Давну гьакъында, шону азабын чекген, шо къагьрулу йылларда тойгъунча ашдан да, опуракъдан да магьрюм къалгъан дав йылланы яшларыны къысматы гьакъда аз язылмагъан буса да, толу кюйде чечип, айтып, гьар адамны талигьин суратламаса не хайыр деген ойлар башыма аз гелмеген.
Айтагъаным, дав йылланы яшлары – гьалиги тамазаларыбыз, нелер гёрген буса да, олар къысматны къыйынлыкъларына чул бермегенлер. Яшав оланы къажытса да, чёкдюрмеген. Олар оьз насибин загьматда, агьлю яшавда тапгъан адамлар.
Мужай Умаев – Уллу Ватан давну алдында, 1939-нчу йылда март айны 23-нде темиравуллу Вазирни ва Патиматны агьлюсюнде тувгъан биринчи авлет. Даим иш булан доланып турагъан Вазирни юреги уланы баргъа шекер гемире. Озокъда дагъы, уланы оьсюп, уллу болуп, оьзюне ол кёмек этежек гюнлени чыдамсыз къаравуллай. Ана да шат. Улан десе, уьй толар дегенлей, яшын бешикге сала буса да, ала буса да, гьайлек йырлар айтыла да, айтыла…
К. Ворошиловну атындагъы Темиравул колхозну алдынлы ишчиси Вазир, гечесин-гюнюн бир этип дегенлей, ишге берилип къалгъан адам. Биринчи авлети Мужай тувгъандан сонг буса чы ону бош туруп бирев де гёрмеген демеге ярай. Ону ишлейген кююне тергев бергенлер: «Юз намусну югенине егилген загьматчы»,–деп тюгюл эсе айтмай. Мужай буса оьсе, ожакъны чы нечик де, авул-хоншуну да къуванчы. Мужайгъа тюшеген емишлени де, шекер тююрлени де санаву да ёкъ деме ярай. Тек…
Гьар «текни» бир тегенеги бола дегенлей, яшав шолай зат: ахшам биз къургъан планлар эртенге денгиз ягъада къайырдан ишленген къалаланы толкъун уруп ёкъдай этип къоягъандай «бир болгъан, бир болмагъангъа» айланып къала. Ала-саладан Мужайны анасы Патимат аврума башлай. Шо заманлардагъы адатлы дарманлардан да гьеч кёмек болмай. Эки йыллыкъ Мужайгъа буса атасыны къызардашы Нюржагьан къарай. Шатлы гюн къысгъа болур дегенлей, узакъ къалмай, ожакъдагъы демлик де, кюлкю де, шат иржайыв да мелтеси ичине тартылгъан чыракъдай гюнгюрт бола. Уланкъардашыны авур янын гётерип тургъан Нюржагьан буса яшны оьзю сакълама башлай.
«Оьлгенни артындан оьлген ёкъ,–дей Вазирге къызардашлары Нюржагьан да, Азинат да, – сен яшама герексен. Биз сав туруп, Мужайгъа талчыкъма». Шо Патимат гечинген йыл Мужайгъа янгы эки йыл битген болгъан.
Узакъ къалмай Уллу Ватан даву башлана. Вазир Умаев де юртлулары йимик ватанын-элин якълама токъташа. «Сени анасыз къалгъан гиччи яшынг бар, ону гьайын этсенг де, Ватанны якълавчулары булан тенгсен», –деген военком Вазирге. «Яш инамлы къолларда, ондан парахат болугъуз»,–деп айтып, Вазир гёнгюллю кюйде душман булан оьчешме гете. Йылланыки недир, олар тюбек атгъан гюлледей гете де, гете. Вазир Умаев буса, дав битип, Уьстюнлюкню алып, ата юрту Темиравулгъа къайта. Уланы Мужай буса оьсген. Янгы яшав башлана. Парахат яшав. Вазирге буса гене къайтып уьйленме тюше. Мужайны насибине Тотум ким булан да къыйышагъан, гелишеген, чинкдеси, яшланы кёп сюеген ана болуп чыгъа. Оьз анасыны келпетин де, ийисин де кёпден унутуп битген Мужай Тотумгъа оьз анасыны йимик исинип къала. Инеден йип йимик Тотумну артындан иерилип турагъан Мужайны гёрген хоншулары: «Гьей, не этип сюйдюргенсен яшынгны, яшыртгъын сырларынгны биз де билейик»,– деп тогъушалар. Тотум да, адатлы кюйде иржайып: «Мен уьйдегилеге аш бермеймен, бошгъап булан юрегимни беремен»,–деп жаваплана.
Йыллар гете туруп, Мужайгъа ини де, къызардаш да тува. Парахат яшавну аваралары булан бирге сююнчлю гюнлери де башлана. Мужайгъа етти йыллыкъ школаны битгенлигине шагьатнама тапшурула. Къурдашлары булан ол да колхозгъа ишге юрюй.
– Мен,–дей Мужай Вазирович, бизин булан лакъыр эте туруп,–асгерде Германияда къуллукъ этдим. Асгерде уьч йылны орнунда уьч йыл алты ай турдум, неге десегиз, 1961-нчи йыл ФРГ-ни ва ГДР-ни арасына таш бару ишлене эди. Къалмагъал башланып къалмасын деп, бизге уьйге къайтма ихтияр берилмеген эди.
Юртлу улан Мужай, асгерден къайтып, юртда ишлесе де, хоншудагъы «Дагэлектроавтомат» заводда тер тёксе де, охуп, билим алып, ата юртуна пайдасын-хайырын тийдирмек деген ойгъа къуллукъ эте ва 1967-нчи йыл Магьачкъаладагъы юрт хозяйство техникумгъа охума тюшюп, зоотехникни дипломуна ес бола.
Ерли совхозну директору, ДАССР-ни ат къазангъан агроному Илмудин Атаев яш касбучуну фермагъа учётчик этип къабул эте. Оьз ишине гьакъ юрекден берилген, ишин беш бармагъы йимик билеген Мужайны 1976-нчы йыл ферманы заведующийи этип белгилейлер. Ол бу ишинде СССР тозулуп, ерли совхоз бузулгъанча ишлеп тургъан.
Макъаламны игити Мужай Умаев агьлюсю Атикат булан дёрт уланны ва эки къызны оьсдюрген, тарбиялагъан, гьарисине касбу билим алма кёмек этген.
Бираз алда Мужай-агъа оьзюню 80 йыллыгъын белгиледи. Демек, столланы омуравгъа алып олтургъан бавурлу адамларындан къайры, ону къардашлары да, къурдашлары да юбиляргъа савлукъ булан узакъ оьмюр ёрагъанлар. «Намусу барны насиби бар» деген къанатлы сёзлени гертилейгендей, Мужай-агъаны къысматы – насипли, неге тюгюл, ол савлай оьмюрюн намуслу кюйде ишлей туруп йиберген. Юзюнг ярыкъ болуп, юз яшагъын, Мужай-агъа!
Магьаррам
АЛИМГЬАЖИЕВ.
