Гиччипавланы пайдасына белсенгенлер

Онгача иш гёреген яшлар бавланы гьаракаты гьакъда



Артдагъы йылларда савлай уьлкени оьлчевюнде гьар агьлюде тува­гъан, олай да оларда тарбияланагъан яшланы санавун артдырмакъ учун хас программалар къабул этилген. Айтагъаным, таман чакъы даражада болмаса да, яшланы гележеги гёз алгъа тутулуп, гьар тюрлю сиптелер яшавгъа чыгъарыла. Алдан берли де пачалыкъ янындан ачылгъан яшлар бавлары булан бирче мактап чагъына етишмеген гиччипавлар тарбияланагъан онгача идаралар иш гёрмеге башлагъан. Айры-айры далапчыланы гьаракаты булан шолар билим берив тармакъда тасдыкъ этилген гесимлерден тайышмагъан кюйде муратгъа къыйышывлу гьаракатын болдура.



Дагъыстанны билим берив ва илму министерлигини янындан якълав булан янгыз шагьарларда тюгюл, гюн сайын, йыл сайын дегенлей, оьзлени оьсювюн узатагъан уллу ва гиччи юртларда ачылагъан шолай онгача иш гёреген яшлар бавлары, мактап чагъына етишмеген яшлар тарбияланагъан идаралагъа къуршалагъан гиччипавланы санавун артдырывгъа болушлукъ этип геле. Шону булан бирге онгача иш гёреген яшлар бавлары оьзлени идарасына юрюйген гиччипавланы аналарыны иш гюнюн гьисапгъа алып чалыша, олагъа айрыча онгайлы шартлар ярата.


Шо саялы болмагъа да ярай, пачалыкъ янындан ачылагъан яшлар бавларындан эсе оьзлени авлетлерине къарайгъаны учун ата-анасы тёлейген гьакъ шайлы артыкъ болса да, шолагъа юрюйген гиччипавланы санаву баргъан сайын артып тербей. Озокъда, шогъар пачалыкъ яшлар бавларында гезикге токътагъан гиччипавланы къабул этмек учун ерлер етишмейгени, балики, себеп де болуп токътай. Савлай республикада да инг уллу къумукъ юртларындан бириси гьисапланагъан Къарабудагъгентде онгача иш гёреген яшлар бавларыны сынавун ахтаргъанда, шоланы гьаракатыны асувлугъу гьакъда айтмагъа бажарыла.


Къарабудагъгент районну билим берив управлениесини мактап чагъына етишмеген яшланы тарбиялайгъан идараларына къарайгъан баш касбучусу Гюлзарият Бамматова да мени булан этген лакъырлашывуну барышында шону гертиледи. Пачалыкъ ва онгача яшлар бавларында барысында да бир йимик дегенлей оьзлени гьаракатын гьар гиччипавну оьзтёрече башгъалыкъларын гьисапгъа алып юрютегенин ташдырды.


Ону сёзлерине гёре, эсгерилген районгъа гиреген юртларда иш гёреген муниципал ясли бавланы санаву 21-ге етише. Муниципал яшлар бавлардан къайры да, Къарабудагъгент юртда далапчыланы гьаракаты булан 3 онгача яшлар баву ачылып иш гёрегенли де дёрт йыл бола. Умуми кюйде алгъанда бугюнлерде шоланы барысында да 3 мингге ювукъ гиччипав юрюй. «Электронный детский сад» деген программагъа гёре гезикге токъта­гъан яшлар да 3 мингге ювукъ бар. Ачыкълашдырып айтгънда, шоланы уьчюсюнеде: «Добрая няня», «Радуга», «Сладкое детство» деген яшлар бавларына ДР-ни билим берив ва илму министерлигини янындан оьзлени къуллукъчуларыны айлыкъ алапаларын бермеге, олай да гёрсетив-аян алатланы сатып алмагъа акъча маялар гёрсетиле.


