Бугюнлерде «Къарабудагъгент район» деген муниципал къурулувуну башчысыны янында иш гёреген давну ва загьматны ветеранларыны советине Гьажи Гьажакъаевич Гьажиев ёлбашчылыкъ эте. Колхозда ишчи гьисапда загьмат тёгюп башласа да, арадан йыллар оьтюп, ол экономикасы шайлы оьсген ва беклешген хозяйствону ёлбашчысы болуп ишлеген, район администрациясыны башчысыны къуллугъуна ерли де гётерилген. Узакъ йылланы боюнда жаваплы къуллукъларда чалыша туруп, бай иш сынав топлагъндан къайры да, халкъ арада, эл арада оьзюне тапшурулгъан борчлагъа жаваплы янашагъан касбучу, абурлу ёлбашчы гьисапда танылгъан.
Натижалы загьмат ва жамият—политика чалышыву учун Гь.Гьажиев «Гьюрметлев белгиси» деген орден ва кёп санавдагъы медаллар булан савгъатлангъан. «Дагъыстанны ат къазангъан аграному» деген гьюрметли атгъа да лайыкълы болгъан. Ол Къарабудагъгент районну гьюрмели ватандашы да дюр. Оьзюню оьмюрю 80 йылдан оьтгенге де къарамайы, сыйлы борчлагъа байланып, буссагьатгъы вакътиде ол ерли гьакимлик къурумлары булан бирче бир вакътини ичинде оьзю ёлбашчылыкъ этген районгъа гиреген юртларда яшайгъан тамазаланы яшав шартларын яхшылашдырмакъны гьаракатын эте, олай да торайып гелеген наслуну тарбиялавда аслам къошумун болдура.
Оьтген девюрге гёз къаратып, бугюнгю яшав шартланы да гёзден гечирип, Гьажи ГЬАЖИЕВ булан бизин газетни мухбирини лакъырлашыву гьали охувчуланы тергевюне бериле.
– Гьажи Гьажакъаевич, белгили экени йимик, наслудан-наслугъа топлана гелеген сынавну, бир де къопдурувсуз айтгъанда, алгъа абат алмагъа умутлу гьар къайсы жамият да къоллай. Шо якъдан алгъанда биз бугюн юрютеген лакъырлашыв инг алда яш наслугъа, дейгеним, жагьил адамлагъа пайдалы болар деп эсиме геле. Шо саялы сизге берилеген биринчи соравум да шулай болажакъ. Сиз ишлеп гелген совет девюрге буссагьатгъы вакътилерде тувулунгъан шартланы гёз алгъа тутуп, не йимик багьа, нечик къыймат берер эдигиз?
– Шо девюрге багьа берегенде, адамлар, гьатта савлай уьлкеге танывлу политиклер кёбюсю гезиклерде тюзевлю, гьакъыкъатгъа къыйышывлу кюйде янашмай. Айтагъаным, олар шо девюрню терс янларын алгъа чыгъармагъа къаст этелер. Мен гьисап этеген кюйде буса, совет девюрню гьакъында сёз чыкъгъанда, биринчилей ону яхшы янларын эсгермеге тюше. Нечакъы кемчиликлери болса да, шо девюрде бизин яшавну гьар къайсы янын, халкъ хозяйствону гьар къайсы тармагъын алып къойсакъ да, низам бар эди. Сонг да, ерли гьакимлик къурумланы ёлбашчылары ва оьзге жаваплы къуллукъчулары да халкъ булан тыгъыс байлавлукъда ишлей эди.
– Шону себеплерин сиз нечик англажакъ эдигиз?
– Шону себеплери де шулай. Биз барыбызда англайгъан кюйде, буссагьатгъы вакътиде бизин уьлкеде асруланы боюнда токъташдырылгъан ругь-къылыкъ байлыкълагъа жамият арада тийишли кюйде тергев берилмей. Гьали кёп санавдагъы тизив законлар язылып, къабул этиле, тек шолар яшавгъа чыкъмай. Совет девюрде буса, законлар барысы да бир йимик халкъны пайдасына яшавгъа чыгъарыла эди. Шагьарларда заводлар, фабриклер, юртларда совхозлар-колхозлар ёрукълу ишлейгенге гёре, адамланы иши де, талайлы тангаласына оланы инамлыгъы да бар эди. Гьали заводлар ва фабриклер тозулгъан. Топуракълакъланы да аслам пайы, тарыкъгъа да, тарыкъсызгъа да пайланып, ишлетилмей ташлангъан.
Чинкдеси, ишде оьрленив, оьр гьакимлик къуллукълагъа гётерилив, абур ва уьстюнлюк къазаныв, гьар ким оьзюню аманлыгъыны, байынывуну гьайын этив бизин жамият яшавда гьукъму сюре.
– Гьажи Гьажакъаевич, ишде оьрленив булан бирге оьр къуллукълагъа талпыныв совет девюрде гьакимлик къурумларда гьис этилмей эдими дагъы?
– Шолай гьаракат этегенлер гьар къачан да болгъан. Олар башгъача къылыкъ-хасияты булангъы адамлар. Совет девюрде олар тез вакътини ичинде ишлеп турагъан къуллукъларындан азат этиле эди. Мен гьисап этегеним йимик, ишде оьрленмеге къасткъылагъанлар оьзлени касбу бажарывлугъун бирдокъ да гьисапгъа алмай. Не гереклер этип де, жамиятны, халкъны пайдасы гьакъда да бир де ойлашмайлы, оьр гьакимлик къуллукълагъа ес болмагъа къайырмай. Ишде оьрленмеге къасткъылагъанлар гереклигин, башгъалардан оьзлени оьр гёрсетивге, оьктемлигин малим этивге артыкъ агьамият бере.
Оьзлени шолай тутагъанлагъа халкъ айтардай инанып битмей. Олар гьакимлик къуллукъларда узакъ заман ишлемейлер. Биревню аркъайынлыкъ этивю булан гьакимлик къуллукълагъа гётёрилгенлер оьзлени алдына салынгъан борчланы да кёбюсю гезиклерде тишишли даражада кютмеге болмай. Оьр гьакимлик къуллукъчулагъа гётерилгинчеге, адамгъа бир башлап-башгъа къуллукъларда таман чакъы сынав топламагъа тюшедир. Нечик алай да, адамны абурлу этеген загьматдыр. Сонг да, айланангдагъы адамлагъа, гьар не ишге де, гьаракатгъа да илиякълы янашыв адиликни кюрчюсю экенин гьалиги девюрде де яш наслуну вакилерине эсде сакъламагъа тюшедир.
– Мен англайгъан кюйде де, яшавда ишге жаваплы янашывугъуз сизин оьр гьакимлик къуллукълагъа гётериливюгюзге де таъсир этген …
– Тюз айтасан. Мени атам-анам айтардай мадарлы адамлар тюгюл эди. Бир башлап 1954-нчю йылда ата юртумдагъы орта школаны лап тизив къыйматлагъа битдирдим. Ленинград шагьардагъы юрт хозяйство институтну инженер-механика факультетине охумагъа тюшмеге болмай къайтгъаныма талчыгъып турмайлы, кёп сююп асгер къуллугъумну кютмеге гетдим. Шонда да оьзюмню яхшы яндан гёрсетмеге бажардым. Сонггъа таба халкъны социал якъдан къуллукъларын кютеген район бёлюкде ишледим. Тек, ишге къуршалып, билимден де магьрюм къалмадым. 1962-нчи йылда Дагъыстан пачалыкъ юрт хозяйство институтну агрономлар гьазирлейген факультетин тамамлагъан сонг, ата юртумдагъы Карл Марксны атындагъы колхозда бригадир, агроном болуп ишледим. Шо йыллларда бизин хозяйствогъа Алипаша Жалалович Умалатов ёлбашчылыкъ этеген вакъти эди. Арадан кёп заман оьтген буса да, гьали ону булан бирге чалышгъан йылларымда бир де къопдурувсуз билимиме билим, сынавума сынав къошмагъа имканлыкъ берди деп айтмагъа боламан. Ол колхозда ишлейген гьар къайсы касбучугъа да гьайлы янашагъан, насигьат бермеге болагъан ёлбашчы гьисапда да танылды. Чинкдеси, шо йылларда колхоз гьар къайсы тармакъда да аслам гелимлер алып, ишлери алгъа барып турду. Ашлыкъ, эт, сют, юзюм болдурувну къадары чалт оьсюп турду. Шону булан бирге юртлуларымны яшаву яхшылашмагъа башлады. Шо саялы алдынлы гьисапланагъан бизин колхоздан уьлгю алмакъ учун савлай республикадан адамлар гелип, сынав алып гете эдилер.
Ери гелгенде, Алипаша Жалалович гьакимлик къуллукълагъа гьеч аркъатаявсуз, оьз пагьмусу, гьакъылы, иш бажарывлугъу, адиллиги, илиякълыгъы булан гётерилгенин айрыча айтмагъа сюемен. Ол бек сабур, саламат, оьр къуллукълагъа гётерилсе де, къылыгъын бир де алышдырмагъан кюйде, ким булан да барышып, гелишип, къыйышып болагъан адам гьисапда къалды. Бугюнлерде де, бир де къопдурувсуз айтгъанда, ону яшав ёлу торайып гелеген яш наслугъа уьлгю болмагъа ярай.
– Гьажи Гьажакъаевич, оьзге гьакимлик къуллукъларда чалышагъанда сиз халкъны пайдасына некъадар гьаракат этдигиз?
– Оьзюмню гьакъымда сёзюмню узатсам, Къарабудагъгент районну сугъарыв управлениесинде агрономну, сонггъа таба оьтген асруну 70-нчи йылларында «Манаскент» ва «Рассвет» савхозланы ёлбашчысыны къуллукъларына белгиленсем де, гьакимлик къуллукъланы талап этип де айланмагъанман, олагъа ес болмакъны гьакъында бир заманда да ойлашмагъанман. Оьр гьакимлик къурумларыны жаваплы къуллукъчулары магъа тапшурулгъан ишге рази болуп загьмат тёкгенмен. Башгъалардан оьзюмню оьр тутмагъанман, биревню де гюллемегенмен. Багьасын халкъ берсин, оьзюм гьисап этеген кюйде, касбу борчларымны да сан янлы кютгенмен. Юрт жамиятыны гьайын этив, адамланы талапларын тийишли даражада кютюв гьар къачан да мен учун биринчи ерде болгъан. Неге тюгюл, халкъны абуру мени учун лап да уллу савгъат болуп гелген. Озокъда, эсли наслу ишлеген кюйлени билмейген жагьил адамлар биз кютген аслам ишлени де билмей къалмагъа да бола. Тек мен элни намусун бажарагъан кююмде кютюп гелгенмен. Шо ёлгъа салып, оьз авлетлеримни де адилли тарбияламагъа къаст этгенмен. Булай алгъанда, гьали бир тайпалар сёгеген совет девюрде яшланы ва яшёрюмлени патриот ругьда тарбиялав ишлер таъсирли кюйде юрюле эди.
– Торайып гелеген яш наслуну патриот ругьда тарбиялавну гьакъында эсгерген сонг, Гьажи Гьажакъаевич, сизге бирдагъы бир шулай сорав берейим. Бугюнлерде, дейгеним, артдагъы йылларда тувулунгъан шартланы гёз алгъа тутуп, сиз оланы патриот ругьда тарбилавгъа нечик юрюле деп гьисап этесиз?
– Янгы девюрде бизин уьлкени бир-бир ёлбашчыларыны хантавлугъундан, тергевсюзлюгюнден яшёрюмлени патриот ругьда тарбиялавгъа бакъгъан якъдагъы гьаракат бюс-бютюнлей туварылып къалмаса да, кёбюсю гезиклерде гёземеликге юрюлеген болуп къалды. Патриот ругьну, шо муратда гёрюлеген чараланы, тарбияны буса оьз Ватанына берилгенлик, анадаш халкъына берилгенлик булан байлавлу этип, гёземеликге тюгюл, гьакъ юрекден къабул этип, гьаракатчы кюйде чалышмагъа тюше. Мен ойлашагъан кюйде, яш тайпагъа патриот гьислени гючден гийирмеге бажарылмай. Шолай этмекни къасты гёрюлсе де, гючден салгъан гёзню нюрю болмас дегенлей, ону заралы болса тюгюл, гьеч пайдасы тиймес.
– Шо гьаракат, демек, яшланы патриот ругьда тарбиялав ишлер, сиз гьисап этеген кюйде, нечик юрюлмеге тюше?
– Озокъда, торайып гелеген яш наслуну патриот ругьда тарбиялав ишлер агьлюден, яшлар бавундан, билим берив идаралардан башлап юрюлмеге тюшегени гьакъда узакъ лакъыр этип турмасакъ да англашыла. Бизин районну билим берив идараларында Уллу Ватан давну йылларында игитлик гёрсетген къагьруманланы, Афгъанистанда ватандашлыкъ борчун кютюп, ярты-ярым болуп гелген, савлугъун Чернобльда къойгъан, артда болгъан кавказ давларда жынаятчы уьюрлеге къаршы ябушувланы ортакъчыларыны къоччакълыгъыны уьлгюсюнде тарбиялав ишлер ёрукълу юрюле. Шо гьаракатгъа ТОКС-гъа къуршалгъанлар да йылдан-йылгъа аслам къошумун болдура. Баракалла болсун оьзлеге. Давну ва загьматны ветеранларыны, олай да тамазаланы район советлери, оьзге жамият бирлешивлер яшланы ва яшёрюмлени патриот ругьда тарбиялавгъа къуршалмай къалмай. Тек гьалиги наслуну патриот ругьда тарбияламакъ учун янгы къайдалар тангланмагъа тарыкъ. Шолай да, загьматны адамларыны гьаракатына да яхшы тергев бермеге тюше. Чинкдеси, пачалыкъны янындан патриот ругьда тарбиялавгъа таман чакъы даражада тергев бакъдырылмаса ярамай.
– Яш наслуну патриот ругьда тарбиялавну янгы къайдаларын тапгъынчагъа, алдын къолланып тургъан, оьзлени асувлугъун исбат этген октябрят, пионер, комсомол къурумланы янгыртса хайырлы болмас эдими?
– Оланы къайтара болдурмагъа тюшмейдир. Тек яш наслуну патриот ругьда тарбиялавда эсгерилген къурумлар топлагъан сынаву булан пайдаланса хайырлы чыгъажагъына шеклик этмеге болмай. Нечик алай да, яш наслуну яшаву пуч болмасын учун муратгъа къыйышывлу тарбияламакъ бизин алдыбыздагъы сыйлы борч гьисаплана. Не тюгюл, гележек наслуланы вакиллери оьзлени Ватаныны, халкъыны пайдасына къурбан болмагъа, тарыкъ болса къоччакълыкъ гёрсетмеге гьазир турагъан уланлар ва къызлар болмагъа герек. Шолай болмаса, бизин гележегибиз шайлы болмажакъ. Айтагъаным, олагъа намусгъа байланып, сав-саламат оьмюр сюрмекни де ёрайман.
–Гьажи Гьажакъаевич, сизин йимик насигьат бермеге болагъан, бай яшав сынав топлагъан адамлар арабызда яшайгъанлыгъы да яш наслуну насибидир. Мени эсиме гелеген кюйде, яш наслуну вакиллерине пайдалы болур йимик шулай лакъырлашыв оьтгергенигиз учун сизге баракалла.
– Сен де савбол.
Лакъырлашывну язгъан
Насрулла БАЙБОЛАТОВ.
СУРАТДА:
Гь. ГЬАЖИЕВ.
