(ОЧЕРК)

«Ёлдашны» бу йыл февральны 28-нде чыкъгъан номеринде «Мени гиччи Ватаным» деген сагьифада Мирзаны макъаласы печат этилген эди. Бугюн охувчуларыбызны тергевюне ону гьакъында язылгъан очерк де бериле.

Къыбла Дагъыстанны къумукълар яшайгъан бырынгъы Оьтемиш юртуну гёзел табиаты гьар кимни де сукъландырмай тюгюл. Уьстевюне, шолай гёзел табиаты булан инсанны сукъландырагъанындан къайры, Оьтемиш юртдан ким де сукъланардай оьзден уланлар аз чыкъмагъан. Оланы гьар къайсы да инсанны яшавуна байлавлу гьар тюрлю тармакъларында юреклери сайлагъан касбуларына ес болуп, юрт яшавунда лайыкълы касбуларына берилип, халкъы, юрту учун белсенип, пайдалы ишлерин арагъа чыгъаргъанлары къайсыбызгъа да белгили.

Мен де, шо оьрде эсгерилген пикруларымны генглешдирип, загьматгъа берилген гьалал оьзден уланланы арасындан чыкъгъан Мирза Лукъманович Гьажиевни гьакъында сёз юрютме сюемен. Гертиси, Мирза оьрде эсгерилгени йимик, гьайран ренкли табиаты, кёп журалы емиши, яшыл оту, агъачлыкълары, таву-тюзю, дымлы тогъайлары, гюзлюклер чачылгъан йымышакъ топуракълары, эркин, аривлюгю инсанны гёзюн къамашдырагъан авлакъларыны дазулары уфукълагъа артылгъан ата юрту Оьтемишде торайып-оьсюп, сабанчылыкъгъа бакъгъан гьаваслыгъын бай ана топурагъыны къатлавларындан сюзюлюп саркъагъан тамычыларындан тоюнгъан ата юртуна гьакъ юрекден берилип, ону къысматына оьз яшавун бюс-бютюнлей багъышлап, чола тюшсе, яхшылыгъындан къуванып, къайгъы къопса къайгъырып, ону гележеги гьакъда кёп ойлашып, юрегини къылларын аз чюмлетмеген.

Оьтемиш топурагъыны уланы Мирза Лукъманович Гьажиев 1951-нчи йыл тувгъан. Ата-бабаларыны къаны, тери синген топурагъына оьз яшавуну къыркъдан айлангъан йылларын алда «Оьтемиш» деген юзюмчюлюк совхозуна, гьали «Оьтемиш» деген пачалыкъ предприятиеге (ГУП) баш агроном гьисапда багъышлагъаны аян болуп арагъа чыкъгъаны бизин къайсыбызгъа да белгили.

Амма бугюнлерде Мирза баш агрономну къуллугъуна оьзю оьрленгенче, школа яшавуну агьвалатларын башындан гечиргени арт-артындан гьакъылгъа къыйышып суратланагъаны гьакъ. Ата юрту Оьтемишде мактапгъа охума тюше. Сонг мактапны оьр къыйматлар булан битдирип, орта билимге ес бола. Ону гьаракатгъа гьаваслы юреги загьматгъа чакъыра. Шогъар гёреми, ол Совет Армияны сыдыраларына чакъырылгъанча, эки йыл Избербаш шагьарны нап тарма­гъыны бурав урув канторунда буравчуну кёмекчиси болуп чалышып, саниятын камиллешдирип, ишчи гьисапда чыныкъгъанын сезе. О заман «Дузлакъ» бойда топуракъны терен къатлавларындан уьлкеге пайдалы «къара алтын» чыгъарыла эди.

Арадан заман гетип, оьтемишли загьмат тазза чыныкъдыргъан улан Мирза Совет Армияны сыдыраларына чакъырыла. Сонггъа таба, асгер къуллугъун намуслу кюйде кютюп, уьстевюне, къаркъарасын да дагъыдан-дагъы чыныкъдырып, сержант чинге ес болуп, ата юртуна къайта ва шо йыл заманны созмайлы, Дагъыстан юрт хозяйство институтгъа охума тюше.

Институтда охуйгъан йылланы ичинде ону ана топурагъына бакъгъан сюювю бир тамаша уянып, оьрчюге. Топуракъны асувлу пайдаландырыв къайдаларын ахтарып, ону илму сырларын англама гьаракат эте.

Арадан дёрт йыл гетип, 1982-нчи йыл ата юрту Оьтемишге къайтып геле. Гелсе гелсин, шо арада аявлу агьлю ожагъыны, тувуп оьсген ата юрту Оьтемишни айрыча арив ийислеринден къангъынча тоюнуп битмеген яш коммунист Мирзаны бир тавушдан «Коммунизм ёлу» деген юзюмчюлюк совхозну парткомуну секретары этип сайлайлар.

Шо вакътиде ол оьзюню яшавунда янгы партия къуллугъун лап да жаваплы иш экенни англагъанданмы, белсенип ишге къуршалма борчлу бола. О заман партия къурумуна эллиден де артыкъ коммунист къуршалгъан. Оланы гьар-бириси бойнуна алынгъан партия борчларын да арагъа чыгъарып, юртну халкъыны гьюрметин къазанып, оьзлеге онглу янашдырып чалышагъаны гёрюнмей тюгюл эди. О замангъы партия къурумну сыдыраларында абургъа, гьюрметге лайыкълылар аз тюгюл эди. Оланы кёбюсю – къагьрулу дав йылланы четим ёлларын оьлчеп, Уьстюнлюкню къазанып, яшав школасындан оьтюп чыныкъгъанлардан.

Мирза оьзю олардан оьмюрге хыйлы жагьил болса да, гьарисини юрегине къыйышывлу айрыча ачгъыч табып къоймайлы, гелишивлюкню ва уьстевюне, инамлыкъны кёпюрюн ясап, ишин яшавгъа чыгъарып бажарды. Арадан узакъ заман гетмейли, юртлу коммунистлени ёлбашчысы гьисапда оланы ягъындан оьзюне бакъгъан гьюрметин сезмей болмады.

1985- нчи йыл Мирза партия ишин къоюп, янгыдан «Оьтемиш» деген юзюмчюлюк совхозну баш агрономуну къуллугъуну боюнсасына егилди. Мирза оьзю егилген боюнсасыны югюню авурлугъун оьзю де англамай тюгюл эди.

Уьстевюне, къаравулланмагъан багъыйсыз гьал тувулунмасын деп эсгерилген хозяйствону бары да бёлюклерин алданокъ онгарып, заманы гелсе, ишге салма ярайгъан низамын токъташдырып бажарагъаны кимни де сукъландырмай тюгюл. Дагъысын айтмагъанда, Мирза гюзлюклер чачылгъан тарлавланы, сонг да янгыдан девюрню талапларына гёре янгырылып оьсген юзюмлюклени заманында сугъарып, борлаланы бутавун, дарман урувун заманында оьтгерсе, тюшюмню де хайыры шолардан гьасил болагъаны герти. Оьрде эсгерилген ашлыкъ, юзюм ниъматланы тюшюмюне биринчилей сув болушлукъ этегени ачыкъ. Шо пикругъа байлавлу «Сага Тёбе», «Ширкъар» бойлардагъы инамлы сув гьавузланы эсге алгъан Мирза, юрегине оьктем гьислени толкъунлатып къуванагъанын арагъа чыгъарып айта.

Ишге егилген Мирза оьзю кёп сююп танглагъан касбусу булан къыйышып- янашып иш гёреген бола. Бара-бара ону касбусуну, инсанлыгъыны, сыйыны гьюрметини оьлчевю де арта.

Озокъда, девюрге гёре яшавну аваралары гюнден-гюнге алмашынып къалмайлы, ону талаплары да артагъаны кимге де англашылмай тюгюл. Ишчилеге, авлакъ ишлеге берилген механизаторлагъа, производствону гьар бёлюклерини башчыларын оьзлени борчларына янгы къайдада янашмагъа борчлу эте. Шолай, хозяйствону гьар тармагъында ёлукъма болагъан четимликлени енге туруп, оьзюню къыркъ йылдан къолай оьмюрюн юрт хозяйство тармагъына багъышлап, уллу сынав топлагъан бажарывлу агроном яшав ёлларында яхшы эсделиклер къойгъанлардан санала.

Топурагъын, ата юртун кёп сююп, бюс-бютюнлей оьмюрюн юрт хозяйствогъа багъышлап, белсенип чалышагъан жигерли Мирза йимик уланланы санаву кёп болса, юртну, районну, республиканы оьлчевюнде сурсат маллары да, овощлар да, уьстевюне, бахча оьсюмлюклер де оьсдюрюлсе, тыш уьлкелерден гелтирилегени тарыкъ болмажакъ эди. Дейгеним, оланы оьсдюрме бизин ана топуракъда да имканлыкълар артыгъы булан барлыгъын ташдырып хабарлайгъан Мирза инсанны инандырып оьзюне сукъландырагъаны юрекде бир тамаша оьктем гьислер торайтагъанын сезмей болмайсан. Неге десе, шо ойну яшавгъа чыгъармакъ учун хыйлы затлагъа себепли сув да бар, берекетли, эркин топуракъ да бар.

Оьзюм юртда болуп, «Оьтемиш» деген ГУП-ну ёлбашчысы Арсланали Къурбаналиевич Ибрагьимов булан ёлугъуп, Мирзаны гьакъында сёз чыкъгъан заманда, о булай мисал гелтирип авузлангъан эди.

– Бир йылыбыз бар эди ажайып къургъакъ гелген. Заманы гелип, гюзлюклени чачып онгарылгъанбыз. Биз къаравуллагъан янгур къайдан явсун, кёкден чыкъ сама тюшме къасты ёкъ. Гюзлюклер чачылгъан тарлавларыбызны топурагъы къуругъан, къатгъан. Чангы чыкъгъан деме ярай. Янгурну къаравуллап, талчыгъып турабыз. Сюйсенг инан, сюйсенг инанма, шо вакътини гечелерини биринде бир къар явду чу, бир къар… Аз заманны ичинде авлакъланы агъартып къойду. Явгъан къардан сююнюп, шо сююнч гьислеримден хозяйствону баш агроному Мирзагъа да пай тийдирейим деп, огъар тел урдум.

– Мирза! Багъышлап къой. Чыдап болмадым. Чачылгъан гюзлюклерибизге кёклерден уллу шабагъат гелгенинден сююнюп, сени булан гьакълашып, къы- с­матынга ортакъчылыкъ этме сююп сёйлеймен, – деген заманда, Мирза:

– Мен де юхламайман. Явагъан къардан сююнюп, абзаргъа чыкъгъан вакътим. Сен билгей эдинг, бу къарны хозяйствогъа хайырлыгъыны оьлчевю ёкълугъун, – деп, Мирза юрегиндеги къурчлукъну исбат этди.

– Гертиси, шо явгъан къар себеп болдуму, «Отемиш» ГУП учун оьтесиз берекетли, тюшюмлю йыл болду, – деп, Арсланалини хошлангъаны гьеч эсимден таймай.

Мирза Лукъманович Гьажиев ва ону уьягьлюсю Ажий къургъан татывлу, низамлы ожакъда торайгъан эки къызы ва бир уланы яшавну тюз ёлун танглап, ону талапларын да онглу англап, оьр билимлеге де ес болуп, касбуларына гьакъ юрекден берилип, халкъгъа, жамиятгъа пайдасын чыгъарып чалышып туралар. Мирзаны уллу къызы ДГУ-ну битдирип, Тюмен бойда муаллим болуп ишлей, уланы Артур да шо бойда далапчылыкъ булан машгъул. Гиччи къызы Найида Избербаш шагьар больницада врач-терапевт болуп чалыша.

Юрт хозяйство тармакъда къолда этген уьстюнлюклери учун Мирзагъа республиканы «Юрт хозяйствосуну ат къазангъан къуллукъчусу» деген ат берилгени, уьстевюне, Россия Федерациясыны атындан огъар тапшурулгъан Гьюрметлев грамотасы да ва дагъы да, «Къаягент районда 1918-нчи йылны адамы» деген гьюрметли ат ону касбу даражасын къыйматлагъанын исбат эте. Ахырда, ону гьакъында юрюлеген хабардан пайдаланып, Мирзаны агьлюсюне яхшылыкълар, савлукъ, асил ишинде оьрлюклер ёрайман. Мирза оьзюню бюс-бютюнлей яшавун багъышлагъан Оьтемиш юртуну берекетли топуракълары азмасын ва къавшалмасын деме сюемен.

ГАВУРКАЛИНСКИЙ.

Избербаш шагьар.