Эсгерилген министерлиги шо яшлар бавларына мактап чагъына етишмеген яшланы охутув- тарбиялав булан машгъул болмагъа ихтиярлы этеген тийишли шагьатнамалар да берген. Шоларда да гиччипавлар булан муратгъа къыйышывлу кюйде иш юрюле. Демек, эсгерилген идаралагъа охутув-тарбиялав гьаракатгъа оьр ва орта хас билимлеге ес болгъан, мекенли иш сынав топлагъан касбучулар къуршалгъан. Чикдеси, муниципал яшлар бавларында йимик, онгачаларында да гьар гёргенине гьайран болуп, сююнч булан дюньяны сырларын ачагъан, бир де тынч турмагъа билмейген сабий чагъын­дагъы яшланы гьакъылын, англавун артдырывгъа айрыча тергев бериле. Табиатгъа бакъгъан якъдагъы сюювню гьислерин уятывгъа, аривлюкню сезмеге уьйретивге, оланы къаркъарасын чыныкъдырывгъа да агьамиятлы янаша.


Шону булан бирге чалышывну гьар тюрлю къайдаларын, демек, оюнланы, табиатны гьалларын тергевню, сурат этивню ва шолай башгъа гьаракатланы оьтгеривде гьар яшны оьмюр чагъы, къылыкъ-хасиятыны башгъалыгъы гьисапгъа алына. Биревю якъдан, озокъда, олагъа мактапгъа гьазирлик гёрювдеги талаплар да гёз алгъа тутула. Онгача иш гёреген яшлар бавларыны ёлбашчылары ва касбучулары билим берив район управлениеси юрютеген генгешлерде ортакъчылыгъын болдура. Олар барысы да токъташдырылгъан болжалларда касбу бажарывлугъун камиллешдиреген курсларда ортакъчылыкъ эте.


Шолайлыкъда, касбу ёлдашларыны алдынлы сынаву булан таныш болгъандан къайры да, ишинде йиберилеген кемчиликлени гёрмеге, охутув-тарбиялав масъалаланы тюз чечмеге, гьар гюнлюк жанлы гьаракатына тюз къыймат бермеге де уьйрене. Билим берив район управлениесини касбучулары да онгача иш гёреген яшлар бавларыны къуллукъчуларына методика якъдан кёмек болдурувну оьзлени алдына борч этип салгъан.


Къарабудагъгент районну билим берив управлениесини баш касбучусу Г. Бамматова да билдирген кюйде, сонггъа таба оьзюм онгача иш гёреген яшлар бавларына барып шагьат болгъаным йимик, шоларда муаллимлер ва тарбиялавчулар бары да гючюн салып, токъташдырылгъан ёрукъгъа гёре чалыша. Билим беривню федерал пачалыкъ гесимлеринден тайышмайлы, оланы оьзбашына пикир этмеге билеген ёрукъда ана ва орус тилде алынгъан башлапгъы билимлерин жамлашдырывгъа тергевюн бакъдыра. Барысында да бир йимик инглис дарслар да юрюле. Гьар гюн эртен гиччипавланы ата-анасына аварасын тийдирмейли, яшлар бавуна, олай да ахшамлар оланы уьйлерине етишдирмекни де мактап чагъына етишмеген яшлар тарбияланагъан онгача иш гёреген идараланы ёлбашчылары оьзлеге борч этип алгъан. Машин гьайдавчулар оьзлеге тапшурулгъан гиччи «Газель» машинлер булан шо къуллукъну кютювге де, жаваплыкъны гьис этип, намуслу янаша. Шолай болмагъан эди буса, юрт уллу экенге ишге юрюйген яш аналагъа оьзлени авлетлерин яшлар бавларына бир нече чакъырым мезгилни гечип етишдирмеге ва уьюне алып юрюмеге тюшежек эди.


Шо якъдан алгъанда, онгача иш гёреген яшлар бавларында, озокъда, мактап чагъына етишмеген яшлар тарбияланагъан муниципал идаралардан эсе артыкъ онгайлыкълар болдурулгъан. «Добрая няня» деген яшлар бавуну ёлбашчысы Зубайдат Ильясова шо гьакъда магъа уллу иштагьлыкъ булан хабарлай.


