Мен гьисап этеген кюйде, адамда болма тюшеген уьч даража бар буса, шолар да пагьму, бажарывлукъ, камилликге талпынывдур. Неге тюгюл, гьар къайсы тармакъда да сынав топлавну ёлуна тюшюп, пагьмусун, бажарывлугъун камиллешдирмеге талпынагъан адамлар юрютеген ишин яхшылашдырмагъа ва пайдагъа багъып айландырмагъа къарай. Гьар къайсы ишине де бажарывлу кюйде янашып, гёз алгъа тутгъанын туварып къоймай, яшавгъа чыгъарып гелеген Жанболат (Жамал) МАГЬТИБЕКОВ булан мен, газетни редакциясында ёлугъуп, лакъырлашыв оьтгерген сонг, оьрде айтылгъан шо уьч де даража ону хасият-къылыкъ битимине хас экенин гьис этдим. Гьали шо лакъырлашыв булан таныш болгъан сонг, газетни охувчулары да шогъар шагьатлыкъ этежекге инанаман.

– Жанболат, инг башлап оьзюнгню тувуп оьсген агьлюнгню, атанг- анангны гьакъында айтсанг, лакъырны узатмагъа онгайлы болажакъ эди.

–Мен Атланавулда оьмюр боюнда юрт мактапда сурат этив дарсланы юрютюп тургъан къумукъланы машгъур шаири Йырчы Къазакъны бюстюн этген белгили художник-скульптор Магьтибек Магьтибековну агьлюсюнде 1981-нчи йылда тувгъанман. Анам Зумрут да – башлапгъы класланы муаллими.

Ата юртумда мактап булан бирге музыкалы школаны да тамамлап, агъачкъомуз сокъмагъа уьйрендим. Гьали арадан йыллар оьтген сонг милли макъамлар магъа айлана якъны гёзеллигин, айбатлыгъын сезмеге кёмек этгени гьакъда ташдырып айтмагъа боламан.

Яш йылларымдан тутуп, ябушувну ушу-саньда журасы булан машгъул болуп тургъанман. Инг башлап агъам Ибрагьимни, сонггъа таба таргъулу Абдулкъадыр Атаевни, савлай дюньягъа аты айтылгъан Жамал Гьажигерейни алдында ябушувну оьрде айтылгъан журасыны сырларына уьйрендим. Дагъыстан пачалыкъ халкъ хозяйство университетде экономистни касбусуна ес болуп, 2003-нчю йылда бютюнроссия телерадиокомпанияны «Дагестан» деген бёлюгюне ишге чакъырылгъандан берли, бир де арасы бёлюнмейген кюйде шонда чалышаман.

– Сен оьр охув ожакъда алгъан касбунга гёре тюгюл, телевидениеде чалыша болгъан сонг, яратывчулукъ гьислер бир вакътиде сенде санавлагъа, гьисап этивге бакъгъан якъда тувулунгъан гьасиретликни енгген деп айтмагъа да ярай…

– Герти. Оьрде де айтып гетгеним йимик, агьлюде алгъан тарбия, къумукъ халкъымны маданияты, инчесанияты яшавда инамлы кюйде абат алагъан вакътимден тутуп, магъа айрыча таъсир этген. Сонг да, яшдан берли сурат этмеге пагьмум баргъа, мактапда оьзюм оюмдан ойлашып чыгъаргъан гиччирек ёммакълагъа гёре суратлар эте эдим. Шолай, мен этген суратлардан охув китапларымны бетлерини ягъалары толуп да къала эди.

Шону булан бирче фотоаппаратгъа гьар тюрлю видеоланы чыгъармагъа баргъан сайын гьаваслыгъым артып турду. Яшдан берли компьютер техниканы яхшы ишлетип билегенге гёре, мультиклер онгара эдим. Янгы ишге тюшгенде мен Рос­товдагъы телевидениеде касбу бажарывлу­гъумну камиллешдирип къайтдым. Шондан сонг бизин республика телевидениени производство бёлюгюнде юрюлмеге тюшеген ишлени ахтарып, гьалиги замангъа жавап береген техниканы къоллап, шоланы сан янын шайлы артдырып, оьзюмню иш ёлдашларым булан бирче кёбюсю пайдалы янгылыкъланы яшавгъа гийирдим. Буссагьатгъы вакътиде техника къуллукъларын мен кютемен. Сонг да, чыгъарылагъан документли фильмлени, олай да «Вести» деген берилишни продюссерини авараларын магъа кютмеге тюше. Бир вакътини ичинде режиссёр гьисапда документли фильмлени уьстюнде де ишлеп турдум.

– Сени ортакъчылыкъ этивюнг булан чыгъарылгъан документли фильмлер кёпмю?

– Гьалиге ерли чыгъарылгъан шолай фильмлени гьисабын юрютюп турмасам да, шоланы санаву 60-дан да артгъанын ташдырып айтмагъа боламан. Шоланы арасында Россияны

илмулар академиясыны дагъыстан илму центрыны, «Ватан» деген бийив ансамблини – оланы къайсын-бирин айтайым, савлай республикагъа, олай да ондан тышда да аты данггъа чыкъгъан белгили адамланы яшав тархлары гьакъда чыгъарылгъан документли фильм­лени айрыча эсгермеге ярай. Бизин республиканы юртларында асрулар боюнда тергев берилип гелеген мердешли халкъ саниятчылыкъ тармакъны бугюнгю гьалы гьакъда айтылагъан документли фильмлер шоланы арасында аслам ерни тута. Бизин телевидениеде юрюлюп тургъан «Устар» деген берилишни оьлчевюнде гёрсетилип тургъан шо фильмлени чыгъармакъ учун журналист Игорь Акаев, олай да биз къургъан «ID group» деген телестудиягъа къуршалып ишлейгенлер булан бирче Балхарда, Унцукулда, Гюбечиде ва кёбюсю оьзге юртларда болдукъ. Берилишлени гьа­къында айтгъанда, «Семь ветров», «Чайная церемония» деген берилишлени автору ва режиссёру гьисапда да чалышдым.

–Мен англагъан кюйде, сен оьзюнгню яратывчулугъунгда, янгыз къумукъланы тюгюл, дагъыстан халкъланы адатларына, мердешлерине де агьамият берип гелесен. Спортну мердешли журалары булан машгъул болагъанынгны да шону булан байлавлу этмеге бажарыламы? Сен спорт­ну окъ-жая атыв журасы булан машгъул болагъанынг кёп боламы?

–Гертилей де, яш йылларымдан тутуп, мен халкъ адатлагъа, спортну мердешли жураларына кёп тергев беремен. Сонг да, мени ва къурдашларымны кёплер окъ-жая булан гёрюп уьйренип де къалгъан. Ювукълар булан спортзалгъа барагъанда да, оьзюбюз булан сюнгю, сюлче, къылыч, окъ-жая алып юрюй эдик. Биз, яшлар, ярышгъа чыгъып, окълар этип атагъан кюйлерибиз де эсимде.

Озокъда, 90-нчы йылланы башында спортчулар къоллайгъан окъ-жаяланы сатып алмагъа имканлыкълар ёкъгъа гёре, шоланы бизге оьзюбюзге этмеге тюше эди. Сонг да, Абдулкъадыр Атаев арбалетлени ва къазархыланы оьзю этип турду. Жамал Гьажигерей 2000-нчи йылланы башында Москвадан окъ-жая гелтирген сонг, ата юртумда иш гёреген «Муслимавул», олай да Таргъудагъы оьзюне Абдулкъадыр Атаев ёлбашчылыкъ этеген «Юн-чун» деген спорт клубларда иштагьлылар жыйылып уьйренивлер башланды.

Шондан къайры да, кёп йыллар алъякъда къурулгъан ат чабывлар булан машгъул болагъанланы клубу Магьачкъаладагъы ипподромунда иш гёрюп турду. Бугюнлерде шо клуб юрт хозяйство университетни уьйретив-сынав хозяйствосуна гёчюрюлюп, «Оьзден» деген ат къоюлуп, оьзюню ишин юрютюп тура. Эсгерилген клуб къурулуп, арадан уьч ай оьтген сонг, шону кюрчюсюнде окъ-жая атышывну янгыртмагъа иштагьлылар къуршалмагъа башлады. Ахалтекин жынслы атлар булан юрютеген ишде бизге шо касбуда яхшы сынав топлагъан Айшат Алиева яхшы кёмегин болдура.

– Бугюнлерде окъ-жая атышмагъа уьйренмеге иштагьлылар къуршалгъан шо клубдан къайры, дагъы да башгъа клублар бармы?

– Бар. Гьали буссагьатгъы заманда бизин республикада шолай клубланы санаву алтмыш дёртге етише. Дейгеним, окъ-жая булан атышмагъа уьйренмеге сюегенлер бизге яда Магьачкъала шагьарда, Каспийскиде, Къоркъмаскъалада, Шавхалтирменде, Таргъуда, Кахулайда, Тёбен Къазанышда, Къарабудагъгентде къурулгъан клублагъа бармагъа бола. Шамил, Гергебил, Къазбек районлагъа гиреген тав юртларда да шолай клублар къурулуп, муратгъа къыйышывлу кюйде иш юрюлюп тура. Шо да, шексиз кюйде, окъ-жая булан атышмагъа уьйренмеге сюегенлени санаву баргъан сайын артып турагъанын герти кюйде исбатлай.

– Жанболат, сен ёлбашчылыкъ этеген окъ-жая атышагъанланы федерациясы къачан къурулгъан? Спортну мердешли шо журасы булан машгъул болагъанланы бирлешивюне не себеп болду?

– Окъ-жая булан атышагъанланы «Чилле ёл» деген федерациясы 2010 -нчу йылда къурулгъан. Шондан алда да башлагъан ишибизни туварып къоймай, не ёрукъда юрютмеге тюшегени гьакъда ойлашып турдукъ. Неге тюгюл, янгыртыв башлангъан

йыллардан берли, спортну оьзге жураларына йимик, окъ-жая булан атышыв да пачалыкъны янындан тергевсюз къалгъан эди.

Бугюнлерде де окъ-жая йимик спортну мердешли журасына таман чакъы тергев берилмей. 2009-нчу йылдан тутуп, мен Дагъыстанны физкультурагъа ва спортгъа къарайгъан министерлигине окъ-жая ата­гъанланы федерациясын къурувгъа байлавлу береген таклифлерим бириси де къабул этилмеди. Ахырда да 2014-нчю йылда окъ-жая атагъанланы пачалыкъ федерациясы ачылды. Тек бугюнге ерли шо бирлешив юрютеген гьеч бир умпагьатлы иш гёрюнмей. Шогъар да къарамайлы, спортну мердешли журасын янгыртывгъа ва оьсдюрювге байлавлу мекенли чаралар гёрюле. Янгыз бизин гьаракат булан гьар тюрлю даражалардагъы ярышлар да оьтгериле. Оьзге республикаланы вакиллери де къуршалып, бизде окъ-жая атагъанлар Темиркъазыкъ Кавказны жыйым командасыны оьлчевюнде тыш уьлкелерде оьтгерилеген ярышларда да ортакъчылыгъын болдуруп, гёрмекли натижалагъа етишип де геле.

– Ери гелгенде сорап къояйым, Жанболат, Темиркъазыкъ Кавказны республикаларында иш гёреген окъ-жая атагъанланы федерациялары булан некъадар байлавлукъ юрюле?

–Темиркъазыкъ Кавказны респуб­ликаларындагъы окъ-жая атагъанланы федерациялары булан биз тезден берли де байлавлукъ тутгъанбыз. Олар да оьзлени ишин бизин булан байлавлукъда юрюте. Тек оьзге республикаларда окъ-жая булан атышывгъа баргъан чакъы, кёп адамны уьйретивге бакъдырылгъан гьаракат тийишли даражада юрюле деп айтмагъа бажарылмай. Шону гёз алгъа тутуп, биз язбаш, гюз айларда сынав алышдырмакъ учун чакъда-чакъда шо республикаларда болабыз. Къабарты-Балкъар Республикада ва Краснодарда оьтгерилеген ярышлагъа къурумчулукъ якъдан къошум да этебиз.

– Артдагъы вакътилерде сизин жыйым командагъа къуршалгъанлар не ярышларда ортакъчылыкъ этдилер? Шоланы барышында олар не йимик уьстюнлюклеге етишмеге болдулар.

– Ювукъда, ачыкълашдырып айтгъанда, май айны 22–23-нде биз Белоруссиядагъы Гродно шагьарны ювугъунда юрюлген халкъара турнирден къайтдыкъ. Франция, Канада, Китай, Литва, Латвия, Польша уьлкелерден гелген окъ-жая атагъанлар шонда оьзлени арасында тогъатартдылар. Шону булан бирге, оьтгерилген ярышланы шартларына гёре ону ортакъчыларына орманны, агъачлыкъны ичинде къыр жанланы нишанларына окъ-жая атывда мекенли кюйде сынав топламагъа имканлыкъ берилди. Лап да аслусу, шо ярышланы натижасына гёре бизин жыйым командагъа къуршалгъанлар бир алтын, уьч гюмюш ва бир бронза медальгъа ес болуп сююндюрдюлер. Халкъара оьлчевдеги ярышланы барышында шолай натижалагъа етишегенлик окъ-жая атагъанланы сынаву булан бирче бажарывлугъу да артагъанын айтмагъа боламан.

Белоруссиядан къайтгъан сонг, май айны 26-сында Тюркияда дюньяны кубогун алмакъ учун юрюлген ярышларда мени булан Юнус Абдуллаев, Агьмат Микайылов да ортакъчылыкъ этдик. Алдынлы ерлеге лайыкълы болмасакъ да, шо ярышларда биз етишмеге болгъан натижалар гетген йыл булан тенг­лешдиргенде хыйлы яхшы болду.

Бизин федерация окъ-жая атыв йимик спортну милли журасын оьсдюрювге артыкъ тергев бакъдыра буса да, озокъда, республиканы оьлчевюнде юрюлеген тюрлю-тюрлю ярышланы да оьтгере. Шолай, мердешли кюйде оьтгерилегенлеринден къайры, оьзюбюз ойлашып арагъа чыгъаргъан шартлагъа гёре де ярышлар оьтгериле. Мисал учун айтгъанда, къыш вакътиде къарны уьстюнде лыжалар булан сыргъалай туруп яда атны чапдыра туруп окъ-жая атывдан ярышлар юрюле. Шо ярышлагъа окъ-жая атывда яхшы сынав топлагъанлар булан бирче янгы гелгенлени къуршамакъны да къастын этебиз. Сонг да, ярышларда кютмеге борч этилип алдына салынагъан тапшурувлар берилегенде, инг алда окъ-жая атагъанланы бажарывлугъу, оланы аманлыгъы да гьисапгъа алына.

–Бизин республикада окъ-жая булан атышмагъа уьйренмеге иштагьлылар кёпмю? Сенден къайры да, оланы уьйретегенлер бармы?

–Бугюнлеге ерли окъ-жая атмагъа етти мингге ювукъ адамны уьйретгенбиз. Гьар тюрлю ярышларда жагьлы кюйде ортакъчылыкъ этегенлени санаву уьч юзге етише. Менден

къайры да, ярышланы онгарагъан йигирмагъа ювукъ адам бар. Окъ-жая атмагъа иштагьлыланы мени булан бирче Альбина Юсупова ва Олимпия оюнларда эки керен ортакъчылыкъ этген Махлуханым Мурзаева уьйрете.

– Окъ-жая атыв булан машгъул болув, сен гьисап этеген кюйде, уллулагъа ва яшлагъа не къадар таъсир эте?

– Окъ-жая атыв, спортну оьзге журалары йимик, савлукъ, ругь якъдан гюч алывда къылыкъ, хасият битимин токъташдырывда айрыча таъсир эте, адамны къаркъарасын чыныкъдыра, тарбиялай. Сонг да гёзлерини иттилигин болдура, сабурлукъгъа уьйрете.

Сонг да, окъ-жая атыв булан машгъул болагъанлар Пайхаммарны (с.а.с) сюннетин кютгенлерден боладыр.

– Жанболат, сени сёзлерингден телевидениедеги ишинг булан янаша атлар, окъ-жая атыв булан машгъул болагъанынгны англадым. Сен дагъы не йимик сиптелени яшавгъа чыгъармагъа белсенгенсен?

– Дагъыстанны туризмге къарайгъан министерлигини ишине къуршалып, Айшат Алиева булан бирче бизин респуб­ликада яшайгъанлар ва гелген къонакълар атлар булан геземеге болажакъ тав сокъмакъланы онгарып турабыз. Бизин республиканы маданият министерлигинде де бир нече сиптени уьстюнде ишлеймен. Шондан къайры да, агъам Ибрагьим ва инибиз Мухтар булан бирче Йырчы Къазакъны гьакъында чыгъа­рылажакъ чебер фильмни уьстюнде ишлеп турабыз.

Лакъырлашывну юрютген

Насрулла БАЙБОЛАТОВ.

Суратда: Ж. МАГЬТИБЕКОВ.