Бу йыл савлай уьлкеде Уллу Уьстюнлюкню 75 йыллыгъы белгилене. Шону булан бирге бугюнлерде Къарабудагъгент район къурурлгъанлы да 85 йыл тамамлана. Оьрде эсгерилген шо эки де тархны лайыкълы кюйде къаршыламагъа Къарабудагъгент районда буссагьатгъы вакътиде къаныгъывлу кюйде гьазирлик гёрюле.

Алдагъы гюнлерде «Районну яшаву» деген газетни редакциясында оьгерилген «дёгерек столну» айланасында болгъан пикру алышдырыв да эсгерилген агьамиятлы агьвалатлагъа багъышлангъан эди. Шо мурат булан чакъырылып гелген районну яшавлукъ-экономика оьсювюне аслам къошум этген, давдан сонггъу йылларда жаваплы къуллукъларда ишлеп гелген къарабудагъгентлилер Анвар Абдулгьатов, Гьажи Гьажиев, Абдулмуслим Шагьманаев, Паравулдан Ибадулла Ибадуллаев, Къакъашурадан Умалат Насрутдинов ёлдашланы арасында маъналы ва пайдалы лакъыр юрюлдю.

Бугюнлерде Къарабудагъгент районну башчысыны борчларын заманлыкъгъа кютеген Агьмат Гьажиевни ортакъчылыгъы да болгъан лакъырны даражасын да, маънасын да аслам этди. Газетни редакциясына гелген къонакълар давну йылларын, оьзлени эсинде къалгъан оьзге агьвалатланы, Къарабудагъгент район оьтген асруну 60-80-нчи йылларында башдан гечирген агьвалатланы эсге алып сёйледилер.

Дёгерек столну район газетни баш редактору Асадулла Гьажиев ачды ва юрютдю. Ол оьзюню гиришив сёзюнде бизин район республика исполкомну къарары булан 1935-нчи йылны март айында къурулгъанын малим этип, Анвар Абдулагьатовгъа сёз берди.

Оьз гезигинде ол да дав башлангъанда торайып гелеген оьрюм чагъындагъы яш болса да, шо къагьрулу йылланы акъу­баларын башдан гечиргенин мисаллар булан тёшлеп айтды.

– Давну йылларында мен почтальон болуп ишледим. Авур заманлар эди. Школаны битдирген сонг, оьр охув ожакъгъа охума тюшдюм. Оьр билим алып гелген сонг Манасда МТС-де, Манасгент совхозда, Уллубийавулда, ата юртумда загьмат тёкдюм. Ишни намуслу кюйде кютме, оьзюме тапшурулгъан къуллукълагъа жаваплы кюйде янашма гьаракат эте эдим. Давдан сонггъу йылларда бизин район чалт кюйде алгъа абат алмагъа башлады. Халкъны яшав даражасы къолайлашды. Шо заманларда адамларда патриот ругь гючлю эди.

Шо йылларда Алипаша Умалатов, Зайналабит Алиев, Гьасан Абдуллаев ва оьзгелери Къарабудагъгент районгъа бажарывлу кюйде ёлбашчылыкъ этип турду. Къарабудагъгент районну экономикасыны оьсю­вюне де, яшавлукъ агьамия­ты булангъы имаратланы къу­рувгъа да бугюнгю пикру алышдырывда ортакъчылыкъ этегенлер булан бирче мени де къошумум болду, – деди А.Абдуллагьатов.

Шондан сонг сёз берилген ветеранланы район советини председатели Гьажи Гьажиев де давну агъусу оьзлени ожагъына да тийгени гьакъда айта туруп, оьзюню агъасы Али ватаныны эркинлиги учун бизин асгерлер Украинаны ша­гьарларын азат этеген вакътиде жанын къурбан этгенин эсгерди. Савлай уьлкени халкъы булан бирге бизин районну юртларында яшайгъанлар, давну йылларында нечакъы къыйынлар гёрсе де бир де къайпанмайлы душмандан уьст геливге ва уьлкени аякъгъа тургъузувгъа къошумун бол­дургъаны гьакъда эсгерди.

Дав заманны яшларыны бириси Абдулмуслим Шагьманаев давну агьын тувра гёрмесе де, оьзю уллулар айта туруп эшитип, эсде къалгъан бир тюрлю агьвалатланы гьакъында ойгъа батып сёйледи.

– Атам Жалалитдин давну башлапгъы йылларында колхозда бригадир эди. Бир гезик ону, эки бригаданы адамларын да къошуп, Хасавюрт бойгъа акоплар къазма йиберген болгъан. Шонда олар 6 ай къалгъан. Атам уьйге къайтгъан сонг мен ону танымай арекге къача болгъанман. Сонг атам давгъа гетген.

Мен 1946-нчы йыл школагъа бардым. Шо заман школагъа 8 йыл битмесе алмай эди. Директор магъа: «Сен гьали де гиччисен, школагъа дагъы гелме»,– деп къайтарып йибере эди. Мен шо вакътиде охуп, язып биле эдим. Гьасили, мен школаны битдирдим. Оьр охув ожакъгъа тюшдюм. Оьр билим алгъан сонг, бираз заман школада физкультурадан дарс береген муаллим болуп ишледим. Ишден айрылмайгъан кюйде заочно юрт хозяйство институтну да битдирдим.

Комсомолну район къурумуну биринчи секретарыны къуллугъунда ишлейгенде яшёрюмлени производствогъа къуршавгъа кёп агьамият бериле эди. Шону йимик, комсомол къурумланы гьаракатын жанландырывну масъаласына да тергев кёп эди.

