Зоя яшайгъан уьйню къаршысында студентлени общежитиеси ерлешген. Ондан даим музыка, кюлкю, йырлайгъанланы тавушлары чалына. Муна бугюн де танг булан о якъдан Кикабидзеге ошайгъан аваз булан бирев йырлай:
«Чачлары бурма-бурма,
Чолпанлардай гёзлери.
Чакъыра йыракълагъа,
Бал якъгъандай сёзлери…»
Зоя бу сёзлер Залимхангъа айтылгъандай гёрдю. Ол ишге онгарыла туруп: «Чакъыра йыракълагъа», – деп шат макъамны такрарлай. Зояны да чакъыргъан эди йыракълагъа Залимхан, не амал…
Зоя ата-анасыны биргине-бир авлети. Атасы чакъсыз гечинген сонг, анасы гьазир-гьазир авруп къала. Зоя ону янындан таймай бир-бир къыйын гечелени чыгъаргъан…
– Докторум янымда болмагъан буса, магъа не яхшы эди, – деп, ана гелген-гелгенге къызын макътай.
Зоя гиччиден берли музыка школагъа юрюй, йырлай, бийий. Ол артистка болма гьасирет болгъан. Тек бир партада беш йыл олтургъан Жалав гечинген сонг, башгъача ойлашма башлагъан.
О гюнню ол унутуп болмай, гьар мюгьлетде гёз алдына гелип къала.
Беш къабатлыкъ уьйню абзарында яшайгъанлар оьзлер де татывлу тура, яшлары да. Яйлыкъ каникулларда яшланы заман бир уллулар денгизге алып барагъан кюй мердешге айланып къалгъан. Шо гюн де Жалавну атасы яшланы эсги «Жигулисине» де миндирип денгизге элте. Уланлар оьчешип юзе, къызлар къайырдан къалалар ишлей. Жалав бары яшдан чалт юзе. Ону артындан етишип болагъаны ёкъ. Уллу болгъанда моряк боламан деп тюгюл айтмай. Шо гюн де ол «чемпион» атны ала. Сонг ташлагъа минип, сувгъа атыла. Атасы къолуна морожналар да тутуп гелгенче, ону эссиз-пуссуз кююнде бир бийик улан ягъагъа алып чыгъа. Яшлар огъар не болгъанны билмей, абдырап къала. Къулагъындан гелеген къанны гёрюп, Зоя: «Врачны чакъырма герек», – деп йылай туруп къычыра. Абдырагъан ата, ону тез больницагъа алып гете. Жыйылгъанлардан бири: «Врачны янына етишгенче не бола буса да болар, яман ерине тийген амалсызны», – дегени Зояны эсинде. Яшлар тез жыйылып уьюне багъып чаба. Солувун гьаран баса булар да етише, Жалавну алып гелегенлеге урунуп къала. Ону гёгерген назик эринлери, оюлгъандай юмулгъан гёзлери Зояны кёп заман эсинден таймай тургъан. Шо ерде врач болгъан буса, Жалавгъа кёмек этежек эди деген ой ону башындан чыкъмай. Шо къайгъылы гюнден сонг Зоя врач болма токъташа. Денгизге буса ол институтда охуйгъанда бир тюгюл эсе дагъы барып болмагъан…
… Зоя ординатурада охуйгъанда, Залимхан деген улан булан таныш бола. Олар бир-бирин биринчи гёрген гюнденокъ ушаталар, гёрюнмейген мукънатислер оланы тартагъандай гьис къала. Бара-бара бир-биревге исине, назик гьислер юреклени елей. Жагьиллер уьйлене. Арадан алты айлар гетип, Залимханны йыракъ Египетге ишлеме йибере. Зоя анасын къоюп нечик гетежегин билмей, талчыгъа. Къызыны гьалын гёрген ана: «Бар яшым, эринг болгъан ерде сен де болма герексен. Мен де яман тюгюлмен чи», – деп нече-нече айтгъан. Врач болмагъан буса, Зоя инанып да къалар эди. Анасыны савлугъу нечик экенни ондан яхшы ким биле. Шолай, Залимхан артында гёзю булан янгыз гетип, бир йыл ишлеп, отпускагъа геле. Зоя, ол гелгенде де, анасын сакълап бола, гетме болмай, гьасили, жагьиллер айрылма борчлу бола. Зояны анасы къызыны насибине тогъас салдым деп къыйнала туруп, оьлюп де гете. «Яшым сама болгъан буса… Олай насиплер де къайда», – деп къыйнала Зоя, юхусу алынгъан кюйде кёп гечелени чыгъара туруп. Анасы гечинген сонг Зояны ахтарагъан, тилейгенлер болмай къалмагъан. Тек ону юреги къатып къалгъандай, гьеч гишини къабул этмей. Къардашлары чы ачувланып да ала: «Янгыздан донгуз да къолай», – деп негьакъ айтмай дей. Иш ёлдашлары да муну гьеч адамгъа авузландырып болмай. Къурдашы Мая: «Сени йимиклеге билемисен нечик айта къумукълар: «Кёрпе тонлар муну да гёрмей, чюйре тонланы оьзю де гёрме сюймей», – дей бола.
