкъ бек агьамиятлы. Уллулар яшлар булан сёйлейгенде, олар сёйлейген кюйде ярты сёйлеме бир де ярайгъан зат тюгюл. Олар булан даим тилни бузмай тюз сёйлемеге ва шолайлыкъда яшны тилиндеги «къатгъакълагъа» къаршы турмагъа тарыкъ. Шуланы ата-аналар билмеге ва эсде сакъламагъа герек:
1. яшны сёйлев ва эшитив санларына тергев этмек;
2. тынышын алывуна тергевню болдурмакъ;
3. тазалыкъны къайдаларын ва яшны бютюн къаркъарасын таза сакълавну къатты кюйде юрютмек;
4. яш булан къатнайгъанда, даим бир гьалда сабур болмакъ;
5. оьзюнг сёйлейген сёзюнгню умуми культурасына даим тергевлю болмакъ.
Эсгерилген къайдалар къатты кюйде яшавгъа чыгъарылмагъа тарыкъ. Тил бузукълукъларына ceбeплep кёп. Органический себеплер де бар, функциональный себеплер де. Органический себеплер – ол яшны аслу сёйлев саныны сёйлейгенде ортакъчылыкъ этеген гьар тюрлю гесеклери, олай да, нервалар системасыны шогъар байлавлу бёлюклери авуртувну ва оьзге аврувлардан аврумакъны натижасында бузукълашмакълыкъ. Кёбюсю гезиклерде тил бузукълукъларына себеп бир затдан къоркъмакълыкъ ва уьягьлюдеги акъырыкъ къычырыкълар болуп токътай. Шогъар гёре де ата-аналар яшлар бар ерде къалмагъал этивден сакъ болмагъа тарыкъ. Яшлар бир затдан бек къоркъса, тилкъав сёйлейген болуп къалагъанлыкъны айрыча эсгермеге сюемен. Шолай гезиклерде яш бютюн оьмюрюне сакъат болмагъа имканлы.
Белгили экени йимик, нервалары осал яшлар къоркъгъанда, тюз тарбияланмагъанлыкъны натижасында, ата-аналар яшны башлап гьатдан озуп къоралап, сонг бирден къара къоркъувлар берсе, яш учун тийишли кюйде гюнлюк низамны юрютмесе, огъар тюзевлю кюйде тил де билмейген, артыкъ кёп китап охуса, ону къыйын сёзлени, жумлаланы, шиъруланы кёп такрарлама борчлу этсе, шолай бола. Токъалап, къоркъутуп, къычырып, къарангы уьйге салып такъсырлав–яшны тилкъав болмакълыгъына аслу себеп. Эгер яшыгъыз тюз сёйлеп болмай буса, тезликде касбучугъа-логопедге ёлукъмагъа герексиз.
С. ДАВУТОВА,
дефектолог-логопед.
