Къаягент районда Къаранайавул – Избербаш шгьаргъа ювукъда Пушкин тавну артындагъы сыртда ерлешген къумукъ юртланы бириси.
Бизин тезги ювугъубуз Шарав Исаев де малим этеген кююнде, бу юртну башлапгъы аты Дазуюрт болгъан. Демек, къыблада Бойнакъ бийликни аманлыгъын къоруйгъан отав гьисапда къурулгъан. О саялы гьалиги наслулар огъар Гиччи Бойнакъ деп де негьакъ айтмай.
Арадан оьтген вакътини ичинде къаранайавуллулар яшавдан артда къалмас учун, милли мердешлеге, халкъ саниятлагъа, топлангъан сынавгъа арт бермей, аминлигин ташдыра туруп, гьалиги девюрюнде де оьмюр сюрегени сююндюрмей болмай. Неге тюгюл де, къаранайавуллуланы гьалиги варислери де ата-бабаларындан алгъан къылыкъ-намусун тас этмес учун гьалиги заманны къыйынлыкъларына бойсынмай гьаракатын болдурмагъа муштарлы экени ачыкъ болуп гёрюне, янгыртывлагъа умут этип, талайлы гележегине абат ала.
Шону учун янгыртывланы къаравуллайгъан юртлу ватандашлагъа оьрдеги пачалыкъ ва гьакимият къурумланы янындан да кёмек болдурув агьамиятлы.
Шолай ва оьзге тюрлю юрт яшавда къаршылашагъан масъалалагъа байлавлу болуп бугюнлерде бизин мухбирибиз Къаягент районда болгъанда, Къаранайавул юрт администрацияны башчысы Насритдин Къубатов булан ёлугъуп лакъыр этген. Шо лакъырлашыв тёбенде «Ёлдашны» охувчуларыны тергевюне де бериле.
______________________________________________________________
– Насритдин Ибрагьимович, оьтген совет девюрюн алып гёзден гечирип къарасакъ да, къаранайавуллуланы яшаву оьзгелери булан тенглешдиргенде хыйлы алда юрюй эди. Гьалиги заманда юртлуланы не зат сююндюре, не зат етишмей?
– Гертиден де, юртда оьтген асруну экинчи яртысын алып къойсакъ да, уллулагъа ва гиччилеге яшамагъа, билимлерин камиллешдирмеге, загьматгъа къуршалмагъа хыйлы багъыйлы шартлар болдурулгъан эди. Баш орамына биринчилей болуп районда асфальт салынды, маданият къала, мактап эшиклерин ачды, уьйлерине учуз ва онгайлы табии ягъарлыкъ тартылды… Дагъысын айтмагъанда, юртну кюрчюсюнде къурулгъан «Чкаловский» деген ерли юзюмчюлюк совхоз ВДНХ-ны савгъатларына ес болду, алдынлы хозяйствону аты тахшагьарда Дагъыстанны Гьюрметлев доскасына бир нече йылланы узагъында салынып турду…
Заманлар, наслулар алышына. Муна гьали де бизин юртда СССР тозулгъандан сонг бузукълашгъан загьмат тёгювню ва гьакъ тёлевню асувлу къайдалары къолланмай. Демек, алда болдурулгъан онгайлы яшавлукъ шартланы янгыртмаса бажарылмайгъаны англашыла.
– Гьалиги заманда юртда нече агьлю бар, умуми кюйде алгъанда, нече адам яшай?
– Къаранайавулда гьалиги заманда 520 агьлю бар, шоларда яшайгъанланы санаву да 1 800-ге ювукъ болгъан…
– Юрт агьлюлени оьсювюню даражасы нечикдир?
– Алдагъы йыллардан эсе аз тюгюл, гьар йыл юрт агьлюлерде 35-ден кем болмайгъан кюйде янгы яш тавуш чалына…
– Оьмюрю узакъ болсун.
– Савбол.
– Яшланы тарбиялав, билимлерин камиллешдирив нечик салынгъан?
– Халкъгъа билим берив булан машгъул болагъан район управлениесини табилигинде ишлейген ясли-бав бизин юртдагъы ерли талапланы кютюп къоймай, уьстевюне, хоншудагъы даргилер яшайгъан Сагаси Дейбукъда оьсеген юртлу яшланы да тарбиялай. Юртдагъы умуми билим береген мактапда къаранайавуллу 192 охувчу яш билимлерин камиллешдире.
– Юртлу ватандашланы яшавлукъ талапларын кютювде бар да борчлар яшавгъа чыгъарыла деп айтмагъа бажарыламы?
– Уьстде де эсгерилген кюйде, гьалиги заманда оьсген талапланы бар шартлар булан толу кюйде кютмеге къыйын болгъан. Юртдагъы баш орамны асфальт салып ярашдырыв бу йылгъа гёз алгъа тутулгъан эди, район программагъа гёре гьалиге ерли шо яшавгъа чыгъарылмай тура. Уьстевюне, бу йылны язбашындан тутуп явагъан гючлю явунланы ташгъынлары да орамлагъа тёгюлеген чакъасын алып гете. Язбаш-яз вакътилерде ичеген ва авлакъланы сугъарагъан сувну масъаласы да бир къадар къыйынлаша.
– Не саялы?
– Бизин юртгъа ичеген сув тезден берли де Гьамри оьзенде Гьашаны ювугъунда къурулгъан сув гьавуздан таба алына. Язбаш-яз вакътиде шо бойда ерлешген юртлар ичеген сувну бав-бахчаланы сугъармакъ учун къоллайгъаны саялы, къыт болуп къала. Сугъарагъан сувуну да КОР-дан таба гелеген «Къол ичи» деген сув гьавуздан таба алмакъ учун насосланы ишлетмеге ломай харж тарыкъ бола.
– Не амал этмеге герек?
– Бугюнлерде биз оьзге юртланы вакиллери булан шо Гьашадагъы сув гьавузгъа барып гьалны ахтарып чыкъгъан сонг, шолай бирдагъы сув гьавузну оьрдеги «Яшлыкъ» деген яшлар ял алагъан лагерни ювугъунда къурма герек ва янгы сув тартмагъа тюше деген пикруда токъташдыкъ.
Шолай, авлакъланы сугъарагъан сув ва ичеген сувну толу кюйде пайдаландырмакъ учун харжгъа харлылыкъдабыз.
– Районда алда «Таза сув» деген федерал программагъа сизин юрт гийирилмеген эдими?
– Гийирилмеген эди.
– Гьалиги заманда?
– Гьалиги заманда да не республика, неде федерал программалагъа гийирилмеген.
– Шону башына чыкъмакъ учун не йимик чаралар гёрюле?
– Талапланы гьисапгъа алып, уьстдеги тийишли къурумлагъа билдиривлер этиле. Тек гьалиге ерли этилген иш ёкъ. Токъталгъан.
– Насритдин Ибрагьимович, юртда адамланы ишге къуршавну масъаласы нечик чечиле?
– «Къаранайавул ГУП» деп ерли юрт хозяйство предприятиени аты болса тюгюл, гьалиги заманда гючю аз. О саялы адамлар да дыгъарлашып, гектарлар алып ишлемеге борчлу бола. Юзюмчюлюк, ашлыкъ оьсдюрюв булан доланабыз. Гьайванчылыкъда да гьал макътардай тюгюл. Юрт администрацияны гьисабындагъы 630 гектарны аслу майданы – отлавлукълар, агьлю ва сабанчы хозяйстволар да оьз топуракъ пайларында юзюм оьсдюрюв булан машгъул бола.
– ГУП-ну гьисабында нечакъы майдан, авлакъ бар?
– 860 гектар сюрюлеген майданлар бар.
– Сизге топуракъ налогун тёлейми?
– Алдагъы йылларда шо нечик болгъаны магъа толу ачыкъ болмаса да, тюзю, артдагъы 3 йылныкин тёледи… Топуракъ налог – кепеклеге токътай гектаргъа, ижара гьакъ буса йылгъа – 1500 манат…
– Юртдан тышгъа къазанч этмеге барагъанланы санаву азмы яда буса кёп боламы?
– Кёп болмай. Неге тюгюл, аслу гьалда олар 120 гектар топуракъ пайларында юзюм оьсдюрюп, оьз амалын эте, яшавлукъ талапларын кютмеге муштарлы. Гьалиги заманда тышда 20-гъа ювукъ яш адам къазанч этип тура – Москвада, Сургут, Тюмен бойларда…
– Гьалиги заманда сизин булангъы дазу бойдагъы бойнакълылар бир йимик шартларда загьмат тёгювню ва къазанч этивню асувлу къайдаларындан пайдаланагъанлы бир нече йыллар бола. Айтмагъа сюегеним, Уллубийавулда гьалиги заманда теплицалар булан къазанч этегенлер лап да кёп. Оланы сынавуна тергев неге берилмей?
– Бериле. Гьали бизинкилер де башлай тура теплицаларда овощлар оьсдюреген кюйлеге гёчмеге. Мен уьстде де эсгерген кюйде, Къаранайавулну дазуларындагъы сюрюлеген авлакъланы аслам пайы ерли ГУП-ну, дагъы да ачыкъ этип айтсакъ, Дагъыстанны мал-
матагь министерлигини ихтиярында. Шолай онгайлы ерлени толу кюйде юртлуланы пайдасына ишлетмей туруп, сабанчылыкъ гьаракатны, далапчылыкъны артдырмагъа четим экени гьакъ. Бу масъаланы бир нече йыллар алда уллубийавуллулар оьз пайдасына чечгени белгили. Къаягент районну ГУП-ларында буса шо масъала чаналай…Чаналамай буса, шолай онгайлы сюрюлеген ерлерде ерли адамлагъа ишлеме онгайлыкълар неге берилмей? Районну башчылары да шо масъалагъа жаваплы кюйде янаша, ерли халкъны талапларын англай, иш буса оьрден токътатыла десек къопдурув болмас.
– Дурус натижагъа къаршы чыгъагъанлардан таба топуракъ ва муниципал реформаланы талаплары чаналайгъаны гьакъда «Ёлдашда» чакъда-чакъда макъалалар печат этилген. Гьали де тюзлюк бойдагъы районларда топуракъгъа бакъгъан якъда къыйыкъсытывлар гьис этиле. Муна шо саялы да, халкъны арасында жамият гьаракатчылыкъ уьст гелмей туруп, янгыртывлагъа умутлар сёнмеге башлай. Ватандашланы толу ихтиярларын якълав учун юрюлеген гьаракатда бизге де гележекде сизге оьрлюклер ёрамакъ къала. Сав болугъуз, бар болугъуз.
– Сизге де юртланы ва юртлуланы масъалаларына шулай тергев берегенигиз саялы баракалла.
Лакъырлашывну язып гьазирлеген Къарамагьаммат Къараев.