– Яшырып да не этейим, гьар не къайсы ишни башлайгъанда болагъанда йимик, магъа башлапгъы вакътилерде яшлар бавуну ёлбашчысы гьисапда кёп тюрлю четимликлени енгмеге тюшдю. Озокъда, оьзюм чалышагъан тармакъда бугюнлеге ерли аз-кёп болса да сынав да топлагъанман. Башлап къыйын тиеген хыйлы авараланы авурсынмай кютемен. Шогъар мактап чагъына етишмеген яшлар тарбияланагъан идараланы ишине ёлбашчылыкъ этивде бай иш сынав топлагъан билим берив район управлениесини баш касбучусу Гюлбарият Магьамматсайитовнаны ёл гёрсетивлери, насигьатлары шайлы кёмек этди. Ол, гертилей де, ишине берилген, гечеси-гюню булан бизге кёмек этмеге белсенип чалышагъан бажарывлу касбучу, – дей ол, янгы иш башлагъан йылларын эсге ала туруп. – Алдын мен билим берив тармакъда чалышмасам да, экономика илмуланы кандитаты гьисапда алимлик атгъа лайыкълы болгъаныма гёре, гьар гюнлейин оьзге идаралар ва гьакимлик къурумлар булан байлавлукъ юрютеген хас кагъызланы, олай да гьисап беривлени гьазир этивде тез баш алмагъа болдум. Бугюнлерде оьзюм юрютеген ишим булан байлавлу Дагъыстан пачалыкъ педагогика университетинде магистратурада билим алывумну узатаман,– дей туруп, ол оьзю оьр охув ожакъда охувун давам этегени гьакъда айта. Сонг да, 116 гиччипав юрюйген оьзю ёлбашчылыкъ этеген яшлар бавунда охутув ва тарбиялав гьаракат некъадар юрюлегени гьакъында берилген соравума жавап бере туруп, булай эсгере:


– Бизин идарагъа юрюйген яшланы ата-анасыны кёбюсю талаплары гьисапгъа алынса да, озокъда, яшлар бавларыны гьаракатына салынагъан борчланы, инг башлап билим берив федарал пачалыкъ гесимлерин бизге гери урмагъа бажарылмай. Биз инг алда шолардан ёлбашчылыкъ алабыз. Озокъда, оьзге онгача яшлар бавларында йимик, сиз де гёреген кюйде, мен ёлбашчылыкъ этеген идарада да гиччипавлагъа къошум шартлар болдурулгъан.


Гиччипавланы сурат этивге, усталыгъын артдырагъан оьзге гьаракатлагъа къуршавгъа айрыча тергев бериле. Олар спортну гимнастика журасы, олай да милли бийивлер булан машгъул бола. Бугюнлерде къурулушу узатылып турагъан бассейн пайдаландырывгъа берилген сонг, ювукъ вакътини ичинде гиччипавлагъа юзюв булан машгъул болмагъа да шартлар яратылажакъ.


Шондан сонг мен баргъан «Радуга» деген яшлар бавуну абзарына гирип, мундагъы тазалыкъны гёргендокъ, эсгерилген идарада оьзлени алдында тарбияланагъан гиччипавлагъа экинчи аналары йимик янашып, касбусуна къарны-гёнгю булан берилип, гьаракатчы кюйде чалышагъан къуллукъчулары болмаса амал ёкъ деп ойлашдым. Алданокъ айтып къояйым, гьакъыкъатда шолай болуп да чыкъды. Яшлар бавуна белгиленген чакъы ер барулар булан бегилген. Ону генг абзарында гиччипавлагъа ойнамакъ учун багъыйлы ерлер къурашдырылгъан.


Уьч къабат шо бинагъа гиргендокъ да, канзилерден гётерилген сонг да, гиччипавлар учун кёп оюнчакълар топлангъан, жабарына накъышлы хали-халча яйылгъан, бары да зат оьз ерине салынгъан уьйлеге, тийишли кюйде ясандырылгъан ашханагъа гирип къарайман.


Ахшам юхудан уянгъан яшлагъа аш берилеген заман экенге гёре, олагъа пуршав этмей, яшлар бавуну ёлбашчысы Жаминат Гьюсейнова булан лакъыр этемен. Ол инг башлап, оьзю ёлбашчылыкъ этеген яшлар бавуну гьакъында хабарлай туруп: – Бизин яшлар бавуна 120 -гиччипав къуршалгъан. Оланы тюзевлю тарбияламакъ ва савлугъун беклешдирмек, олай да башлапгъы билимлеге тюшюндюрмек учун 8 муаллим-тарбиялавчу ва оьзге касбучулар белсенген. Яшлар бавунда загьмат тёгеген тарбиялавчуланы ва оьзге касбучуланы тийишли оьр ва хас орта билимлери бар. Олар барысы да юрютеген касбусуна берилип чалышагъан, таман чакъы тийишли билимлери ва йыллар боюнда топлангъан бай иш сынаву булангъы касбучулар. Оьзюмню гьакъымда айтсам, мен загьмат ёлумну лап башындан тутуп, Дагъыстан пачалыкъ университетни психологлар гьазирлейген факультетин тамамлагъан сонг 22 йылны боюнда юрт мактапда ишлеп турдум. Яшлар бавунда ишлемеге сюемен, иштагъым да геле, гьатта шо яшдан берли гёз алгъа тутгъан уллу умутум да дюр десем де, бир де къопдурув болмас, – дей ол.


– Тюзюн айтсам, яшларын бизге йибермеге сюегенлер дагъы да аз тюгюл. Неге десегиз, бизин юрт йыл сайын оьсюп уллу бола. Яшавлукъ уьйлер къурулуп, янгы авуллар амалгъа геле. Яшлар бавларында буса ерлер етишмей, – деп тамамлай ол сёзюн.


Гертилей де, артдагъы йылларда Къарабудагъгент юртда лап артда амалгъа гелген авулларында яшайгъан яш агьлюлер айрыча кёп. Артдагъы йылларда амалгъа гелген авулланы бирисинде «Сладкое детство» деген онгача иш гёреген яшлар баву биринчилерден болуп ачылгъан. Оьзюне Айшат Алиева ёлбашчылыкъ этеген шо яшлар бавуна бугюнлерде 150 гиччипав юрюй.


– Бизде гиччипавлар оьзлени йыллары гьисапгъа алынып, 7 бёлюкге пайлананып тарбиялана. Юрт мактаплардан гелеген муаллимлерден къайры да, бизин яшлар бавунда орта хас ва оьр билимлери булангъы 25 касбучу чалыша. Оланы арасындан бир нечеси бугюнлерде оьр охув ожакъларда билим алывун узата, – дей А. Алиева.


Ол оьзю де Дагъыстан пачалыкъ педагогика университетни психологлар гьазирлейген факультетин тамамлагъан ва оьз ишине жаваплы янашагъан касбучу.


– Озокъда, яшлар баву тюзевлю ишлесин учун мекенли кюйде гьаракат этмеге тарыкъ бола. Шо саялы, биз барны аяп, ёкъну табып уьйренгенбиз. Бизин яшлар бавунда гиччипавланы санамагъа, санавланы бир -бирине къошмагъа, оланы тайдырмагъа пайламагъа, олай да, къумукъ ва орус тиллерде белгиленген темалагъа байлавлу салынгъан соравлагъа жаваплар къайтармагъа, шиъруланы чебер кюйде охумагъа, маъналы кюйде хабар къурмагъа уьйретивге агьамият бериле. Гиччипавлагъа тилден ва гьисапдан яхшы англав берегенден къайры да, сурат этив, йырлав ва бийив саниятлагъа


иштагьландырмакъ учун тарбиялавчулар къастлы гьаракатын болдура. Эсли бёлюкге къуршалгъан гиччипавланы оьрде эсгерилген аслу предметлерден билимлери, бажарывлугъу тюрлю оюнлагъа кюрчюленип оьтгерилеген ачыкъ дарсланы вакътисинде тергеле, – дей дагъы да ол. Ону булан лакъыр эте туруп, яшлар бавуну аслу бинасындан айрылып къурулагъан имаратгъа гёз тикгенимни эс этип, яшлар бавуну есиси Пиржанат Мамаева:


– Бу ерде гележекде уьч къабатлыкъ бина болажакъ. Шонда башлапгъы класлар учун онгача иш гёреген мактап ачылажакъ, Аллагь буюрса. Бу янгы охув йылгъа бажарылмаса да, оьз къастыбыз булан, узакъ замангъа созуп турмайлы, ювукъ вакътини ичинде ишге салмагъа сюебиз,– деди.


Гертисин айтгъанда, шо гюн мен Къарабудагъгентдеги онгача иш гёреген яшлар бавларыны ёлбашчыларыны гиччипавланы пайдасына бакъдырылгъан кёп умутлары барын англадым. Мен де олагъа шоланы барысы да яшавгъа чыкъмакъны ёрайман.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля