Разия Исаевна: «Ата юртуна арт бермеге ярамай»
Белгили жамият чалышывчу яшав масъалаланы гьакъында
Разия Исаевна Жанболатованы аты чыкъгъандокъ, хыйлы адам: «Мен чи ону бек яхшы таныйман, ону булан къатнайман, магъа да ону нечакъы кёмеги тийген», – деп айтажагъын билемен. Ону йимик эринмей-талмай къыйын тёгеген къатынгишилер арабызда аздыр.
Разия Исаевна йимик, бир вакътини ичинде мекенли къатын да, гьайлы ана да болуп, нечесе асил, жамиятгъа пайдалы ишлени бойнуна алып, ону яшавгъа чыгъарагъанлар кёпмю дагъы? Онда ким де сукъланардай сыйлы хасиятлар нечакъы да бар. Адамланы къыйынына-дертине табылагъанлыгъы, гьар кимге болагъан кёмегин этегенлиги негер де тиймейми дагъы? Тюзюн айтса, олай даражадагъы адам экенге мен бир де тамаша болмайман. Неге тюгюл, ол гёрмекли ва эл арада айтылгъан Шихсайитовланы ожагъындан чыкъгъан ва тарбиялангъан. Мен ону кёп санавдагъы гьюрметли атларын, савгъатларын санай турма сюймеймен. Ону лап да уллу савгъаты–халкъны баракалласы.
Алдагъы гюнлерде ону булан ёлукъма имканлыкъ болду. Разия Исаевнагъа, ону лакъырын бёлмейли, сагьатлар булан тынглама сюесен. Тек газетни оьлчевлерин гьисапгъа алып, лакъырыбызны толу кюйде берме бажарылмай. Шону инг къужурлу ва маъналы ерин сизин тергевюгюзге беремен.
–Сиз ата юртугъуз Бугленде биринчилерден болуп тайпа-тухумугъузгъа, юртагьлюлеригизге, тарихге байлавлу музей къургъанланы бирисиз. Олай гьаракат оьзгелерде де болма, башгъалар да етти бабаларын ахтарма тюшмейми? Сизге шо ой нечик гелген эди?
–Мен билеген кюйде, къайсы буса да райондан яда юртдан чыкъгъан адамгъа, къайда турса да, оьзюню тамурларын, ата юртун унутма тюшмей. Гьар ким оьзюню юртуна тергев, болагъан кюйде кёмек эте, онда етише турса, шо заман ону абуру да гётерилер. Уьягьлюм, халкъ арада да белгили Россияны академиясыны член-корреспонденти Магьаммат Мамаевич яшавдан гетген сонг, уланым магъа: «Шу аграр университетде ондан кёп ишлеген адам ёкъ, дагъы янларын эсгермесем де, ол 8 бина къургъан, огъар шунда эсделик салма сюе эдим, сен нечик гёресен?»–деп сорады. Мен айтдым огъар: «Сен уланысан, сени ихтиярынг бар, къайда сюйсенг сал. Амма ол Атланавулдан чыкъгъан, юртдагъылар ол ким экенни, абуру барны-ёкъну писти-пистисине ерли биле. Ол юртлуларына бек аявлу эди, огъар сый да этиле эди. Шону учун мен памятникни юртда, Йырчы Къазакъны къырыйында салма сюемен. Неге тюгюл, Магьаммат Мамаевич Йырчы Къазакъны яратывчулугъун да кёп сюе эди, ону эсге алагъанда, шо ерде чыгъып да сёйлей эди»,–деп жавап бердим. Гертиден де, юртда адамны абуру ёкъ буса, не ерге сала турсанг да, огъар олай тергев этежеклер болмажакъ. Магьамматны юртлулары ажайып сюе эдилер. Ол да олагъа кёп кёмек этмеге нечакъы да къаст этди. Гьасили, мен Йырчы Къазакъны къырыйында огъар эсделик салдым. Биревге де юртуна арт бермеге ярамай. Мен эки жумада бир керен сама Бугленге етишмей къалмайман. Гьарисине ону-муну этейик деп боламан. Не бар, не ёкъну, не етишмейгенни ахтарып чыгъаман.
