Шолай хасиятлы адамлар оьзлер тутгъан ёлда герти натижаланы болдурмаса да, олар бир де къайпанмайлы алгъа багъып талпына. Яратывчулукъ ёлунда машгъул болгъанлар, мисал учун, язывчулар, шаирлер, музыкантлар ва гьатта суратчылар бир-бир оьтгерилеген чараларда оьзлеге къыйышагъан шолай хасиятлы адамланы излеп табып, олар булан пикру алышдырып къатнагъан гезиклери аз болмай.
Биз оьзюню гьакъында айтма сюеген адам Арсланали Гьажаматов Къызылюрт районну Солтан Янгыюртунда яшай.
Ол Хумторкъали районну Торкъали юртунда 1936-нчы йылда тувгъан. Солтан Янгыюртда орта школаны тамамлагъан сонг, Дагъыстан юрт хозяйство институтуну ветеринар факультетине охума тюше. Арсланали агъай оьзю танглагъан касбусуна гёре, Къызылюрт ва Хасавюрт районланы юрт хозяйство предприятиелеринде баш ветеринар врач ва «Дагпотребсоюз» къурумну бёлюгюню ёлбашчысы гьисапда загьмат тёкген.
Арсланали Багьавутдинович оьзю загьмат ёлунда къол ялгъагъан иш ёлдашларыны атларын уллу гьюрмет булан эсгере. Шоланы арасында алдынгъы «Солтанянгыюрт» совхозну ёлбашчысы Мухтар Магьамматов, политика чалышывчу ва Пачалыкъ Думаны депутаты Виктор Решульский (о вакъти ол баш агроном болуп ишлеген), олай да ветеринар станцияны начальниги Гьасан Паталиев ва оьзгелер бар.
Къызылюрт районну ёлбашчылары Арсланали Гьажаматовну гьар даим де оьзюню уьстюне салынгъан масъалаланы намуслу кюйде чечеген касбучу гьисапда таныгъанлар.
Тувгъан, оьсген элини адабиятын ва тарихин де ол оьтесиз кёп сюе. Патриот ругьда тарбиялавгъа багъышлангъан китаплардан топлангъан китапханасында ону йимик китапланы аявлап-асырап дегенлей аман сакълагъан адам аздыр деп айтмагъа ярай. Тарихни гьалын ол китаплардан таба гечип де къоймагъан, ону оьтесиз гючлю ва итти эси де бар. Тамазалардан ва акъсакъаллардан эшитген агьвалатланы суратлайгъан кюю кимни де сукъланывун гелтире. Шоланы ол далиллер булан толумлашдыра.
Анадаш халкъыны тарихин ахтармагъа Арсланалини атасыны узукъариси Магьмут Пензуллаев муштарлы эте. Биз оьзюню гьакъында айтагъан Магьмутну къысмат ёлу йыракъдагъы Къазахстанны тахшагьары Алма-Атагъа ерли чыкъса да, ол оьзюню ювукъ къардашлары булангъы аралыкъланы уьзмеген. Магьмут Пензуллаевни эсделиклери «Мы из рода половецкого», «Полынь половецкого поля» ва «Кыпчаки» деген китапланы автору, белгили язывчу Мурат Аджини ойлары ва пикрулары булан рас геле.
Бу ерде бирдагъы булай тарихи агьвалатгъа агьамият бермекни тийишли гёремен. Айтагъаным, Къызылюрт районда ерлешген ер-юзюнде тозулмагъан, Солтан Янгыюрт Арсланали Гьажаматовну къастлыгъы ва гьаракаты булан оьзюню атын тархда даимликге сакълагъан. Шону шулай далиллер булан да байлама болур деп ойлайман. Дейгеним, 1988–1989-нчу йылларда бир-бир «къувуш башланы» яхшылыгъы булан тезден белгили болгъан Солтан Янгыюртну Къызылюрт шагьарны табилигине бермек деген масъала кёп теренден салынгъан болгъан экен. Тек Арсланали агъавубуз, оьзге солтанянгыюртлулар да булан республика даражада шолай немкъорай янашывуна къаршылыкъ билдирип, Магьачкъала шагьарда ерлешген В.И.Ленинни атындагъы майдангъа бир нече керен чыкъма борчлу болгъанлар. Ондан къайры да, шо масъалагъа байлавлу ерлерде митинглер ва жыйынлар оьтгерилген.