Узакъ йыллар «Танг» совхозда баш агроном, бёлюкню ёлбашчысы, Гьели колхозда да баш агроном болуп къыйын тёкдюм. Айтмагъа сюегеним, районну экономикасын гётеривде мени де къошумум бар деп эсиме геле.

Ата бетин танымагъан дав заманны яшы Ибадулла Ибадуллаев де оьзлени агьлюсюне Илмутдин Насрутдинов этген кёмекни ва пайданы эсге алып сёйледи, оьзю гьар тюрлю жаваплы къуллукъларда ишлейген йылларын суратлай туруп булай деди:

– Мен 1940-нчы йылда тувгъанман. Шо йылда атамны да армиягъа чакъыр­гъан. Ол Гюнчыгъыш Украинада къуллукъ эте болгъан. Ону булан бир бёлюкде оьзюню къайратлы загьматы, бажарывлу ёлбашчылыгъы булан савлай Дагъыстангъа танывлу болгъан Илмитдин Насрутдинов да къуллукъ эте болгъан. Украинаны душманлардан азат этмек учун юрюлген давларда, айрокъда Севастополь шагьар учун юрюлген оьжетли ябушувларда ортакъчылыкъ этген. Севостополь шагьарны азат этивде яра тийип, ол госпитальгъа тюше. Шонда ятып, ярасын сав этип турагъанда, оьзю къуллукъ этип турагъан асгер бёлюкден госпиталгъа солдат тюше. Ол да мени атам Абакар болгъан. Илмутдин агъав мени атамны ахтаргъанда, огъар мени атам гечингени гьакъда айтып билдирген. Дав йылланы гьакъында мен лакъырымны дагъы узатмагъа болмайман. Тек давдан сонггъу йылларда да анам уьйден чыгъагъанда, атам гелип къалса деп, къапуну бегитмей къоягъаны эсимде къалгъан.

Къысмат буюруп, Илмутдин Насрутдинов Паравул колхозгъа председател болуп гелди. Ол колхозну экономикасын, халкъны яшав гьалын яхшылашдырмакъ учун шо заманлар кёп иш этди. Илмутдин мени атам булан давда бирче болгъан саялы, бизин агьлюге айрыча гьайлы янашып турду. Шо гьакъда сёз чыкъгъан сонг, шу ерде бирдагъы бир булай затны эсгермекни оравлу гёремен. Паравул колхозгъа ёлбашчылыкъ этеген шо къыйын йылларда ол оьзюне яздырып, бизин абзаргъа 100 кило ашлыкъ тюшюрюп гетген эди. Шолай ишлер, озокъда, бир де унутулмай.

Бир вакътини ичинде бизин районну, сонг да Къаягент районну башчысы болуп тургъан, юрт хозяйство предприятиелеге ёлбашчылыкъ этген, юрт хозяйство министрни къуллугъуна ерли де гётерилген Умалат Насрутдинов да оьз гезигинде сёзюн атасыны дав йыларын эсге алып башлады.

–Къакъашура юрт Къарабудагъгент районну экономикасында нечик ерни тутагъанны айтсакъ, макътанагъандай бо­ла. Амма давдан сонггъу йылларда юртлуланы арасындагъы загьмат гётериливню, гьаракатны суратлама къыйын. Къайсы йылда экенин мекенли айтып болмайман, тек 2500 гектаргъа гьабижай чачып, эки керен къол булан каза уруп алгъан тюшюмню арты-алды ёкъ экени яхшы эсимде къалгъан.

Сизге барыгъызгъа да белгили кюйде, Къарабудагъгент, Къаягент районланы башчысы ДР-ни юрт хозяйствогъа ва сурсатгъа къарайгъан министри, Буйнакск районда хозяйствону ёлбашчысы болуп ишлеп гелгенмен. Къайда ишлесем де мени бойнума салынгъан борчланы намуслу кютме, адамланы талапларын яшавгъа чыгъарма гьаракат этгенмен.

Къарабудагъгент район не девюрде де республиканы яшавунда айрыча ерни тутуп юрюген. Республиканы тюзлюк боюнда ерлешген районланы арасында да бизин район даим макъталып гелген. Сыйлы мердешлер гьали де унутулмай узатылагъанына инанаман,– деди Умалат Насрутдинов.

Къарабудагъгент районну башчысыны заманлыкъгъа борчларын кютеген Агьмат Гьажиев оьзюню къысгъаракъ сёйлевюнде район къурулгъанлы оьтген 85 йылны ичинде не йимик «толкъунлардан» оьтгени, районну халкъыны гележек ярыкъ яшавун болдурмакъ учун этилеген гьаракат гьакъда баянлыкъ берди. Эсгерилген район тюзлюк бойда, денгизни ягъасында ерлешгенге гёре, экономиканы ва оьзге тармакъланы оьсдюрмеге оьтесиз арив онгайлыкълар бар экенин айрыча эсгерди.

Оьтгерилген шо «дёгерек столну» ортакъчылары торайып гелеген яш наслуну тарбиялавну, айрыча алгъанда, оларда патриот гьислени уятывну гьали айрокъда кёп агьамияты бар экенин ташдырдылар. Шогъар оьзлер де къошум этмеге гьазир экени гьакъда да билдирдилер.

Шихав КЪАЙЫРБЕКОВ,

«Районну яшаву» газетни баш редакторуну заместители.