Буглендеги школабыз бизин яман тюгюл. Тек онда музыка кабинет ёкъ эди. Гьали олагъа не этме герек экен деп ойлашдым. Гьар гезик не буса да бир пайдалы янгылыкъ этме сюесен. 18 йыл алъякъда магъа музейге деп пианино савгъат этген эдилер. Музейге о тарыкъ да тюгюл эди, берген сонг арив гёрюп алдым. Эсиме гелди, онда негьакъ къолланмай тургъанча, школагъа берсем яхшы чы, хайырын олар гёрсюн деп. Магьамматны уьйде нечакъы агъачкъомузу бар эди. Шондан да бирни элтдим, юртдан бир уьягьлю берген аккордеон да бар эди. О да оьзюню ерин тапды. Муна болду музыка кабинет. Агъачкъомуз согъуп билеген бир яшны да бу йыл культпросвет училищеге салгъанлар. Охувун битдиргенде, шо улан яшланы да жыйып, музыкагъа уьйретежек, Аллагь буюрса. Янгыз дарслар булан турмай, дагъы да пайдалы ишлени башын тутмагъа, уьйренмеге ярай чы. Сонг да, Бугленде кёп арив ерлер бар. Бу йыл бираз кюйсюзлюгюмден етишип болмадым. Юртда кёп арив кёл де, къайыр да, табиат да бар. Шо ерде, чатырлар да салып, яшлар учун савлугъун беклешдиреген язлыкъ лагер ачма хыялым бар. Турниклер де, тарыкъ-герекни де салып, айрокъда ата-анасы ёкъ етим яшланы да шонда жыйып, сююндюрме умут этемен. Олагъа тергевлю болмаса ярамай. Гелеген йыл шо ишни де яшавгъа чыгъарма къаражакъман. Яшлар янгыз китаплагъа тигилип турмасын. Олар музыкантлар болсун, спортсменлер болсун, оьзге янлардан да пагьмулу адамлар болсун. Мен баргъанда, барысы да Разия Исаевна геле деп, сююнюп, къучакълама чабалар. Олардан мен де къуванаман. Мен билеген, англайгъан кюйде, ишлеримни юрютюп тураман.
–Шолай гьаракат оьзге юртларда да бола буса яхшы эди…
–Мени эсиме геле, юртундан шагьаргъа чыгъып яшайгъанлар, ончакъы къыйын да тюгюл, заманда бир оьзлер тувгъан, оьсген ерине барып, юртуну гьайын этсе, нечакъы да яхшы болур эди. Билмеймен, адамланы къыйын тербетмеге. Мен яшда гёрген яшынмас деп, уьйде гёргенимни этме сюемен. Гюнагьларындан Аллагь гечсин, ата-анабыз гьар даим де халкъны гьайында эди. Эртен сагьат 6 битгендокъ анабыз: «Гьы, яшлар, ачып къоюгъуз шо къапуланы, эшиклени. Юртдан гелген адамлар бар буса, къапу алда къадалып турмасынлар, ожагъыбызгъа гирсинлер. Олар бизин сагъынып да, сизин ашама да гелмейлер, гьарисини бир къыйыны-дерти бола. Уьюбюзге гирип гелсинлер. Дагъы ашама затыгъыз ёкъ буса, бир стакан чай да, аш да, бишлакъ да салыгъыз столгъа»,–деп бизин рагьмулукъгъа, адамланы сюймеге уьйрете эди.
–Разия Исаевна, сиз кёп йыллар архивде ишледигиз. Сизге шонда етти аталарын ахтарма сююп гелегенлер боламы эди?
–Бу да арив сорав. Онда кёп адам геле эди. Шонда мен билеген кюйде, 1864-нчю йылда этилинген халкъны гьисап алыву бар. Шону ахтарып гелегенлеге биз шону гёрсете эдик. Шонда кимни нечакъы тавукъ-мишиги, гьайваны, атлары булан авлетлери язылып бар. Эргишилени атларына-огълу, къатынгишилеге буса–кызы деп къошулуп язылгъан. Шонда ишлеген 45 йылны узагъында адамланы разилигин алма къаст этдим. Документлер булан долана туруп, оьзюм де документ болуп къалдым. Мен шонда кёп сююп гьали болгъунча чалышдым. Онда мен гьар йыл бир китап яда башгъа зат чыгъара эдим. Расул Гьамзатовну гьар гезик сентябр айда байрамы болагъангъа, ондан ихтияр да алып, бир «Бизин Расул» деп, бирдагъы «Расулну тайпа-тухуму» деп, дос-къардашыны тамур терегин этип, эки плакат чыгъаргъан эдим. Сонг ону мен, бираз тартына туруп, огъар гёрсетме алып бардым. Ол магъа: «Яхари, сен чи менден де яхшы биле болгъансан мени тамур терегимни»,–деди. Москвагъа барагъанда, магъа сёйлеп, шо плакатланы сорайгъанлагъа берме ала бара эди. Янгыз Расул тюгюл, ондан къайрыланы да ахтарып, шолай плакатлар этме ярай чы. Мисал учун, бизин къумукъланы да нечакъы да гёрмекли, тизив язывчулары, шаирлери болгъан чы. Санкт-Петербургну университетинде дарслар берген Магьаммат-Апенди Османов ва огъар ошагъан оьзгелер де. Гьеч шо ишни бойнуна алып, яшавгъа чыгъарма сюеген биревню гёрмеймен гьалиге. Мен де онда ишлемеймен.
Архивге 37-нчи йылларда сюргюнге тюшген адамларын ахтарып оланы ювукъ дос-къардашы, торунлары геле эди. Бирлери суратларын алмагъа деп, башгъалар не себепден сюргюн этилип сибирлеге бакъдырылгъанны билмеге сююп геле эдилер. О заман, мен ишлейген вакътиде оланы гьакъында кёп зат да ёкъ эди. Бизде бар чакъысын гелгенлеге къарама, таныш болма бере эдим. Оланы гьакъында ФСБ-де сакълангъан эди. Гьали шоланы барын да архивге бакъдыргъанлар. Гьали сюргюнге тюшгенлени гьакъында толу маълуматлар жыйма бола. Оланы ахтарып гелгенлени бирлери йылай эдилер, бирлери башларын чайкъай эдилер. Не этсин дагъы, негьакъ нечесе адамланы яшаву пуч болгъан. Бизин юртдан да сюргюнню къара къармагъына тюшген 23 адам бар. Оланы барыны да суратларын, маълуматлары булан музейибизни тамына илгенмен. Гьали, октябрни 30-унда, сюргюн этилингенлени эсделик гюню. Шо заман афгъанлыланы паркында олагъа мармарташдан памятник салма сюебиз. Бу ишде магъа къошулуп кёмек этип турагъанлар да бар.
–Яшавубузда четимликлер тувулунуп, эдеп-къылыкъ осаллашып турагъангъа, биз адатларыбыздан арек болуп барагъаныбыз себеп тюгюлмю экен? Сиз шо гьакъда не ойлашасыз?
–Мени эсиме гелеген кюйде, алда яшавубуз башлангъан йылларыбызда пионер, комсомол къурумлар бар эди. Яшланы жыйнакълы кюйде бир ёрукъгъа салып жыйып бола эди. Гьали оланы башалман къойгъан. Китаплар да алып школагъа гелелер, дарслар битгенде гетелер. Олар булан ишлейген гиши ёкъ. Шону учун, мен ойлашагъан кюйде, пионер, комсомол къурумланы тозуп, кёп уллу хата иш этдилер. Шо къурумлар яшланы патриот ругьда тарбиялама кёмек эте эди, таъсири де бола эди. Гьали дарслар да юрюле, школаларда билим де берме къарайлар, тек тарбиялав ишлер акъсакълай. Шону учун мен заман-заман Бугленге гьар тюрлю оьр охув ожакълардан белгили алимлени, язывчуланы, дин къуллукъчуланы да алып барып, яшланы алдында булай этме ярамай, олай болма тарыкъ деп пайдалы насигьатлар этдиремен. Бизде, Бугленде пионерлени «Яш пионер» деген къуруму бар. Гьар йыл май айны 1-нде давдан къайтмагъанлагъа салынгъан эсделикни янына яшланы жыйып, пайдалы лакъыр да этип, оланы пионерлеге алып, галстуклар тагъабыз. Шулай, заманда бир болагъан ишлер патриот гьислерде тарбияламагъа таманлыкъ этмей. Бу масъаланы республиканы, пачалыкъны оьлчевюнде чечме тарыкъ эди. Алда яшларда патриотлукъ ругь къайнай эди. Спорт да, озокъда, савлукъ учун тарыкъ, амма яшав янгыз шону булан битип къалмай. Яшланы ичиндеги патриотлукъну учгъунларын ягъып, ругьун хозгъап, уяндырма тарыкъ.