Озокъда, халкъны булай башгётеривю гьакимлени рази къалдырмагъан ва администрацияланы янындан къыйыкъсытывлар башлангъан. Шону буса къаршы тургъан юртлуланы кёбюсю гётермеген ва артгъа тартылма борчлу болгъанлар. Халкъны арасында англатыв иш юрютмек учун республиканы янындан къурулгъан хас комиссия Солтан Янгыюртгъа да геле. Ачыкълашдырып айтгъанда, гелгенлерден бириси Тотурбий Тотурбиев (Аллагь рагьмат этсин) экени белгили бола. Тек бизин якълы къатарбаш оьзюню бойнуна салынгъан масъаланы кютмек булан, юртлуланы янын тута. Шолайлыкъда, Къумукътюздеги юртланы бириси Солтан Янгыюрт алдынгъы кюйде Къызылюрт районну табилигинде къала.
КПСС-ни Къызылюрт шагьар комитетини ёлбашчылары буса Арсланали Гьажаматовну Солтан Янгыюртну Къызылюрт шагьарны табилигине гирме къоймагъанлардан ва халкъны башын гётерме бажаргъанлардан бириси гьисаплагъан. Шогъар да къарамайлы, солтанянгыюртлулар Абдурагьман Абдурагьманов, Къырымсолтан Мусаев, Камил Бамматов, Шапи Атавов, Гьасан Темирсолтанов ва олай да оьзгелери А. Гьажаматов булан бирге иш гёрген.
Биз, оьз гезигибизде, шолай оьзлени хыялы учун тюгюл, жамият учун, къара къоркъувлагъа да къарамайлы, белсенип, намус-ягьгъа байланып, къайпанмайлы айлангъан гьаракатчы солтанянгыюртлу уланланы атына разилик сёзлер де айтып, оланы алдында баш иебиз. Озокъда, йыллар да бара гетип, оьзенлени кёп къадардагъы суву эниш акъгъан. Энни гьаллар бираз алышынгъан деме ярай.
…Артгъа багъып гёз къаратсакъ, гьёкюнме чакъы зат ёкъ буса да, Арсланали Багьавутдинович бир-бирде кюстюне. Жамиятны алдында бары да масъалаланы оьзю айтагъан кюйде яшавгъа чыгъарып болмагъаны ону савлай къаркъарасын, оюн-пикрусун дегенлей елеген ва яллыкъ бермей. Болса болсун, А. Гьажаматов юртлуланы да кёмеклиги булан бир-бир масъалаланы кютмеге чи болгъан. Шо да юрекге бир балгьам йимик болуп токътай.
Къайда болса да, не ерде болса да, уьюне-ожагъына къайтгъанда да агьлюсю Умлайла аркъа таяву болуп тургъан. Арсланали Багьавутдинович ва Умлайла Исаевна бирге яшайгъанлы 50 йылдан да къолай бола. Бу татывлу агьлюде 3 улан ва 1 къыз тарбиялангъан. Оланы гьариси оьз ерин тапгъан. Уллу уланы Багьавутдин Къызылюрт район администрацияны башчысы, уланы Иса темиркъазыкъ бойда Тюмен областда, къызы Бурлият – Къызылюрт районну Солтан Янгыюртунда ерлешген «Дюймовочка» деген яшлар бавуну ёлбашчысы, гиччи уланы Тимур далапчылыкъ булан машгъул болуп тура.
Чинкдеси, авлетлерине тарбия берген ана Умлайла Исаевна – 40 йыл загьмат ёлу булангъы педагог. «СССР-ни билим беривюню отличниги», «РСФСР-ни билим беривюню отличниги» ва «ДАССР-ни билим беривюню отличниги» деген белгилеге ес болгъан. Гьали ол пенсиягъа чыгъып ял ала.
А. Гьажаматовланы авлетлери, балаларыны балалары абзаргъа жыйылгъанда, яшланы ва гиччипавланы шат авазлары эки якъны янгырта. Биз де Арсланали Багьавутдиновичге ва Умлайла Исаевнагъа савлукъ ва узакъ оьмюр ёрама сюебиз.
А. САЛАВАТ.
