Герти даражангны гёрсетеген къуллукъ


      Ватанны якълавчусуну гюнюню алдында, шо байрамгъа сесленип материал гьазирлейим деген мурат булан Къумукъ театргъа баргъанман. Театр саниятны асгер къуллукъ булан не аралыгъы бар деп гьасил чыгъармагъа алгъасамагъыз.Бу аты айтылгъан макътавлу чебер коллективде ишлейгенлени арасында оьз заманында Элини алдында асгер борчун кютгенлер аз тюгюл. Оланы эсге алывлары охувчуларыбызны тергевюн тартмай къоймасдыр деп эсибизге геле.


Солдат бир керен ант бере

 

Зайналгьамит АТАЕВ – полковник, 1-нчи класлы асгер лётчик, Афгъан давну ветераны, Чернобыльдагъы хатабалагьны алдын алывуну ортакъчысы, МЧС-ни Дагъыс­тан управлениесини профсоюз къурумуну башчысы, театрны инженери

 


– 1975- нчи йылны язбаш вакътиси. Белоруссиядагъы полигонланы бирисинде янгы СУ-17М истребитель-бомбардировщик булан учуп, ерде алданокъ токъташдырылгъан нишанлагъа бомба ташлайман. Уьч-дёрт айланып, тапшурувну да кютюп, парахат кюйде анадаш аэродромгъа къонма гьазирленемен. Нече-нече мен олай учгъанман, къонгъанман. Гьалекленме бир себеп де ёкъ йимик. Тек   самолётну ишлеп турагъан мотору бирден токътап къалды. Авур, кёп тонлукъ бомбардировщик тавдан учгъан таш йимик улуй туруп ерге тюшме башлады.
500 метр бийикликдемен. Парашют булан атылмасам, геч болажакъ. Тек шо мюгьлетде самолёт тувра уллу юртну уьстюне тюшюп барагъанын эс этдим. Ойлашма заман ёкъ. Тутуп штурвалны да гючюм бар чакъы тынглама сюймейген самолётну юртдан 45 градусгъа ариге бурдум ва парашют булан атылдым. Ерге 150-200 метрлар къалгъандыр. Яхшы чы парашют сама ачылгъаны. Тереклер болмагъан буса, къонувум нечик битер эди, билмеймен.



Узакъ да къалмай вертолёт учуп гелди. Мени штабгъа алып гетдилер. Юртдан эки чакъырым ариде яллайгъан СУ-17-ни айланасын солдатлар къамавгъа алып токътады. Биревню де ювукъ гелмеге къоймай. Полигондагъы учувлардан сонг самолёт арап пачалыкъланы бирисине бакъдырылма герек эди. Янгы, уьстюне жибин де къонмагъан дегенлей самолёт ерге тюшюп кюл болуп къалды деген хабарны къувуну уьлкени лап оьр къурумларына ерли етишди. Тез етип гелген оборона заводну ва конструктор бюрону вакиллери   бары да айыпны лётчикге, демек, магъа тёшеме къарады. Самолётну моторун юк ташыйгъан поезд булан Москвагъа алып гетдилер. Мени буса шо гюнлерде Ю.Гагаринни атындагъы асгер-гьава академиягъа тюшмеге гьазирленип турагъан вакътим.



Пачалыкъ комиссия хас тергевлерден сонг самолётну мотору гьавада бирден токътап къалгъаныны себебин токъташдырды. Шо инженерлени хатасы болгъан экен. Артда мени СССР-ни Оьр Советини Президиумуну къарары булан, яшавума къоркъунч­лукъ бола да туруп, самолётну юртну уьстюне тюшме къоймагъаным учун, Къызыл Юлдуз орден булан савгъатладылар.



Ондан сонг да яшавумда, асгер къуллугъумда кёп тюрлю агьвалатлар болду. Совет Союз тозулгъанда мен Украинадагъы Луганск асгер училищеде дарслар юрюте эдим. Магъа янгы тувулунгъан азат республиканы савутлу гючлерине къошулмакъны таклиф этдилер. Тек солдат бир керен ант бере. Отставкагъа да чыгъып, ата юртум Оьр Къазанышгъа къайтдым. Сонг хыйлы заман МЧС-ни Дагъыстан управлениесинде ишледим, гьали театрдаман.



Магъа бу йыл, Уьстюнлюкню гюнюне йимик, 75 йыл бите. Арадан заманлар гетсе де, бугюн де тюшлеримде гьавалар, самолётлар гёрюне. Кёклер бир оьзюню янына тартып алгъанланы дагъы торундан чыгъармайгъаны герти экен.

 

Къувунсуз гюнлерибиз аз бола эди

 

Басир МАГЬАММАТОВ – Россияны ат къазангъан артисти, Дагъыстанны халкъ артисти

 



– Мен класымда къурдашларымдан бир йылгъа гиччи эдим. Школадан сонг асгерге барма заман гелгенде олагъа барысына да дегенлей военкоматдан чакъырывлар бар, магъа ёкъ. Огь, бир гьал бар эди менде, бир гьал. Юрегим ярылма аз къалып тура. О заманларда асгер къуллукъгъа бакъгъан якъдагъы янашыв бюс- бютюнлей башгъа эди чи. Гёнгюм бар, савлугъум да, гючюм де оьзгелерден кем тюгюл, тек, хужу къалгъыр, бир йыл етишмей. Атама не этип буса да шагьатнамама бир йыл къошдуруп, тез янгы документлер гьазирлемеге тиледим. Яхшы чы военкоматда бизге къардаш тиеген адам ишлей эди. Ол мени кагъызларымдагъы алышынывну гёрмеген болуп къалды.



Бизин ата юртум Гьасанайдан асгерге узатагъан гюн бугюн йимик эсимде. 1971-нчи йыл, оьзю де байрам гюн – 7-нчи ноябр. Авул-хоншу, дос-къардаш жыйылгъан, маллар союлгъан, тепсилер къурулгъан…Артда юк ташыйгъан машинлеге де минип, Магьачкъалагъа гелдик. Мени булан къурдашым Мамат да бар экенине айрокъда бек сююне эдим. Тахшагьарны чакъырыв пунктунда Маматны экинчи гюнокъ асгер бёлюкге алып гетдилер. Магъа дагъы да беш гюн къарама тюшдю. Поездде биз Грузиягъа, Гори деген шагьаргъа барагъаныбызны билдик. Гори бизин шагьарларыбызгъа бек парх бере. Дербентдеги Нарын-къала йимик оланы да оьз бырынгъы гёзел къаласы бар. Онда биринчилей Сталинни уллу мармар эсделигин гёрдюм.



Арадан бир жума да оьтмей, ротам булан аш хапмагъа олтургъанбыз. Уллу ашхананы ичи мени йимик янгы гелген асгерчилерден тыгъылып толгъан. Бирден гёзюм аридеги столну айланасында олтургъанлагъа илинип гетди. Къарайман – Мамат! Инанып да битмей, къычырып, атын да айтып, уьс­тюне чапдым. Къучакълашдыкъ, сююнмекликден сёз айтып болмайбыз, ашны да унутдукъ. Буса да ярым йылдан сонг бизге къайтып бир-бирибизден айырылма тюшдю. Мен къалгъан асгер болжалымны Арменияны Ленинакан, гьалиги Гюмри шагьарында узатдым. Шагьар Тюркия булангъы дазугъа ювукъда ерлешген эди. Баягъы, «сувукъ давну» лап къызгъын вакътилери. НАТО-ну самолётлары гече де, гюн де дегенлей уча эди. Бизин къувунсуз парахат гюнлерибиз аз бола эди.



Уьюме къайтагъанда, поезд булан гече сагьат 3-де Хасавюрт вокзалгъа етишип тюшдюм. Бабаюртгъа барагъан ёл вокзалдан йыракъда тюгюл, ёлгъа чыгъып токътагъанман. Оьтеген-барагъан бир машин де ёкъ. Тек бир мюгьлетде арекден уллу «КамАЗ» гёрюндю. Мен къол силлейгениме де къарамай оьтюп гетди. Сонг, бирден токътады, артынъерли гьайдап магъа къаршы болгъанда, кабинасын ачып: «Мин», – деди. Бабаюртгъа барагъанымны билгенде, шагьарны ичине багъып гьайдады. Бир абзарланы алдына гелип токътадыкъ. Ол, къарагъанда, уьйдегилерине билдирме сюе болгъангъа ошай. Нечик де бир сагьатлардан ол мени атамны абзарыны къапу алдына етишдирип тюшюрдю.

 

Асгердемен, тек арекде тюгюлмен

 

Нариман АКАВОВ – Дагъыстанны халкъ артисти

 



–1983-нчю йылда Магьачкъаладагъы 39 номерли школаны битдирип, юрт хозяйство институтда янгы охувумну башлап турагъанда, пачалыкъны бары да жагьил уланлар асгерде къуллукъ этмеге борчлу деген къарары чыкъды. Факультетдеги 75 яшдан 50- ден де артыгъына, шоланы арасында магъа да, охувубузну бёлюп, башгъа яшавгъа, низамгъа уьйренмеге тюшдю.



Мени Харьковдагъы связистлени гьазирлейген полкгъа бакъдырдылар. Бу полкда яшыртгъын документлер, аппаратура булан иш гёрмеге тарыкъ экени саялы, КГБ бизин «писти-пистибизни» дегенлей тергеп чыкъды. Ярым йылгъы уьйренивлерден сонг бизин дазусуз уьлкебиздеги гьар тюрлю асгер бёлюклеге бакъдырма герек эди. Командирим мени сержант этип полкда къалдырма сюегенин англатды. Тек ондан да уллу юлдузлулар оьрден таба палан-паланны къоярсан деп буйрукъ берип гелди.



Командирим штабдан бек ачувланып гелген гюн яхшы эсимде бар. Ари де, бери де юрюй, биревлени анасын эсгере, сонг магъа бурулуп: «Вёре кепингни бузма. Мен сени уьюнге, Белижи шагьаргъа йибережекмен», – деди. «Бизде олай шагьар ёкъ» дегенде, уллу картаны ачып: «Муна чы», –деп, Дербентни къырыйындагъы гиччи Белижи станцияны гёрсетди.



Атам мен асгер къуллугъумну къалгъан янын Дагъыстанда оьтгережегимни билгенде, ачувланды. «Мен чи муну йыракълагъа йиберген эдим, бу буса уьюне къайтып гелген», – деди ол. Мени дёрт де агъам-иним асгерде къуллукъ этген.Олар болма­гъан арек ерлер де къалмагъан. Мени де шо къысмат къаравуллама тарыкъ эди. Амма…Белижиге гелип къонушдум. Лезгили къурдашым Шакирни чи ата юрту асгер бёлюгюбюзден 40 чакъырым ариде эди. Гьасиликалам, о заманларда кёп йырланагъан: «Асгердесен, арекдесен. Янагъан яш юрекдесен. Тек суратынг булан кагъыз алмайман…», – деген сёзлер бизге къыйышмай эди.



Бёлюкде асгер самолётлар учун гьар тюрлю ракеталар, бомбалар сакълана эди. Округда уьйренивлер башланагъанда, биз шоланы вагонлагъа да юклеп, полигонлагъа етишдире эдик. Тек бир-бирде асгер къуллукъ булан бир байлавлугъу да ёкъ ишлени де этмеге тюше эди. Бир гезик командирим чакъырып: « Сен юрт хозяйство институтда охугъансан чы. Гьона трактор бар, гьайда, сюр», – деди. Бизин асгер бёлюк тарыкъ ашамлыкъ маллар булан оьзю-оьзюн толу кюйде таъмин эте эди. Гьайван-мал сакълай эдик, къуш фабригибиз де бар эди. Эркин авлакъларыбызда пастан-харбуз, памидор-хыяр, яшылчалар оьсе эди.



Институт дегенде, бирдагъы бир зат эсиме тюшюп гетди. Армиядан сонг юрт хозяйство институтдагъы охувумну къоюп, Тбилисидеги театр институтда охуй туруп, Къумукъ театрны сагьнасына чыкъгъанда, мени алдагъы ректорум Магьаммат Мамаевич Жанболатов чакъырып: «Сен, сайки, мени охув ожагъымны сан да этмейсен, пешемейсен», – деп айып этди. Сонг мени оьзге пьесалардагъы оюнумну гёре туруп, пикрусун алышдырды.



«Армия яман школа тюгюл, тек шону заочно охуп битдирсе яхшы», – деген калималар булан мен бир де рази тюгюлмен. Асгер къуллукъ сени герти даражангны гёрсете. Сен кюлбаймысан яда герти эргишимисен деген соравгъа ачыкъ жавап бере. Магъа яшавумда шо школаны да битдирме имканлыкъ болгъанына гьакъ юрекден сююнемен.

 

 

 

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля