Тюрк Дюньясына салынагъан кёпюр

Конференция Москвадагъы къумукъланы къуршайгъан «Оьзден» ва «Тёре»  деген къурумланы ва Мычыгъыш Респуб­ликадагъы къумукъланы милли маданият автономиясыны  сиптечилиги булан яшавгъа чыкъды.

Грозныйда оьтгерилеген булай уллу ва агьамиятлы ишде   Мычыгъыш Респуб­ликасыны милли политикагъа, тыш байлавлукълагъа, маълуматлагъа ва печатгъа къарайгъан министерлиги оьзлени  аслам къошумун болдурду. Конференцияны аслу мурады гьалиги алышынывлар кёп девюрде дюньядагъы тюрк халкъланы бир-бири булан сыкълашдырмакъ эди. Шо масъалагъа багъышлангъан  ва биринчилей оьтгерилеген бу  конференцияда тюрк халкъланы яшав масъалаларына, тарихине, тилине, оьсюв ёлларына, арагъа чыгъып белгили болгъан вакиллерине,  оланы бир-бири булангъы аралыкъларын ахтарывгъа багъышлангъан докладлар этилди.

 Аслу чаралар 2 гюн  юрюлдю. Биринчи гюн, чакъырылып гелген къонакъланы къаршылап битген сонг, бары да ортакъчылар Мычыгъыш Республиканы биринчи президенти, Россияны Игити Агьмат Къадыровну эсделигине чечеклер салдылар ва ону атын юрютеген музейде болдулар.

Конференцияны Мычыгъыш Респуб­ликаны  милли политикагъа, тыш байлавлукълагъа, маълуматгъа ва печатгъа къарайгъан   министри Шайит Жамалдаев ачды. Оьзюню сёйлевюнде министр Мычыгъыш Республикада тюрк миллетлени вакиллери учун, олагъа тилин, маданиятын арагъа чыгъармакъ, оьсдюрмек учун  бары да онгайлыкълар тувулунгъанны айтды. «Мычыгъыш Республиканы  гьакимияты бизин республикабыз бары да миллетлени вакиллерине ортакъ уьй болсун учун чалыша», – деди ол. Гертилей де, республиканы парламентинде, Жамият палатасында къумукъланы, ногъайланы,   тюрклени вакиллери – жагьил уланлар-къызлар чалыша.

Ёлугъувну ишин Москвада къумукъланы тарихин, маданиятын, мердешли адатларын ва тилин сакълавгъа ва оьсдюрювге байлавлу иш юрютеген «Оьзден» деген жамият къурумну ёлбашчысы Рамазан Алпаут узатды. Ол, биринчилей, конференцияны оьтгерме кёмек этген Мычыгъыш Республиканы ёлбашчыларына да гьакъ юрекден баракалласын билдирди. Оьзюню сёйлевюнде  Рамазан оьзге  жа­мият къурумларыны сыдырасында  «Оьзден» Россияны ва тюрк дюньяны арасында «къумукъ маданият кёпюрюн» къурмакъ учун  гьаракатын болдурагъанны айтды.

Сонг Мычыгъыш Республиканы гьакимиятыны, Башчысыны администрациясыны дин ва жамият къурумлар булан байлавлукълагъа къарайгъан Департаментини ёлбашчысы Ризван Дадаевге сёз берилди. Тап-таза, жыйылгъанлагъа англашыла­гъан орта тюрк тилде сёйлеме башлап, бу адам бары да жыйылгъанланы тамашагъа къалдырды. Оьзюню таъсирли сёйлевюн Ризван Дадаев тюрк миллетлени ва олай да къумукъланы ва мычыгъыш халкъны арасындагъы тарихи байлавлукъларындан башлады. Савлай дюньяда ерлешген тюрк халкълар бютюн цивилизациягъа, маданиятгъа этген къошуму зор уллу экенни айтды. «Кёп йылланы узагъында бизин халкълар   тыгъыс байлавлукъда яшагъан. Мычыгъышлагъа ислам динни берекетин гелтирген къумукъ шайых Ташав гьажи экенни биз бир заманда да унутмажакъбыз. Ондан къайры да, мычыгъышлар, къыйыкъсытывланы натижасында къышны къылычында Къазахстан, Уьзбекистан эллерине сюргюн этилинген заманында да, бизин тюрклер ачлыкъдан оьлме къоймай кёмек этгенни де унутма бир заманда да ярамас», – деди ол.  

