Етишип гелеген Уьстюнлюкню 75 йыллыкъ байрамын къурумлу оьтгермек учун Хасавюрт район администрация хас къарар къабул этген. Шону ичинде давну ветеранлары булангъы ёлугъувлар, оланы савгъатлав, давда къалгъанлагъа салынгъан эсделиклени ярашдырыв, спорт оюнлар оьтгермек ва оланы гьакъында маълумат къуралларда генг кюйде язмакъ гёз алгъа тутулгъан.
Уллу Ватан давну оту гьар ожакъгъа тийген, давгъа гетген уьчевню экевю къайтмагъан. Генглешдирип айтсакъ, Дагъыстандан давгъа 180 минг адам гетген, Хасавюрт бойдан буса – 20 мингге ювукъ. Ватанны якълавда гёрсетген къоччакълыгъы учун оланы кёбюсю орденлер, медаллар булан савгъатлангъан. Муна бу макъалада охувчулагъа, оланы бириси тирилерден де тириси – Жамалдин Къадырович Къазиевни гьакъында язабыз.
Жамалдин 1919-нчу йылда Къандавуравулда тувгъан. Оьзюне 2 йыл болагъанда атасы гечинген ва анасы тарбиялагъан. Жамалдин юртда 5 класны да битдирип, Яхсайдагъы МТС-ге ишлеме чыгъа. Яш уланны механизаторгъа охумагъа деп Шелковское юртгъа йибере. Шонда охуп битгенде МТС-де тракторист болуп ишлей.
1940-нчы йылны 6-нчы сентябринде ону Къызыл Армияны сыдыраларына чакъыра ва Жамалдин Къазиев Хмельницк областны Славута шагьарына йибериле. Ол мунда 35-нчи атлы полкда сержант школаны битдире ва бёлюкню командири бола.
1941-нчи йыл 22-нчи июнда полкда къувунлу гьал билдириле. Башлап асгерчилер бу къувун гьал учениелер-уьйретивлер деп ойлаша, тек кёкден гюнтувушгъа багъып учагъан самолётланы, атылтывланы гёргенде, тарихде инг де къагьрулу дав башлангъанны англайлар. Буланы уьстюнден къара къаргъалар йимик самолётлар уча ва Украинаны Житомир, Киев шагьарларын бомбагъа туталар.
30 июнда 1941-нчи йыл немислер алгъа чаба, Львов шагьарны ала ва Славутагъа багъып онгарыла. 5-нчи армияны гьисабындагъы 35-нчи атлы полкну немислеге къаршы «Острог» деген шагьарны боюна сала. Шонда Жамалдин немислер булан биринчи ёлугъа. Тек немислени гючю артыкъ бола, совет асгерлер дав эте туруп, Славута, Шепетовка шагьарланы къоюп, артгъа тартыла. Гьар гюн дегенлей немислени гьужумуна къаршы тура туруп, 35-нчи атлы полк Житомирге етише. Шо шагьарны сакъламагъа салынгъан асгерлер де немислеге гюч этип болмай ва 5-нчи армияны пал-пал болгъан асгерлери Киев шагьарны боюна жыйыла.
Украинаны тахшагьарын немислеге бермес учун, шо шагьарны айланасында къагьрулу давлар юрюле. Шо ерлерде Жамалдин Къазиев чагъаротарлы Ирбайхан Акаев ва орус къурдашы Иван Тупицын де булан дав гьаракат юрютген. Украинаны тахшагьарын алмакъ учун немислер 2 ай дав этелер, артда олар Киевни эки янын къуршап токътай.
20-нчы сентябрде Къыбла-Гюнтувуш ва 5-нчи армиялар къамавдан чыкъмакъ учун дав эте, тек олагъа багъып немислени 3-нчю танк дивизиясы чапгъынын гючлендире. Шо давда фронтну командующийи генерал-полковник М. П. Кирпонос, Военный Советни членлери М. А. Бурмистенко ва Е. П. Рыков, штабны начальниги генерал-майор В. И. Тупиков, 5-нчи армияны Военный Советини членлери Никишев, Кальченко, штабыны начальниги генерал-майор Писаревский жанларын къурбан эте.
Къолгъа тюшмес учун, асгерчилер ахыр патронуна ерли атышалар. 22-нчи сентябрде болгъан давда Жамалдин Къазиевге снайперни гюллеси де ва атылгъан топну яркъычы да бутуна яра сала. Эсден тайгъан Жамалдин Къазиев де минглер булангъы солдатлар булан къолгъа тюше. Дав ёлдашлары Жамалдинни ташлап къоймай, бир амаллар этип, есирлени сакъламагъа деп этилген Харьковну боюндагъы лагерге етишдире. Шонда ол яралангъанлагъа къарайгъан госпитальгъа тюше.
1941-нчи йыл 13-нчю ноябрде совет асгерлер чапгъын этип, шо лагердеги есир болгъанланы барысын да азат этме бажара. Шо вакътиге къолай болгъан Жамалдинни 149-нчу запасдагъы атышывчу полкгъа йибере. 1 йылдан ону 172-нчи атышывчу полкну миномёт бёлюгюню командири этип чыгъара. Жамалдин кёп давларда ортакъчылыкъ эте ва дав сынавун беклешдире.
Шолай, Рычивул деген юртну немислерден азат этегенде, Жамалдинни бёлюгю миномётлардан атышып, немислени 5 гьужумун гери ура ва 18 немисни оьлтюре. Шо игитлиги учун миномёт бёлюкню командири Жамалдин Къазиев «За Отвагу» деген медаль булан савгъатлана.
Совет асгерлер немислени гюнбатышгъа багъып къувалама башлай. Жамалдин къуллукъ этеген 57-нчи атышывчу дивизия Украинаны Изюм, Харьков, Запорожье шагьарларын немислерден тазалай туруп, алгъа юрюй.
Днепр сувдан оьтегенде де дивизияны кёп адамы батыла, шонда Жамалдинни бёлюгю де яхшы къоччакълыкъ гёрсете. Немислер Днепр сувну бек сакълай, гечелер ярыкъ этеген ракеталар ата ва заманда бир сувну уьстю булан атышып тура.
Гитлер бир жыйынында: «Совет асгерлер Днепрден бери чыкъгъанча, ону агъымы гери агъар», – деген болгъан. Шо буса немис асгерлеге буйрукъ йимик англашынгъан. Жамалдин къуллукъ этеген полкгъа оьзенни бир боюндан чыкъма буйрукъ этиле.Гечени къарангылыгъындан пайдаланып, Жамалдинни расчёту, ротаны командири капитан Солянкин де булан саллар да этип, Днепрни ариги янына чыкъма бажара. Булар чы чыкъгъан, тек дав-матагьлар етишмеген. Немислер буса токътамай атыша.
Жамалдин оьзюню миномёту булан шо давда 2 ДОТ-ну ва бир нече пулемёт атышагъанланы атылта, тек немислени бугъар багъып гьужуму да гючлене. Капитан Жамалдинни бёлюгю бар ерге чаба ва 5 мина къалгъанны гёре. Сонг ол Жамалдинге: «Сизин миномётдан немис миналаны атма боламы?» – деп сорай. Ярайгъанны билгенде, буйрукъ этип, булар елеген орлардан немислерден къалгъан миналаны гелтирелер. Олар бизин миналардан гиччи буса да, атма ярай. Шолай, Жамалдин немислеге багъып немис миналар булан атыша ва оланы уьчюнчю ордан да къувалама бажара. Шону булан Жамалдинни бёлюгю полкуна Днепрдан чыкъма четимлик этеген немислени кёбюсюн къыра.
Полкну командири къоччакълыкъ гёрсетген асгерчилени савгъатлагъа гёрсетген, Къазиевге ва Солянкинге Советлер Союзуну Игити деген ат бермекни къастын этежекни айтгъан. Шо язгъаны-язмагъаны белгисиз, неге тюгюл де, ол арадан 2 гюн гетип, тувра уьстюне тюшген топ атылып оьлген. Бизин игитибиз савгъатсыз къалмагъан. Шо игитлиги учун Ж.Къазиевге Макътавлукъну 3-нчю даражалы ордени берилген.
Шондан сонг Жамалдин Къазиев Кривой Рог, Миллерово, Днепропетровск областны шагьарларын немислерден азат эте туруп, алгъа юрюп тургъанлар.
Одессаны немислерден азат этген сонг, совет асгерлер Румыния булангъы дазугъа етише.
Румынлылар совет асгерлени гёргенде бек сакъ болалар. Жамалдин бир абзаргъа гиргенде, шондагъы бир тиштайпа къолларын оьрге гётере. Жамалдин кюлей, огъар къолларын йибертдире ва яманлыкъ этме гелмегенин билдире. Ону англагъан тиштайпа да иржая ва разилик билдирип, Жамалдинге буламукъгъа ошайгъан аш да, хадира булан бишген бурчакъ да бере. Ол юртда немислер гетегенде илген адамны илмекден тюшюрме кёмек де эте. Совет солдатланы шолай инсаплы ишлеринден сонг ерли халкъ булагъа йымышакъ болалар.
Сонг Жамалдин Къазиев дав этеген дивизияны 1-нчи Белорус фронтгъа бере ва Волын областны Любомль деген шагьарын алмакъ ва Буг оьзенни оьтмек тапшурула. Шо давларда Жамалдинге экинчи яра тие, тек ол оьзюню полку булан къалма сюе.
Дивизиягъа Польшаны немислерден азат этмек деген борч салына. 1944-нчю йыл 1-нчи августда дав этип, Магнушев шагьар алына ва Висла оьзенни ариги янына чыкъма да бажарыла. 1945-нчи йылны башында дивизия адам ва савут булан толумлашдырыла ва 17-нчи январда Варшаваны, сонг Познанны ала.
Дивизия Франкфурт шагьарны да фашистлерден тазалай ва Одер сувну алдында токътай. 20-нчы мартгъа совет асгерлер, кёп адамы къырылса да, шо къаршылыкъдан да оьте.
Муна шулай, шагьардан-шагьаргъа гёче ва азат эте туруп, Жамалдин бёлюгю булан Берлинни бойларына етише ва буланы 3-нчю атышывчу батальонуна Шпрее сувну оьтмек деп борч салына. Ондан чыкъмакъ учун немислени атышывун токътатма герек чи. Шо борч да Ж.Къазиевни расчётуна салына. 1945-нчи йылны 23-нчю апрелинде батальон сувдан оьтмек учун къаст эте. Жамалдинни расчёту ариги ягъада ерлешген немислеге атыша. Натижада, олар немислени атышагъан уьч пулемётун, дав-матагьлар ташыйгъан машинин атылта ва 3 фауст-патронлардан атышагъанланы да оьлтюре. Сонг булар Берлинде орам давларда да ортакъчылыкъ эте. Шоларда бизин асгерлеге кёп гюч бола. Немислер тиши-тырнагъы булан дегенлей къаршылыкъ билдире. Бир-бир гезиклерде немислер яшынмай, иелмей, эре де туруп алгъа багъып чабалар. Шо давларда да Жамалдин Къазиев 3 атышывчу ерни яллата, натижада, батальонгъа алгъа чапма имканлыкъ бола. Ротагъа да кёп гюч бола, савлай ротадан дёртев сав къала. Шо игитликлери учун Жамалдин Къазиев Макътавлукъну 2 даражалы ордени булан савгъатлана.
Башгъа асгерчилер булан бирге Ж.Къазиевге де Рейхстагны тамына оьзюню атын язма насип бола. Ол шонда «Здесь был дагестанец Казиев Джамалдин из Хасавюрта» деп яза.
Дав йылларда Жамалдин Къазиев оьзю 50-ден де артыкъ немисни есир этген, оьлтюргенлерини чи санавун да билмей.
Мекенли къолай болмагъан яралары сызлап, ол медсанбатгъа бара, шонда Агьматхан деген якълысын, Берлинде буса Абдулгьаким Исмайыловну да гёре.
Йылны ахырына таба 57-нчи дивизияны Чехословакиягъа чыгъара, 7 айдан сонг 3-нчю майда Жамалдин Къазиев уьюне къайта.
Жамалдинни тёшюн Макътавлукъну 2 ва 3 даражалы орденлер, «За отвагу», «За освобождение Варшавы», «За взятие Берлина» деген медаллар безей. 1985-нчи йылда шолагъа 1 даражалы Ватан давну ордени де къошула.
1947-нчи йылда Жамалдин эндирейли Умразият деген тиштайпа булан къошула ва татывлу агьлю къуруп яшай. Олар 5 уланны ва 5 къызны тарбиялай. Олар барысы да билимлер де алгъан, татывлу агьлюлер де къуруп, бугюнлерде де яшап туралар.
Жамалдин давдан сонггъу йылларда юртда тюкенни заведующийи болуп ишлей. Сонг ол агьлюсю булан Хасавюртгъа гёче, юзюмчюлюк бригаданы бригадири, пенсиядан сонг да тюкенлерде ишлей.
Жамалдин Къазиев 90 йыл яшап гечинген ва Къандавуравулда гёмюлген.
– Ол яш-уллу деп къарамай, бары да адамгъа бир йимик янаша эди, – дей мени булан лакъыр эте туруп ону гелини, шагьардагъы 9 номерли школаны муаллими Нюрбике Агьматпашаевна. –Къайнанам Умразият булан бек татывлу яшадылар, 10 яшны: уланлары Салимхан, Зайырхан, Гьамзат, Алихан, Адилхан, къызлары Саният, Гюльяр, Гюлзар, Гюлмира, Сапият – барына да билим бердилер. Мен гиччи уланы Зайырханны агьлюсю боламан. Къайнанам да, къайнатам Папа да бир йылны ичинде гечиндилер. Бек рагьмулу адамлар эди. Мен школада бир тамны толтуруп къайнатамны дав йылларын суратлайгъан стенд этгенмен, биз яшайгъан ва ата юрту Къандавуравулда да орамгъа аты да тагъылгъан.
Бизин уланыбызгъа да ол оьзюню атасыны атын Абдулкъадир деп такъды ва ону кёп де сюе эди. «Атам, атам» деп бола эди. Ону биз школагъа чакъыра эдик, охувчу яшлар булан ёлугъувлар эте эдик. Ол гечингенден сонг Абдулкъадир, ону дав савгъатлары да булангъы костюмун да гийип, 9 майгъа багъышлангъан митингде оьзюню уллатасыны гьакъында шиъру охуду. Къара дагъы бу тамашалыкъгъа, заманы етишгенде уланым асгерге чакъырылды ва ону къуллукъ этме Алтайгъа йибердилер: уллатасы Папа дав этген асгер бёлюкге тюшген. Командири билгенде, Папаны гьакъында асгер бёлюкде уллу стенд этген. Биз де ону кёп суратларын йибердик.
Гьали бир гюн Абдулкъадир Къазиев асгер борчун кютеген частдан ата-анасына «Баракалла кагъыз» геле. Шонда шулай сёзлер бар:
«Гьюрметли Зайырхан Жамалдинович ва Нюрбике Агьматпашаевна!
41659 номерли асгер бёлюкню командованиеси Абдулкъадир Зайырханович йимик уланны тарбиялагъаныгъыз учун баракалла билдире. Сизин уланыгъыз башгъа асгерчилеге уьлгю болар йимик къуллукъ эте, тапшурулгъан къуллукъланы заманында кюте, бары да чараларда ортакъчылыкъ эте. Командирлени ва асгер ёлдашларыны арасында абуру бар. Абдулкъадир гележекде де оьзюню асгер борчун намуслу кютер ва яшавда оьзюню ерин табар деп ойлашабыз.
41659 номерли асгер бёлюкню командири О.КУРЫГИН».
Ат туягъын тай басар дегенлей Абдулкъадир де уллатасы йимик Ватанны алдында ватандаш борчун гьалал кюйде кютегени барыбызны да сююндюре.
