Гертилей де, Салигьат Иразиевна булангъы бизин бир нече ёлугъувларыбызны натижасында яшавда ана да, насигьатчы—тарбиялавчу да бир келпетдеги, бир къалипдеги адам, очакъдагъы отну сёнме къоймайгъан сакълавчу гёз алгъа геле. «Гьали де унутуп болмайман тоюбуз болагъанда бир къардаш къатын айтгъан алгъышлы сёзлени, – дей Салигьат. – Бир якъгъан отунг бир де сёнмесин, авул-хоншулагъа уьлгю болсун, о заманларда айтылагъан сёзлени ич маънасына да теренден къулакъсалып да ким бола эди? Айтылагъан сёзлени авурлугъун-енгилин сонг-сонг англама къарайсан. Гертилей де, шо къатынны алгъышлы сёзлерин Яратгъаныбыз эшитген болма ярай. Мен насипли анаман».

Шагьар больницаны кадрлагъа къарайгъан бёлюгюню башчысы Салигьат Иразиевна булан биз гьар ёлукъгъанда къызлары Жамиля, Наиля анасына телефон сёйлеп къаршы боламан.

«Оьзлер ахшам бизде эдилер, гьали эртен де атасын, мени сорайлар, – дей Салигьат. – Яшланы атасы Баймурат хыйлы йыллар ашлыкъ комбинатда ишлеп турду. Гьали буса пенсияда, уьйде ял ала».

Дагъыстан пачалыкъ университетни экономика факультетин битдирген жагьил къызны Финанс министерлигине баш бухгалтерни биринчи орунбасары этип ишге алалар. Ким биле, къысмат башгъачалай айлангъан эди буса да ярай, яшав шолай зат чы дагъы. Гечеден эртенге ахшам къургъанларынг башгъачалай болуп къала.

Институтну битдирген Салигьат къардашларыны тоюнда биринчилей орталыкъгъа чыгъа. Бугъар сюйдюм берген улан бир бийимейми дагъы, чанчылып къалгъан. Къысылгъан юмурукъларын олай да бура, булай да бура. Гёзтюбюнден къарайгъан Салигьат уланны бети янагъанны, гёзлери буса къайнайгъанны эс этмей болмай. Шо бир вакътини ичинде Салигьатны да юрек уруву чалтлаша, гёзлеринде буса, оьзю де билмейген кюйде, сюювню учгъунлары ойнама башлай.

Гьал гьалгъа гёре, гьалива балгъа гёре дегенлей, «агьлю гьаллагъа» гёре Салигьат тойдан сонг оьз шагьарына гёчме борчлу бола ва касбусуна гёре шагьарны гьар тюрлю къурумларында бухгалтер болуп загьмат тёге.  СССР-ни дагъытылыву булан ол ишлеген таксопарк да тозула. Шо заман шагьарбашы Сайитпаша Умахановну таклифине гёре, С. Ибрагьимова больницагъа экономист болуп тюше. Арадан кёп заман гетмей, огъар кадрлар бёлюкню башчысыны къуллугъу таклиф этиле. Таклиф этилип де къалмай, больницаны о замангъы баш врачы Мавлетхан Токътаров шо бёлюкню юрютме янгыз сен бажаражакъсан деп къоя.

– О мени касбума къыйышагъан иш де тюгюл, Мавлетхан Шыхмуратович, – деп, нечакъы тилесе де, айтылгъан сёз – атылгъан окъ, баш врач сёзюнден къайтмай. Шо гюн-бугюн, гёресиз, ишлеп тураман.

Оьзюнде эки мингден де къолай адам ишлейген больницаны аз аваралары боламы? Уьч бёлюп, эки пайындан да къолайы – тиштайпалар.

– Бажарылмай деп нечик айтайым. Биз – бусурманларбыз чы. Бирев-биревге кёмек этме герекбиз. Яхшылыкъ эте туруп, оьзюбюз де яхшыгъа айланмайбызмы дагъы?! – деп магъа къарады. – Муна шулай. Биревлер отпускагъа чыгъа, бирлери ишден тая, биревлер ишге геле. Инаныгъыз, бир-бирде тюшашгъа олтурмагъа заман да болмай къала.

Къызларыгъызны авлетлери. Эгиз уланларыгъыз Гьасан, Гьюсен университетни тамамламагъа ювукъ болгъан. Яшлар тарбиялавда, агьлю яшавну къурувунда сизин оьзюгюзню айрыча сырларыгъыз болма ярай.

– Бир сырым да ёкъ. Гьар этеген ишни сююп этме герекли бола. Гьар яшны сююп де, сюйдюрюп де дегенлей бажарма герек.

Бир къатынгъа: «Яшларынг кёп, оланы нечик тарбиялайсан», – деп сорагъанда: «Уллуларын тююп, гиччилерин сююп», – деп жавап берген дейлер.

 – Яшлар тарбияламакъ янгыз ананы къуллугъуму, бу ишде атаны агьамияты нечикдир?

– Озокъда, атаны агьлюдеги таъсирин айтып битдирип болмас. Бирев харс ургъан булан той болмас дегенлей, яшланы тарбияламакъ да, оланы тюз сокъмагъын излевде кёмек этмек де – эр-къатынны аслу борчу. Атангдан бек бил, тек атангны арты булан юрю, дейлер. Агьлю яшавда къатынгишини таъсири аслам буса да, эргиши ожакъны орта багъанасы экенни унутма тюшмей.

– Агьлюгюз Баймурат хатасыз адам йимик сёйлейсиз, шолаймы?

– Къанатсыз къуш болмайгъанда йимик, айынсыз эр де болмас дейлер. Хаталарсыз къайсыбыз барбыз? Хатасыз чер де, эр де сайлайгъан адам,  черсиз, эрсиз къалма герек. Тек агьлюню башы эргиши буса да, гьайдавчусу – ёл гёрсетивчюсю, насигьатчысы – тиштайпа.

Яман арба ёл бузар, яман къатын уьй бузар дегенлей, уьй гемени капитаны эркек буса, кюсменчиси – къатынгиши. Яшавда кёп зат къатынгишиден гьасил бола. Къайынланы арасындагъы татывсузлукъ, сувукъ-салкъынлыкъ да кёбюсю гезиклер гелинлерден гьасил бола.

 – Бары да аналаны къызлары яхшы дейлер, Салигьат, яман гелинлер къайдан гелип къала деген соравну эшитмейли къалмагъансыздыр?

– Билемисиз, анамны анасы Тотай бек тергевлю, эсги йырланы, такъмакъланы, айтывланы билеген къатын эди. Гелинлерден хабар чыкъгъанда, биревлени бир эринчек гелини болгъан, деп айтагъаны эсимде къалгъан. 

Ахшамлар эртерек ятып, эртенлер геч туруп, гьасиликалам, бек эрке уьйренген зат болгъан. Алдын той битип, гелинлер хыйлы замандан сонг ашюйге чыгъа болгъан. Тюркюллей буса дагъы да узакъдан барылагъан адат бар эди. Муна шолай, тойдан сонг ата-анасына тюркюллей баргъанда, ана-бала янгыз ерде лакъыр этелер.

– Нечикдир, къызым, ишлеринг? Къайынларынг булан къыйышып-гелишип турамысан?

– Вай, анам, уьйде йимик магъа эркинлик къайдагъы затдыр. Эртенлер турсам, бетимни сувлу бетъявлукъгъа сибиремен, гьар гезик буса сувугъан къалмукъчай ичивюм.

Ойлу-гьакъыллы ана, ишни гьалын-гьакъыкъатын тюз англап: «Сувугъан чай ичме, бетингни де сувлу бетъявлукъгъа сибирме. Эртерек туруп, башлап жувунуп, оьзюнг чай да салып, къайынларынг булан бирче олтур», – деп насигьат берген дейлер ана къызына.

Муна шу гиччирек хабарда гьалиги эринчек гелинлеге, къызлагъа хыйлы дарс, кёп ой бар.

– Сен оьзюнгню насипли гьисаплаймысан? – дейбиз огъар.

– Олай деген не? Озокъда, ишинге кёп сююп бара бусанг, ишингден де сююп къайта бусанг, ондан артыкъ не насип бар? Уьстевюне, сени гёзлейген-къаравуллайгъан агьлюнг, авлетлеринг…

…Салигьатны институтда охуп турагъан эгиз уланлары Гьасангъа да, Гьюсенге де ювукъда той этме сюе деп де эшитгенбиз. Оланы тою болагъан насипли гюнюнде анасына къарт къатын айтгъан алгъышлы сёзлени авлетлерине от ягъарларына багъышлап: «Бир якъгъан отугъуз бир де сёнмесин, оьзгелеге уьлгю болсун, бийик канзилеригиз къуванч хабарлар алып гелгенлени кёплюгюнден ашалсын», – деме сюебиз.

 

 

Магьаррам АЛИМГЬАЖИЕВ.