Тюзю, Зоя кёрпе тонлуланы айыраман деген ойгъа бир де къуллукъ этмеген. Ону юрегини теренинде Залимхангъа бакъгъан сююв яшай, огъар хыянатлыкъ этме болмай тура. О гьакъда ол биревге де, гьатта лап яхшы къурдашына да айтып болмай. Языву ачылмай тура буса ярай дагъы. Залимхандан айрылгъанлы он эки йыл да бола.
Бир гюн ишден чыкъгъан сонг, Зоя къуллугъу болуп ЦУМ-гъа гире. Биринчи этажда дёрт-беш йыллыкъ къызъяшны къолун да тутуп гелеген Залимхангъа урунуп къала. Булар бир-бирине тигилген кюйде я сёйлеп, я юрюп бажармай токътагъан. Къызъяш къолундагъы къурчагъын Зоягъа гёрсетип: «Къара, папам магъа нечик арив къурчакъ алгъан», – дей. Эс тапгъандай болуп, Зоя: «Къачан къайтдынг?» – деп сорай. «Бир айлар бола», – дей Залимхан. Зояны унутма сюеген гьислери янгыдан толкъунуп, юреги чалт ура, бети къызарып, дарайдай бола. Ол чалт савболлашып гетме къарай. Къызъяш ону сумкасын тутуп: «Тётя, юрю бизге, мама бир арив пирог этген», – дей. Зоя огъар иржайып, яшны башын сыйпап, чалт гете. Ол мунда негер гелгенин унута, уьйге алгъасай. Диванда бёттёбен де ятып, къангъынча йылай туруп, еринде юхлап да къала.
Эртенинде ишге баргъанда, Мая къурдашы: «Не болгъан, негер агъаргъан бетинг?» – деп соравлу къарай. Зоя, гёзьяшларын гьаран елеп: «Залимхан къайтгъан», – деп терезеге бурула. Мая Зояны да алып шо гюн ишден тез чыгъа. Зоялагъа етишгенче огъар гьеч сорав бермей. Уллу, къара гёзлерини буччакъларында тёгюлме гьазир гюнесувдай гёзьяшланы гёре. Аш да хабып, чай да ичип, къурдашлар диванда олтура. «Зоя, язывугъуз къысгъа болгъангъа бирев де айыплы тюгюл. Эрге баргъан бусанг, сени де болар эди яшларынг. Гьали де болар, Аллагь буюрса. Бу бийик, бу алаша деп турма. Залимханны унут, ону бир тюгюл, уьч яшы бар», – деп тюз юрегин айта. Зоя да биле барны да, ярамайгъанны да… Къурдашлар къашкъаралгъанча хабарлай. Маяны да оздуруп, Зоя уьйге къайта. Суратлар булангъы альбомну алып, Залимхан булан бирче чыкъгъан суратлагъа къарай. Къарап да къоймай, оланы гьариси булан янгыдан яшай…
Зояда гьали эки адам яшайгъанда йимик. Биринчиси гече-гюн Залимханны гьакъында ойлаша. Не эте буса да, ону сююмлю сюлдюрюн гьис эте, ону булан сырлаша. Гёзлерин юмса, Залимханны келпети гёз алгъа гелип къала. Экинчиси буса даим: «Вёре, вёре, ярамай. Унутма тарыкъ. Залимхандан яман ери ёкъ сени тилейгенлени. Яшавунгну къурма къаст этме тарыкъ. Бош ойлагъа, хыяллагъа умут этгенинг таман», – дей. Зоя гьакъылы булан экинчи тавушну англай, биринчи тавуш буса юрегине май йимик ягъыла… Мая Зояны янына гьазир-гьазир геле, янгыз къойма сюймей. Къурдашыны гьалы сорамаса да гёрюнюп тура чы. Муна бугюн де ол театргъа эки билет алып гелген. Къурдашлар къужурлу комедияны ойнайгъан