«Оьзден» деген жамият къурумну вице-президенти Руслан Салагьбеков   «Оьзденни» иши Россияны Тюрк дюнья булангъы экономика ва байлавлукъ аралыгъыны маданият кюрчюсю» деген темада сёйледи. Ону доклады Москвадагъы «Оьзден» къурумну гьаракаты, къурум яшавгъа чыгъарагъан проектлер тюрк дюньясы  булангъы экономика аралыкъларын беклешдирмеге кёмек этегенин исбат этди. Сёйлевюн узата туруп, ол буссагьатгъы вакътиде этген, этмеге гёз алгъа тутгъан ишлени гьакъында толу кюйде маълумат берди. Мисал учун, къумукъ яшёрюмлер  Тюркияны Анкара, Истанбул  ва Эсгишегьер шагьарларыны белгили университетлерине охумагъа тюшгени шо ишлер яшавгъа чыкъгъанын малим эте.  

Тюркияда ерлешген «Тюрксой» деген  халкъара маданият къурумну ёлбашчыларындан бири Тимур Давлетов къурумну аслу муратларыны  гьакъында маълумат берди. Ону сёзлерине гёре,  «Тюрксой» тюрк миллетлени маданиятларын бирлешдиреген  кёп чаралар гёрюп тура. Энниден сонг да шолай аралыкъланы беклешдирмек учун этилеген ишлерде къумукъланы да ортакъчылыкъ этмеге имканлыгъы болажакъ.

Белгили профессор, филология илмуланы доктору Гьарун-Рашит Гьюсейнов, бютюн дюнья булан къатнашывда Мычыгъыш Республикада яшайгъан тюрк­лени тарихде тутгъан ерини гьакъында сёйледи.  Инг башлап, алим жыйынны ортакъчылары булан мычыгъыш ва къумукъ тилде саламлашды. Автор борагъан къумукъланы тарихине байлавлу кёп тюрлю маълуматлар берди. Олай да, Борагъан бойларда яшайгъан къумукълар бу ерлерде ХYII асрулардан берли баш алагъанны илму далиллер булан исбат этди. Профессорну сёйлевюне конференцияны ортакъчылары   уллу тергев булан тынглады ва харс урувлар булан тамамлады.

Конференцияны биринчи гюню Мычыгъыш Республикадагъы  къумукъланы, ногъайланы, татарланы милли ожакъларыны гёзел чыгъышлары булан тамамланды. Оланы арасында Борагъан юртну милли маданият центрыны вакиллерини оьр даражада онгарылгъан бийивлери ва йырлары жыйылгъанланы айрыча тергевюн тартды, къурчун къандырды.

Экинчи гюнюнде конференция оьзюню ишин давам этди. Шо гюн де кёп санавда илму докладлар охулду.

Филология илмуланы кандидаты, Дагъыстан пачалыкъ университетини Дагъыстан адабият кафедрасыны ёлбашчысы Агъарагьим Солтанмуратов оьзюню докладында Абусупиян Акаевни яратывчулугъунда тил масъалагъа бакъгъан янашывун малим этди.

Кёп йылланы узагъында ана тилни муаллими болуп ишлеп турагъан, Россия Федерацияны билим беривюню гьюрметли къуллукъчусу Умусалимат Бутаева оьзюню докладында муаллимни къумукъ тил ва адабият дарсланы даражасын артдырывда, оланы оьсюп гелеген наслуну тарбиялавда уллу агьамияты барлыгъыны гьакъында айтды. «Муаллимлени  алдына салынгъан масъала – охувчуланы дюнья­гъа тюз къаравун тувдурмакъ, яшавгъа байлавлу англавларын генглешдирмек, чеберликни гьислерин сездирмек булан бирче, менликни ругьунда  тарбиялай, ата- бабаларыбызны яхшы пайдалы адатларын, мердешлерин янгыртып,   оьзбашына  яшама,  эрши-аривню  айырып  бажарма уьйретмек.  Ругь байлыкъ аза бара буса да, гьар ким оьзюбюзню къолубуздан гелегенни этип, оьзденлигибизни тас этмей, дос­лукъда яшама герекбиз», – деп тамамлады оьзюню сёйлевюн ол.

