Аврувну башында инфекция бек яйылма бола. Баш вакъти аврувну билме де къыйын бола. Шо себепден бу тайпа адамлар оьзлер авруйгъанны билмей, адамланы арасында бола ва аврувну башгъалагъа яя. Аврув сав бола туруп, къоркъунчлукъ тая.
Тек бир-бир адамлар, оьзлер аврумай, вирусну башгъалагъа яйып да бола. Олай адамлагъа вирусну яягъанлар деп айтыла. Бир нече ай, бир-бирде чи нечесе йыллар, шолай адам инфекцияны яйма бола.
Вирусдан болгъан (гепатит) сариликни тергеп къараса, кёп белгилери бар. Бирден авруп къалагъанлар да, узакъ замангъа созулуп гетеген гезиклери де бар. Шо саялы сариликни: сариликден авруйгъаны билинмейген девюрю, къаркъарагъа яйылгъан девюрю ва къолайгъа къайтгъан девюрю бола.
Аврувну биринчи девюрю кёбюсю яшыртгъын къайдада оьте. Къаркъара аврув булан агъулана. Шу деп авруйгъан ери болмаса да, къаркъарасы бош бола. Яшлар ашама сюймей, кекире, ошгъуй, къуса. Къурсагъы аврума, авзуну ичи аччы болма бола. Аврувну биринчи белгисинде яшны башы токътавсуз аврума бола. О тенглилерине къошулуп ойнама сюймей, тез хатири къала, йылай. Гечелер буса рагьат юхламай, оюнчакълары булан ойнама сюймей.
Уллулар да яшлар йимик авруй. Оланы къаркъарасы себепсиз къычыта, жымчыкъ этлери авруй, бувун-бувуну сызлай. Аврув шо девюрюнде айланадагъылагъа да къоркъунчлу, башгъалагъа ону вирусу тез югъа. Сарилик аврувну яшыртгъын оьтеген девюрю 10 гюнге ерли узатылма бола. Ону врачлар уьч тюрлюге бёле.
Биринчи тюрлюсюнде яшлар кекире, къуса, ашама сюймей, къурсагъы шише, ичи къата ва шолай башгъалары. Яшны иссилиги гётерилмей, аз гётерилме де бола.
Экинчи девюрюнде яшны бурну агъа, ётели бола, башы, бувунлары авруй, иссилиги гётериле.
Къошулчан тюрлюсюнде эки де алдагъы къайдалар къошулуп, яшны гьалын бек осал этме бола. Яшлар уьч йыл битгенче булай къайдада авруп бола. Сонг сарилик къаркъарагъа яйылма башлай. О гечеден эртенге болуп да къала. Шо вакъти яшны башы авруй, ашгъа дамагьы гелмей, майлы ашны ашап болмай, къуса, къурсагъы авруй. Шо бир вакътини ичинде яшны гёзюню бебейлери, бурнуну эки яны, бойну, къулакълары, авзуну ичи сари тюсге айлана. Сонг сарилик сав къаркъарагъа яйыла. Бир жуманы ичинде яш сап-сари болма бола. Кёбюсю гезиклерде сари тюсню артмакълыгъы аврув къыйынлы гьалда экенин гёрсете. Сарилик 10 гюнден 50–60 гюнге ерли къалма бола. Бир-бирде дагъы да узакъ къала.
Сарилик аврув енгил, орта ва авур къайдада оьтме бола. Вирусный гепатит деген аврув сарилик яйылмай оьтме де бола. Шо заман яшны иссилиги гётериле, къуса, ашгъа дамагьы гелмей, бавуру шише.
Булай енгил оьтегенде 10 гюнден 6 жума къалып яш къолай болма бола. Ону сийдик яраву, къаны нормагъа тюше, ашама башлай. Тек яш сав болгъан деп айтма тез. Бу аврувдан алты ай, бир йыл гетмей тypyп сав болуп болмай.
Яш къолай болгъан дегенде де, ону кёп заман бир ашгъа дамагьы гелмей, къаркъарасы бош бола, бираз гюч этсе, онг яны (бавуру) авруй. Яшны тюз низам булан сакъласа, бир нече айдан бу тайпа белгилер тайма бола.
Больницадан чыкъгъан сонг яшны нечик сакълама герек?
Сариликден авругъан яш больницадан чыгъып уьйге гелгенде алты ай огъар айрыча низам къурма герек. Бир-бирде шолай низам бир йылгъа узатылма да бола. Ашны заманын къатты кюйде сакълама тюше. Бавур нормагъа тюшсюн учун, тынч югъагъан ашланы къоллама герек.
Гюнде 6 керен аз-аз этип ашама тюше. Сувукъ ашлар гери урула.
Яшгъа берме ярайгъан ашлар: сют, увма бишлакъ, бек бишген майы ёкъ тувар эт, тавукъ эт, бишген балыкъ. Картопдан, читадан, чювюннюрден, къапустадан этилген ашлар. Хыяр, помидор. Татли емишлер, бал, мураба. Тюрлю-тюрлю кашлар. Макаронлар, будай ундан этилген ашны артындагъы гюн ашаса пайдалы. Май, шекер къошулмагъан хамурдан этилген печенье. Овощлардан, крупалардан, сютден этилген шорпалар.
Аз ашама тюше
Эт, тавукъ, балыкъ (семизи ярамай) шорпаланы жумада 1–2 керен берме ярай.
30–40 гр. кама, урлукъ май пайдалы. Къаймакъны кашгъа къошуп бере. Йымырткъаны сарисин жумада 1–2 керен ярай, агъы зараллы тюгюл. Тузу аз бишлакъ, тувар этден этилген сосискалар, колбаса 2–3 керен жумада ашама ярай.
Сариликден авругъанлагъа ашама ярамай:
тузлангъан, къызартылгъан, къуругъан эт, маринадлар, донгуз, къой, оьрдек, къаз эт, турп, согъан, самурсакъ, къолкъотур, къоз, аткъулакъ, тортлар, пироглар, шикалат, какао, кофе, марожна, бурчакъ, нохут…
Жыйып онгаргъан
Гёгюрчюн АТАЕВА.