артистлени гьакъында хабарлай. Спектакль битген сонг: «Гётериле турмайым, жувма чыгъаргъан затларым да бар», – деп, Мая паркны ягъасында токътагъан таксиге минип гете. Зоя уьйге гиргенче алда паркда бир гесек къыдыра. Сонг уллу тал терекни тюбюндеги скамейкагъа багъып юрюй. Бу Залимхан лап кёп сюеген ер эди. Тал терекни тюбюнде олар юрек сырларын чечген, яшавуну инг гёзел мюгьлетлерин оьтгерген. Зоя заман бир тал тереги булан хабарлап да гете. О да къызны юрегиндеги дертни англайгъандай, гёнгюн алма сююп, назик бутакълары булан бетин-башын сыйпай. Муна бу ахшам да Зоя огъар юрегин ачма геле. Ювукъ бола туруп, скамейкада бирев барны гёре. Лап ювукъ адамына ёлукъма болмагъандай, Зояны гёнгю бузула. Скамейкада олтургъан адам, къызны ойлары етишгендей, еринден туруп Зоягъа багъып юрюй. Залимхан, бу чу Залимхан болгъан. Зояны ол да эс эте. Чалт юрюп янына етишип: «Нече гюндюр тал терегибизни янына гелегеним. Мунда сени исивюнг, тавушунг, ийисинг къалгъан йимик гёремен», – дей. «Мен де шолай кёп керенлер огъар юрегимни дертлерин айтып гетгенмен»… «Зоя», – деп, Залимхан тирелип токътай. «Сени магъа тынгламай къойма ихтиярынг бар. Тек билгенингни сюемен – сени бир мюгьлетге де унутмагъанман. Яшлары, агьлюсю бар адам шу сёзлени айтма ихтиярлы тюгюлню де билемен. Юрегиме бир зат да этип болмайман. Кёп гьаракат этгенмен сени унутма, оьзюм-оьзюмден абатланып чыкъгъанман. Гече-гюнюмню бир этип ишлеп де къарадым. Сен де яшавунгну къургъандыр, артда къалды бар зат, деп тура эдим… Сени булангъы ёлугъув къайтара мени юрегимни иситди, мен сени унутуп болмайгъанымны гертиледи. Оьзюм не сюегенни, не этме тарыкъны билмеймен. Сенсиз яшап болмайгъанымны билемен», – деп, Зояны къолун къолуна ала, ону гёзлеринден агъагъан гёзьяшланы гёрюп, бавруна баса.
…Зояны яшаву экиге бёлюне. Юреги де шолай бёлюнген. Бир яндан, «ярамайлар» уьстюне ярдай авгъан, бир якъдан, Залимхандан айрылма гючю чатмай. Ону гиччи къызыны уллу гёк гёзлерин унутуп болмай. Яшланы етим этип насипли болмажагъын Зоя яхшы англай. Огъар папасыдай къурчакълар ким алар, папасыдай ким сюер…
Зоя яшавну бу савгъатын артылып барагъан гюнню ярыкъ учгъуну булан тенглешдире.
Отпусканы заманында Москвагъа барып иш де табып, аспирантурагъа охума тюшюп де геле. Аз заманны ичинде бар затын онгара. Юртдан юрюп ишлейген медсестрасын квартирге де гийирип, Зоя август айны ахырында Москвагъа гете. Гетгенче алда тал терегин сыйпай: «Мен саялы талчыкъма, мен гючлю болма герекмен». Узатма гелген Маяны къучакълап, къангъынча йылай: «Мен мунда дагъы къайтмасман. Оьз-оьзюнден адам къачып болмайгъанны англайман. Ойсуз ишлер этип къойма къоркъаман… Сюйгенлери булан ким къалгъан…», – деп чалт вагонгъа мине.
Зоя купеге гирип, чечинип ятгъанлы еринден тербенмеген. Насипге, хоншулары сабур, саламат адамлар. «Даим ятып турамысан, хабарлайыкъ, чай ичейик», – деп къарышмай. Ярым сагьат токътап, поезд юрюшюн чалтлашдыра, Астрахандан оьте. Бир вакъти проводник: «Арагъызда врач ёкъму, амалсыз гиччи къызъяш иссилигинден сандыракълай», – деп купени эшигин ача. Зоя туруп гийине, проводник булан хоншу вагонгъа бара. «Больницагъа ятма алып бараман. Ёлда булай авруп къалар деп ким ойлаша эди», – деп, жагьил ана талчыгъа, 4–5-йыллыкъ къызыны бетин-башын сыйпай табыла. Пал-пал этеген къызыл яякълары булангъы къызъяш ташланып ятгъан. Ону бурма къара чачлары, гёк уллу гёзлери, янында буса – оьзюне ошап къалагъан уллу къурчагъы. Баягъы, шо йырда йимик: «Чачлары бурма-бурма, Чолпанлардай гёзлери…» Бу чу – Залимханны къызы… Зояны ичи зымыллап гете: «Залимхан да мундамы экен? Я Аллагь, сен гёресен, мен ондан къачып барагъандай бараман. Ёлумда сен магъа буланы не учун ёлукъдурдунг, аявлу Аллагь!». Зоя абдырап, гьатта артгъа тартылып да гете. Сонг оьзюн къолгъа алып, яшны тергей. Тамакъдан экенни билип, укол эте, дарманлар бере. Йылама турагъан анасына бюдюреген тавуш булан: «Ангина, бираздан иссилиги тюшежек», – деп, яшны пульсун тергей. Зоя туруп гетме сюе, гетип де болмай. Къызъяшны бетинде о сюйгенини сынларын таба. «Гертилей де, Залимхангъа нечик ошай», – деп, турагъанда, иссилиги тюшген яш сув тилей. Сонг Зоягъа къурчагъын гёрсетип: «Бу – Катя, папам алгъан. Мени папам», – дей.
– Нечик арив къурчакъдыр, сагъа ошап къала оьзю де. Сен кимге ошайсан? – деп, Зоя яшны сёйлетме сюе. «Мен папамны къызыман», – деп ял болгъан яш, уллулагъа артын берип ята, юхлама башлай.
Яшны анасы Зоягъа разилигин нечик билдирме билмей, ону къучакълап: «Аман сен гёрмеген яхшылыкъ къалмасын, бир гюнюнг минг болсун», – дей…
«Чачлары бурма-бурма,
Чолпанлардай гёзлери.
Чакъыра йыракълагъа,
Бал якъгъандай сёзлери…»
Зоя бу сёзлер Залимхангъа айтылгъандай гёрдю. Ол ишге онгарыла туруп: «Чакъыра йыракълагъа», – деп шат макъамны такрарлай. Зояны да чакъыргъан эди йыракълагъа Залимхан, не амал…
Зоя ата-анасыны биргине-бир авлети. Атасы чакъсыз гечинген сонг, анасы гьазир-гьазир авруп къала. Зоя ону янындан таймай бир-бир къыйын гечелени чыгъаргъан…
– Докторум янымда болмагъан буса, магъа не яхшы эди, – деп, ана гелген-гелгенге къызын макътай.
Зоя гиччиден берли музыка школагъа юрюй, йырлай, бийий. Ол артистка болма гьасирет болгъан. Тек бир партада беш йыл олтургъан Жалав гечинген сонг, башгъача ойлашма башлагъан.
О гюнню ол унутуп болмай, гьар мюгьлетде гёз алдына гелип къала.
Беш къабатлыкъ уьйню абзарында яшайгъанлар оьзлер де татывлу тура, яшлары да. Яйлыкъ каникулларда яшланы заман бир уллулар денгизге алып барагъан кюй мердешге айланып къалгъан. Шо гюн де Жалавну атасы яшланы эсги «Жигулисине» де миндирип денгизге элте. Уланлар оьчешип юзе, къызлар къайырдан къалалар ишлей. Жалав бары яшдан чалт юзе. Ону артындан етишип болагъаны ёкъ. Уллу болгъанда моряк боламан деп тюгюл айтмай. Шо гюн де ол «чемпион» атны ала. Сонг ташлагъа минип, сувгъа атыла. Атасы къолуна морожналар да тутуп гелгенче, ону эссиз-пуссуз кююнде бир бийик улан ягъагъа алып чыгъа. Яшлар огъар не болгъанны билмей, абдырап къала. Къулагъындан гелеген къанны гёрюп, Зоя: «Врачны чакъырма герек», – деп йылай туруп къычыра. Абдырагъан ата, ону тез больницагъа алып гете. Жыйылгъанлардан бири: «Врачны янына етишгенче не бола буса да болар, яман ерине тийген амалсызны», – дегени Зояны эсинде. Яшлар тез жыйылып уьюне багъып чаба. Солувун гьаран баса булар да етише, Жалавну алып гелегенлеге урунуп къала. Ону гёгерген назик эринлери, оюлгъандай юмулгъан гёзлери Зояны кёп заман эсинден таймай тургъан. Шо ерде врач болгъан буса, Жалавгъа кёмек этежек эди деген ой ону башындан чыкъмай. Шо къайгъылы гюнден сонг Зоя врач болма токъташа. Денгизге буса ол институтда охуйгъанда бир тюгюл эсе дагъы барып болмагъан…
… Зоя ординатурада охуйгъанда, Залимхан деген улан булан таныш бола. Олар бир-бирин биринчи гёрген гюнденокъ ушаталар, гёрюнмейген мукънатислер оланы тартагъандай гьис къала. Бара-бара бир-биревге исине, назик гьислер юреклени елей. Жагьиллер уьйлене. Арадан алты айлар гетип, Залимханны йыракъ Египетге ишлеме йибере. Зоя анасын къоюп нечик гетежегин билмей, талчыгъа. Къызыны гьалын гёрген ана: «Бар яшым, эринг болгъан ерде сен де болма герексен. Мен де яман тюгюлмен чи», – деп нече-нече айтгъан. Врач болмагъан буса, Зоя инанып да къалар эди. Анасыны савлугъу нечик экенни ондан яхшы ким биле. Шолай, Залимхан артында гёзю булан янгыз гетип, бир йыл ишлеп, отпускагъа геле. Зоя, ол гелгенде де, анасын сакълап бола, гетме болмай, гьасили, жагьиллер айрылма борчлу бола. Зояны анасы къызыны насибине тогъас салдым деп къыйнала туруп, оьлюп де гете. «Яшым сама болгъан буса… Олай насиплер де къайда», – деп къыйнала Зоя, юхусу алынгъан кюйде кёп гечелени чыгъара туруп. Анасы гечинген сонг Зояны ахтарагъан, тилейгенлер болмай къалмагъан. Тек ону юреги къатып къалгъандай, гьеч гишини къабул этмей. Къардашлары чы ачувланып да ала: «Янгыздан донгуз да къолай», – деп негьакъ айтмай дей. Иш ёлдашлары да муну гьеч адамгъа авузландырып болмай. Къурдашы Мая: «Сени йимиклеге билемисен нечик айта къумукълар: «Кёрпе тонлар муну да гёрмей, чюйре тонланы оьзю де гёрме сюймей», – дей бола.
Тюзю, Зоя кёрпе тонлуланы айыраман деген ойгъа бир де къуллукъ этмеген. Ону юрегини теренинде Залимхангъа бакъгъан сююв яшай, огъар хыянатлыкъ этме болмай тура. О гьакъда ол биревге де, гьатта лап яхшы къурдашына да айтып болмай. Языву ачылмай тура буса ярай дагъы. Залимхандан айрылгъанлы он эки йыл да бола.
Бир гюн ишден чыкъгъан сонг, Зоя къуллугъу болуп ЦУМ-гъа гире. Биринчи этажда дёрт-беш йыллыкъ къызъяшны къолун да тутуп гелеген Залимхангъа урунуп къала. Булар бир-бирине тигилген кюйде я сёйлеп, я юрюп бажармай токътагъан. Къызъяш къолундагъы къурчагъын Зоягъа гёрсетип: «Къара, папам магъа нечик арив къурчакъ алгъан», – дей. Эс тапгъандай болуп, Зоя: «Къачан къайтдынг?» – деп сорай. «Бир айлар бола», – дей Залимхан. Зояны унутма сюеген гьислери янгыдан толкъунуп, юреги чалт ура, бети къызарып, дарайдай бола. Ол чалт савболлашып гетме къарай. Къызъяш ону сумкасын тутуп: «Тётя, юрю бизге, мама бир арив пирог этген», – дей. Зоя огъар иржайып, яшны башын сыйпап, чалт гете. Ол мунда негер гелгенин унута, уьйге алгъасай. Диванда бёттёбен де ятып, къангъынча йылай туруп, еринде юхлап да къала.
Эртенинде ишге баргъанда, Мая къурдашы: «Не болгъан, негер агъаргъан бетинг?» – деп соравлу къарай. Зоя, гёзьяшларын гьаран елеп: «Залимхан къайтгъан», – деп терезеге бурула. Мая Зояны да алып шо гюн ишден тез чыгъа. Зоялагъа етишгенче огъар гьеч сорав бермей. Уллу, къара гёзлерини буччакъларында тёгюлме гьазир гюнесувдай гёзьяшланы гёре. Аш да хабып, чай да ичип, къурдашлар диванда олтура. «Зоя, язывугъуз къысгъа болгъангъа бирев де айыплы тюгюл. Эрге баргъан бусанг, сени де болар эди яшларынг. Гьали де болар, Аллагь буюрса. Бу бийик, бу алаша деп турма. Залимханны унут, ону бир тюгюл, уьч яшы бар», – деп тюз юрегин айта. Зоя да биле барны да, ярамайгъанны да… Къурдашлар къашкъаралгъанча хабарлай. Маяны да оздуруп, Зоя уьйге къайта. Суратлар булангъы альбомну алып, Залимхан булан бирче чыкъгъан суратлагъа къарай. Къарап да къоймай, оланы гьариси булан янгыдан яшай…
Зояда гьали эки адам яшайгъанда йимик. Биринчиси гече-гюн Залимханны гьакъында ойлаша. Не эте буса да, ону сююмлю сюлдюрюн гьис эте, ону булан сырлаша. Гёзлерин юмса, Залимханны келпети гёз алгъа гелип къала. Экинчиси буса даим: «Вёре, вёре, ярамай. Унутма тарыкъ. Залимхандан яман ери ёкъ сени тилейгенлени. Яшавунгну къурма къаст этме тарыкъ. Бош ойлагъа, хыяллагъа умут этгенинг таман», – дей. Зоя гьакъылы булан экинчи тавушну англай, биринчи тавуш буса юрегине май йимик ягъыла… Мая Зояны янына гьазир-гьазир геле, янгыз къойма сюймей. Къурдашыны гьалы сорамаса да гёрюнюп тура чы. Муна бугюн де ол театргъа эки билет алып гелген. Къурдашлар къужурлу комедияны ойнайгъан артистлени гьакъында хабарлай. Спектакль битген сонг: «Гётериле турмайым, жувма чыгъаргъан затларым да бар», – деп, Мая паркны ягъасында токътагъан таксиге минип гете. Зоя уьйге гиргенче алда паркда бир гесек къыдыра. Сонг уллу тал терекни тюбюндеги скамейкагъа багъып юрюй. Бу Залимхан лап кёп сюеген ер эди. Тал терекни тюбюнде олар юрек сырларын чечген, яшавуну инг гёзел мюгьлетлерин оьтгерген. Зоя заман бир тал тереги булан хабарлап да гете. О да къызны юрегиндеги дертни англайгъандай, гёнгюн алма сююп, назик бутакълары булан бетин-башын сыйпай. Муна бу ахшам да Зоя огъар юрегин ачма геле. Ювукъ бола туруп, скамейкада бирев барны гёре. Лап ювукъ адамына ёлукъма болмагъандай, Зояны гёнгю бузула. Скамейкада олтургъан адам, къызны ойлары етишгендей, еринден туруп Зоягъа багъып юрюй. Залимхан, бу чу Залимхан болгъан. Зояны ол да эс эте. Чалт юрюп янына етишип: «Нече гюндюр тал терегибизни янына гелегеним. Мунда сени исивюнг, тавушунг, ийисинг къалгъан йимик гёремен», – дей. «Мен де шолай кёп керенлер огъар юрегимни дертлерин айтып гетгенмен»… «Зоя», – деп, Залимхан тирелип токътай. «Сени магъа тынгламай къойма ихтиярынг бар. Тек билгенингни сюемен – сени бир мюгьлетге де унутмагъанман. Яшлары, агьлюсю бар адам шу сёзлени айтма ихтиярлы тюгюлню де билемен. Юрегиме бир зат да этип болмайман. Кёп гьаракат этгенмен сени унутма, оьзюм-оьзюмден абатланып чыкъгъанман. Гече-гюнюмню бир этип ишлеп де къарадым. Сен де яшавунгну къургъандыр, артда къалды бар зат, деп тура эдим… Сени булангъы ёлугъув къайтара мени юрегимни иситди, мен сени унутуп болмайгъанымны гертиледи. Оьзюм не сюегенни, не этме тарыкъны билмеймен. Сенсиз яшап болмайгъанымны билемен», – деп, Зояны къолун къолуна ала, ону гёзлеринден агъагъан гёзьяшланы гёрюп, бавруна баса.
…Зояны яшаву экиге бёлюне. Юреги де шолай бёлюнген. Бир яндан, «ярамайлар» уьстюне ярдай авгъан, бир якъдан, Залимхандан айрылма гючю чатмай. Ону гиччи къызыны уллу гёк гёзлерин унутуп болмай. Яшланы етим этип насипли болмажагъын Зоя яхшы англай. Огъар папасыдай къурчакълар ким алар, папасыдай ким сюер…
Зоя яшавну бу савгъатын артылып барагъан гюнню ярыкъ учгъуну булан тенглешдире.
Отпусканы заманында Москвагъа барып иш де табып, аспирантурагъа охума тюшюп де геле. Аз заманны ичинде бар затын онгара. Юртдан юрюп ишлейген медсестрасын квартирге де гийирип, Зоя август айны ахырында Москвагъа гете. Гетгенче алда тал терегин сыйпай: «Мен саялы талчыкъма, мен гючлю болма герекмен». Узатма гелген Маяны къучакълап, къангъынча йылай: «Мен мунда дагъы къайтмасман. Оьз-оьзюнден адам къачып болмайгъанны англайман. Ойсуз ишлер этип къойма къоркъаман… Сюйгенлери булан ким къалгъан…», – деп чалт вагонгъа мине.
Зоя купеге гирип, чечинип ятгъанлы еринден тербенмеген. Насипге, хоншулары сабур, саламат адамлар. «Даим ятып турамысан, хабарлайыкъ, чай ичейик», – деп къарышмай. Ярым сагьат токътап, поезд юрюшюн чалтлашдыра, Астрахандан оьте. Бир вакъти проводник: «Арагъызда врач ёкъму, амалсыз гиччи къызъяш иссилигинден сандыракълай», – деп купени эшигин ача. Зоя туруп гийине, проводник булан хоншу вагонгъа бара. «Больницагъа ятма алып бараман. Ёлда булай авруп къалар деп ким ойлаша эди», – деп, жагьил ана талчыгъа, 4–5-йыллыкъ къызыны бетин-башын сыйпай табыла. Пал-пал этеген къызыл яякълары булангъы къызъяш ташланып ятгъан. Ону бурма къара чачлары, гёк уллу гёзлери, янында буса – оьзюне ошап къалагъан уллу къурчагъы. Баягъы, шо йырда йимик: «Чачлары бурма-бурма, Чолпанлардай гёзлери…» Бу чу – Залимханны къызы… Зояны ичи зымыллап гете: «Залимхан да мундамы экен? Я Аллагь, сен гёресен, мен ондан къачып барагъандай бараман. Ёлумда сен магъа буланы не учун ёлукъдурдунг, аявлу Аллагь!». Зоя абдырап, гьатта артгъа тартылып да гете. Сонг оьзюн къолгъа алып, яшны тергей. Тамакъдан экенни билип, укол эте, дарманлар бере. Йылама турагъан анасына бюдюреген тавуш булан: «Ангина, бираздан иссилиги тюшежек», – деп, яшны пульсун тергей. Зоя туруп гетме сюе, гетип де болмай. Къызъяшны бетинде о сюйгенини сынларын таба. «Гертилей де, Залимхангъа нечик ошай», – деп, турагъанда, иссилиги тюшген яш сув тилей. Сонг Зоягъа къурчагъын гёрсетип: «Бу – Катя, папам алгъан. Мени папам», – дей.
– Нечик арив къурчакъдыр, сагъа ошап къала оьзю де. Сен кимге ошайсан? – деп, Зоя яшны сёйлетме сюе. «Мен папамны къызыман», – деп ял болгъан яш, уллулагъа артын берип ята, юхлама башлай.
Яшны анасы Зоягъа разилигин нечик билдирме билмей, ону къучакълап: «Аман сен гёрмеген яхшылыкъ къалмасын, бир гюнюнг минг болсун», – дей…