Биз Буйнакск районну школаларында шо белгили болгъан игит Магьаммат Нюрбагъандовгъа багъышлап сочинениелер язмагъа тапшурув берген эдик. Райондагъы яшлар язгъан сочинениелени охуп, мен манг болуп, бек гьайранлыкъ этдим. Яшланы бир-бир ойлары, пикрулары бар. Оланы арасында инг де яхшыларын сачып, танглап алып, гиччирек китапча чыгъардыкъ. Шону биз грантгъа бергенбиз. Халкъ Жыйынында республиканы Башчысы оьзюню сёйлевюнде шо китапчаны ичиндеги халимбекавуллу яш язгъан шиърудан сатырлар охуп эсгерди. Грант утарбыз деп умут этебиз. Шондан гелген акъчагъа, яшланы яратывчулугъун топлап, «Мени заманымны игити» деп тутдурукълу бир китап чыгъарма хыялыбыз бар. Шолай ишлени оьзге районларда да оьтгерсе, биз яшланы юрегин, оланы ич дюньясын, не ойлашагъанны, олар учун игитлер кимлер экенни, шоланы барын да билме болабыз.
–Сиз оьрде ата-анагъызны гьакъында бир къырыйын-буччагъын чыгъарып эсгердигиз. Биз сизин тухумдан бек гёрмекли адамлар чыкъгъанны билебиз. Мен сюер эдим ата-анагъыз сизге не йимик насигьатлар этгенни гьакъында хабарлагъанны. Адат-къылыкълагъа гёре тарбиялаймы эди? Шо гьакъда хабарлагъаныгъызны сюер эдим.
–Атабызны бизге къарама ончакъы заманы етишмей эди. Ол о заманларда райисполкомну председатели болуп ишлей эди. Бизге аслу гьалда тарбия береген анабыз эди. Ол бизден бек къатты кюйде бары ишни талап эте эди. Эртен сагьат 6 битгендокъ, орнубуздан хозгъалмасакъ, ювургъанны алып, бир якъгъа пырхыллата эди. «Не бар, сав гюн ятма хыялыгъыз бармы? Тез туругъуз, гьаригиз бир ишни башын тутугъуз»,–деп, бизин юхубуздан айыкъдыра эди. Уьйленгенде де башгъа тюгюл эди. Шолай, тангнамаздан тургъуза эди. Ондан къайры да, гюндюзлер уьй-эшикни тазалайгъаныбызны къабул этмей эди. «Бары да этеген ишни, уьй-эшикни тазалавну гече ятгъанча юхламай этигиз. Эртен адамлар гелген заманда уьй-эшик, абзар тазалыкъдан лансылласын»,–дей эди. О заман биз ону англамай эдик. Бизин рагьат болма къоймай деп бир-бирде хатирибиз де къалагъан кюй бола эди. Торайып, эс тапгъанда, биз огъар рази къалдыкъ. Неге тюгюл, ону гьаракатыны яхшылыгъы савлай яшавубузгъа пайда гелтирди. Анабыз бизин янгыз ана борчларын кютюп къоймай эди. Ол бизин тарбиялавчубуз да, муаллимибиз де дюр эди. Юртгъа бара бусакъ, пелен-пелен адамны уьстюне гирме герексиз деп бола эди. Сонг уьйге къайтгъанда, пеленлеге бардыгъызмы, тюгенлеге гирдигизми деп оланы гьалын-гюнюн сорап биле эди. Шолайлыкъда, ол биз дос-къардаш, юртлуларыбыз булан бавурлу болгъанны, къатнагъанны сюе эди. Воллагь, юртда биз бармагъан бав да, тав да къалмай эди. Яланаякъ болуп айланып тура эдик. Гьар-кимни бавуна гирип емиш, ону-муну жыя эдик. Неге тюгюл, бизин ата-анабызгъа гьюрмет этип, ятлар да бавубузда бары емиш бишген, гиригиз ашамагъа деп чакъыра эдилер. Гиччи юртда бирлик, атам-анама сый эте болгъандыр деп эсиме геле. Бизден юртдагъылар нечакъы да сююне эдилер. Къучакълап, арив сёйлей эдилер. Гьар каникулларда биз юртдан таймай эдик. Алып педирелер де, оьзгелер булан къошулуп, бавлагъа да барып, кюреге, гьар тюрлю емишлер жыйып геле эдик. Бек къужурлу, татывлу заманлар бар эди. Агъач арбагъа да барыбыз да юкленип, аргъан да согъа туруп, тувра бавлагъа емиш жыйма гете эдик. Къайтывда да, шо, баягъы, аргъан булан йыбав-харс этип геле эдик. Бир уллу шатлы загьматны байрамы болуп къала эди.
Гьали юртгъа барсам, явъюрегим ярыла. Оьзюне ашама чакъы бавларына помидор, хыяр чачагъан, топуракъгъа къуллукъ этеген адам ёкъ. Билмеймен, халкъны эринчеклик басгъанмы? Шо мени бек ичимнибушдура. Мунда иш тапмай Сибир якълагъа чыгъып гетелер. Ишни янчма сюеген адамлар да бар. Буглендегилер Сибирге барып, къазанып, юртгъа уьй-эшик къурма гелелер. О да тынч иш тюгюл чю, нечакъы да къыйын. Тек юртунг, республиканг учун умпагьатлы иш этмеге имканлыкълар бола буса яхшы эди. Бир яны сююндюре, олар даим о якъларда турмайлы, юртуна да къайтып гелелер.
–Разия Исаевна, сиз биринчилерден болуп, орус интеллигенциягъа эсделик салма герек деген ойну якъладыгъыз, ону артына да чыкъдыгъыз. Уьстевюне, «Русские в Дагестане» деген китабыгъыз да бар. Сизге шо ой нечик гелди? Яда биринчи муаллимигиз Ефросиния Фёдоровна Винник сама таъсир этмегенми?
–Мен Дагъыстандагъы биринчи педучилищеде охуйгъанда, онда дарс берегенлени 80 проценти гьар ерлерден чакъырылып гелген орус муаллимлер эди демеге ярай. Олар бизге бакъгъан якъда къатты кюйде талап эте эдилер. Олар берген билимлер магъа шо заман оьр охув ожакъгъа тюшме кёмек этгендир деп эсиме геле. Биринчиден 4-нчю класгъа ерли мен педучилищедеги башлапгъы класланы школасында охудум. Онда магъа бек таъсир этген, оьз-оьмюрюме юрегимде къалгъан Ефросиния Фёдоровна Винник дарслар берген. Ол бизге ана да, тарбиялавчу да, муаллим де, къурдаш да дюр эди. 4 класны битдирип, оьр класларда биз бир номерли школагъа чыгъып юрюме тарыкъ эдик. Бир гюн Ефросиния Фёдоровна: «Разия, сиз чи 4 класны битдирген выпускниклерсиз, выпускной вечер этмеге тарыкъ чы»,–деди. Гьали ойлашаман магъа ол базып, гьар-бир ишге къошулуп айланагъангъа айтгъан буса ярай. Сонг мен огъар: «Сиз ону нечик гёз алгъа гелтиресиз, нечик этмеге сюе эдигиз?»–деп сорадым. Ол: «Буйнакскиде ашамлыкъ бек багьа, осуз да не вечер бола дагъы?»–деди. Мен уьйде юртлуларыбыз, анам хабарлай туруп, Жюнгютейдеги базарда учуз экенни биле эдим. Мен де муаллимиме Жюнгютей базарда бары зат учуз, шонда барып алма герек деп айтдым. Ол магъа: «Яхари, онда биз не булан барарбыз, минме зат болмаса?»–деп сорады. О заман автобуслар да ёкъ эди чи. «Сиз талчыкъмагъыз, мен бир зат ойлашарман»,–дедим. Буйнакскиде ат завод бар эди. Онда атамны танышы Михайыл Даниилович Татенко ишлей эди. Ону атлар егилеген эки де янында олтуруп болагъан линейкасы бар эди. Бир гюн уьйдегилеге де бир зат да айтмай, астаракъ танг билингенче сагьат 5 де туруп, бизге бираз ювукъда турагъан шо Данииллеге барып, къапуларын къакъдым. Ол къапуланы ачып, мени де гёрюп тамаша болуп: «Не иш бар, не болгъан?»–деп сорады. Мен де огъар мени атам йиберген, огъар бир ерге барма тарыкъ эди, линейкангны бер дей эди дедим. Ол: «Вагь, мен чи ону тюнегюн гёрген эдим. Неге магъа бир зат да айтмады?»–деди. Мен де: «Заманы болмагъандыр, сизге айтма унутгъандыр»,–дедим. Гьасили, магъа гьайдайгъан арбачысы булан линейканы берди. Шону да алып гелдим муаллимимни янына. О заман сагьат 6 да битди. Минип линейкагъа да тюзленип, Жюнгютейге багъып чыгъып гетдик. Базардан бары да тарыкъ-герекни де алып къайтып гелдик Буйнакскиге. Ондан гелегенде, муаллимим Ефросиния Фёдоровнаны айтгъанын этгенимден сююнюп, ёл бойну узагъында йырлай туруп етишдим. Выпускной вечерибиз де болду, нечакъы да арив де оьтдю. Уьч гюн де гетмей, атам бармагъы булан мени оьзюню янына чакъырды. Шоссагьат билдим не сюегенни. «Сен менден ихтиярсыз арбаланы да алып, къайда баргъансан, не айланышлардыр?»–деди магъа тикленип къарап. Мен де атама: «Муаллимим мени 4 йыл охутгъан. Мен ону айтгъанын этмей къойма болмай эдим. Сагъа билдирген бусам, сен мени башымны инжитмей, огъар башгъа ёллар табып къара деп айтажакъ эдинг. Муаллимимни мурадын этме сюйген эдим. Урушма сюе бусанг–уруш, урма сюе бусанг–ур, дедим. Атам башымны къолу булан ишыгъан йимик болду. «Сен этме сюеген ишингни магъа билдирип эт, дагъы менден яшыртгъын этме, о бек эрши гёрюне»,–деди. Муаллимиме кёмек этме гючюм чатгъанына сююнюп, гёзюме ерленген ат да гёрюнмей эди. Мен шо вакъти ялгъан айтгъанымны да, атамны онгайсыз гьалгъа салгъанымны да бир де ойлашмадым. Мен муаллимимни сёзюне къулакъаса эдим. Неге тюгюл, 4 йылны узагъында бизге илиякълы кюйде янашып, мекенли билим берген адамгъа савбол, баракалламны билдирмей, кёмек этмей боламанмы? Шо мени ичимде къайнай эди. Ол дюньяда сав чакъы, бизин дослукъ аралыкъларыбыз да уьзюлмеди. Мени яшларым торайгъанда, олар да ону уьстюне барып къатнай эдилер. Артда Дагъыстангъа бир уллу кёмеги тийген орус муаллимлени тергевсюз къойма къыйышамы? Олагъа бир арив эсделик салма неге ярамай деген ой гелди. Мени мурадым яшавгъа чыгъажакъ, умпагьаты болажакъ къурумлагъа барып, шо масъаланы гьакъында эсгердим. Олар да мени якъладылар. Шо эсделик магъа Ефросиния Фёдоровнаны ярыкъ келпетин эсге сала. Памятникни салгъан сонг мени юрегим парахат болду. Аэропортгъа барагъанда, гелегенде огъар къарап, мени биринчи муаллимимни эсге аламан. Гьар ким де огъар бакъгъан сайын, оьзлени муаллимлерин гёз алгъа гелтиредир деп ойлашаман. Мени муаллимим йимик адамлар къайсы юртда да, шагьарда да болгъан. Олар этген асил ишлени унутмас учун, эсделиклер ачса, нечакъы да инсаплы гьаракат болур.
Мени дагъы да бир оюм бар. Буглен юртда 43 йыл фельдшер-акушер болуп ишлеген Надя деп орус къатын бар эди. Шо йылланы узагъында ону айыбындан оьлген адам болгъан деп бирев де эшитмеген. Ол Ленинни ордени булан да савгъатлангъан. Бизде больница да, поликлиника да бар. Оланы экисин де бир этип, шогъар Надя Валиеваны атындагъы медицина центр деген даража бермеге сюе эдик. Шо гьакъда оьрге билдирип, Р. Абдулатиповну указы да бар. Хизри Исаевич харж гёрсетген, ону ичин-тышын да онгарып, шонда мемориал доска салма сюебиз. Ол бусурманлыкъны да алып, бугленли булан алай арив ожакъ да къуруп, яшлар да оьсдюрюп яшагъан гьалал къатын. Муна оьзюм билеген кюйде шолай ишлени юрютюп турабыз. Биревлер этген яхшылыкъны унутма ярамай.
– Разия Исаевна, бизин булан лакъыр этме чола тапгъаныгъыз учун сизге баракалла.