Гьайбулла Алхангьажиев оьзюню сёйлевюнде къумукъ халкъны тарихинде бугюнге ерли болгъан жамият къурумланы, оланы гьаракатыны Дагъыстанны политика ва экономика гьалындагъы ерини гьакъында маълуматлар берди. 

«Абусупиян» деген издательствону ёлбашчысы Рашит Гьарунов гьалиги девюрдеги печат къуралларыны ишине багьа берди. Дагъыстанда биринчилей чыкъма башлагъан бай тарихи булангъы «Ёлдаш» газетни къумукъ тилни оьсювюне, тюрк халкъланы бай тарихин аян этивюне багъыш­лангъан  макъалалары айрыча ерни тутагъанны гьакъында айтды. Тек гележекде харлысыз печат къураллар арагъа чыкъса, печат къураллар этеген ишге дагъы да уллу къошум болажакъ эди деген ойну арагъа салды.

Конференцияда ортакъчылыкъ этмек учун Тюркиядан «Кавкассам» деген къурумну вакиллери  де  гелген эди. «Кавкассам» къурумну ёлбашчысы Гьасан Окътай оьзюню докладында Мычыгъыш Республиканы ва Тюркия пачалыкъны аралыкъларын токъташдырывда, беклешдиривде къумукъланы агьамияты гьа­къында айтды.

Конференцияны ишинде илму докладлары булан гьар тюрлю ерлерден гелген оьзге алим ёлдашлар да ортакъчылыкъ этди: Айнур  Къазанфаркъызы (Азербайжан),  Агьмат Ярлыкапов (Москва), Марат Гибатдинов (Татарстан),   Ринат Абдуллаев (Гюйдюрмес, борагъанлыланы «Тёре» къуруму), Даниял Бамматов (Магьачкъала),  Марат Къулавов (Москвадагъы «Оьзден» къурумну вице-президенти), Ибрагьим Базаев,  Алим Адыкъов (Грозный, Жамият палатаны  вакили), Руслан Жанболатов (Магьачкъала) ва оьзгелер. 

Конференциягъа гелген къонакъланы  терик къумукъланы яшаву-турушу булан ювукъдан таныш болмагъа имканлыгъы болду, неге тюгюл жыйынны аслу яны битгенде, къонакълар бырынгъы Бора­гъан юртда болду. Онда уьстюнлю кюйде чалышып турагъан Къумукъ маданият  ожа­гъында къонакълагъа тепсилер де къурулду, уллу шатлыкъ да болду.

 

 

Р. МУСАЕВА.

Автор чыгъаргъан сурат.



РЕДАКЦИЯДАН:

 

Уьстде оьзюню гьакъында сёз юрюлеген конференциягъа байлавлу охувчуларыбызгъа шуну да англатайыкъ. Газетибиз бу жыйынгъа ону гьазирлеген ва юрютгенлени янындан чакъырылмагъан эди, не де о гьакъда  бизге маълумат берилмеген эди. Не себепдендир бизге ачыкъ тюгюл. Шогъар да къарамайлы, охувчуларыбызны  оьтген  агьамиятлы агьвалатны гьакъында хабары болсун деп,  шу маълуматны бермеге арив гёрдюк.

 Тюрк Дюньясы, Тюркия булангъы аралыкъларда, байлавлукъларда бизин «Ёлдаш» газетибиз (Темиркъазыкъ Кавказда тюрк тилде чыгъа башлагъан биринчи газет) яйылма  башлагъан девюрюнден  тутуп да  бир мекенли «кёпюр» бола гелген. Жамият къурумланы да булай ишлеге къошулагъаны гьалиги заманны янгы талапларына жавап бере ва бизин сююндюре.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля