Бектемир Салигьовну Таргъу тавну айланасында ерлешген къумукъ юртларда яхшы таныйлар. Ол 90-нчы йыллардан, халкъ гьаракатлар тувулунгъандан берли, жамият ишлерде жанлы кюйде ортакъчылыкъ эте. Юртлар оьтгереген гьар тюрлю чараланы даим ал сыдыраларында болуп токътай. Бектемир кюйсюзлюгюне де къарамай (майданда токътагъан гюнлер оьпкелерине сувукъ тийдирген) бизин булан лакъыр этмеге бир амал тапды.
– Сен юртларыгъызны аслу масъалалары йыллар булан чечилмейген саялы, къаршылыкъ, ачлыкъ билдирип, тахшагьарны лап уллу майданына чыгъагъанынг биринчилей тюгюл. Тек шолардан сонг умуми гьал Таргъу, Кахулай, Албёрюгент юртлагъа бакъгъан якъдагъы тергев артды деме къыйын. Гьали бирдагъы керен ачлыкъ билдирип, майдангъа чыгъагъанда сенде бу гезик сама гьакимият талапларынга къулакъасаргъа, сени къабул этерге инамлыкъ бар эдими?
– Озокъда ёкъ эди. Аслу мурадым гьакимиятгъа биз бир ерге де ёкъ болуп гетмегенибизни, талапларыбызны унутмагъаныбызны, олардан сесленивню къаравуллайгъаныбызны эсине салмакъ эди.
Гетген йыл январ айда майдангъа чыкъгъанда магъа гьукуматны бир вакили: «Не сюегенингни гьакъында язгъан кагъызынг бармы? Кимге язгъансан, билдиргенсен?» – деп сорады. Ёкъ дегенде: «Башлап язып ерине етишдир. Жавап гелмесе, сонг къаршы чаралар гёрерсен», – деп буварды. Шондан сонг кагъыз языв гьаракатгъа урундукъ. Биз язмагъан, бакъмагъан ер къалмады. Кагъызларыбызгъа менден гетсин есисине етмесин деген кюйде маънасыз, бош жаваплар геле эди яда сесленмей къала эди.
Эки жума алъякъда Къараманда юртлуларым жыйылгъан ерде олагъа мурадымны англатдым. Рази тюгюллер де бар эди. «Яшлар, хатиригиз къалмасын, Сиз сюйсегиз де, сюймесегиз де майдангъа чыгъажакъман. Болсам, бир жума шонда токътарман», – дедим. Жумагюн, сентябр айны 18-нде, алданокъ гьазирлеген плакатларымны да алып, майдангъа чыкъдым. Плакатланы бирисинде ачлыкъ билдиргенимни гьакъында язылгъан эди. Бирдагъысында бизин уьч де юртну 1944-нчю йылда гючден Хасавюрт районгъа мычыгъышланы юртларына чыгъаргъаныны, 8 минг гектар топурагъыбыз чыгъарылып алынып гьали де бир къарышы да къайтарылмагъаны, халкъыбызны депортациягъа тарыгъан халкъгъа гьисапламакъны гьакъында айтыла эди. Бир сагьат да гетмей, яныма полицейскийлер гелдилер. Бириси мармарташгъа ябушдурулгъан плакатларымны къолу булан гёрсетип: «Неге Ленинни эсделигин эсгик этесен?» – деп, шагьарны ич ишлени Совет район бёлюгюне алып гетдилер. Протокол да яздылар. Язса язсын, тек чарамны токътатма хыялым ёкъ эди.
Итнигюн янгыдан майдангъа чыкъдым. Бу гезик аманлыкъны къоруйгъан къурумну къуллукъчулары янымда паспортум ёкъ деп илинди ва алда йимик бёлюкге алып барып, бир сагьатдан да артыкъ ичинде сакълады.
Артындагъы гюн эки полковник ва бирдагъы бир ёлдаш алдыма гелип токътады. Фамилияларын да айтгъан эди, тек эсимде къалмады. Оланы не этип буса да мени майдандан тайдырма хыялы барны англама къыйын тюгюл эди. Арив сёйледи, болагъан кёмегибизни этежекбиз деди, тек магъа ачлыкъ билдиривюмню токътатма герек эди. Гьасиликалам, башымны чырмады. Шолай тилесе, адам къызын да берип йибережек эди. Рази болдум, тек лакъырыбызны полицияны Совет район бёлюгюнде узатмакъны таклиф этдим. «Сен барып тур, буссагьат биз де артынгдан етишип гелербиз деп, сёз де берип гетди. Тек гелмеди, мени уьстюмден бирдагъы бир протокол язылды. Сонг билдим, шо гюн Магьачкъалагъа Москвадан Россияны Ахтарыв комитетини председатели А.Бастрыкин геле болгъан экен. Шо саялы мени майданда къоймагъа ярамай эди.
Арадан эки гюн гетип, майорну погонлары булангъы полицейский мен олтургъан ерге ювукъ болуп: «Неге сен ватандашлагъа парахат ял алма пуршав этесен?» – деп бакъды. «Шу къайдалы къаршылыкъ билдирмеге магъа Конституция ихтияр бере», – деймен. «Гьа, неге сен эдепсиз кюйде сёйлейсен?» – деп, ачувланып сёйлеме башлады. «Къачандан берли Конституция эдепсиз сёзге айланып битген?» – деп жавап бердим. Шонда «чырмап-гюрмеп» дегенлей янгыдан полиция бёлюкге элтдилер. Протоколгъа мен гьакимиятны вакилине къаршылыкъ билдиргенмен, ябушма чаба болгъанман деп яздылар.
– Полицейскийлерден къайры, гьакимиятны янындан сесленгенлер, гелгенлер болмадымы?
– Биргине-бир къурулуш министрни заместители Мурат Алиев гелди. Мен оьзюм булан алып гелген бары да алда язылгъан кагъызларыма къарап чыкъды. Шоларда ол билмейген маълуматлар, янгылыкълар болгъандыр деп эсиме гелмей. Къалгъанлары мен ёкъдай гьатта къарамай оьте эди. Оланы арасында мени яхшы таныйгъан гьакимлер де бар эди. Мени олагъа бир де хатирим къалмай. Герти гьалланы англамайгъан адам тюгюлмен.
Мени башгъа зат сююндюрдю. Нече-нече шагьарлы уьстюме гелди, якълады. «Вёре, ата, ругьдан тюшме! Аллагь чыдамлыкъ берсин! Муратларынга етишме насип болсун!» – деп гьакъ юрекден ёрай эдилер.
– Сентябр айны 24-нде майдангъа сени якълап Таргъу, Кахулай, Албёрюгент юртланы уллулары ва жагьиллери жыйылма башлады. Мен билсем, сен шо гюн ачлыкъ билдиривюнгню токътатгъансан.
–Юрт жамаат майдангъа сагьат экилеге юрюп жыйылма башлады. Мени шо заман полицейскийлер Совет район бёлюкде сакълап тура эди. Гечге таба бёлюкге юртларыбызны жамият советлерини башчылары гелди. Сонг мени де чакъырып, бёлюкню начальнигини янында оланы ортакъчылыгъы да булан ачыкъ лакъырыбыз болду. Сен оьзюнг де шо ёлугъувда бар эдинг. Болгъан лакъырны барысын да эшитдинг. Шондан сонг къаршылыкъ билдирив чарамны токътатма токъташдым.
– Сизин ожакъда 1944-нчю йылгъы «сюргюнге» тюшгенлер бармы?
– Болмай боламы?! Атам, атамны агъасы, зукъарим анасы булан. Огъар о заман янгы эки йыл битген болгъан. Атам бизге, уланларына юрт жамият шо йылларда башдан гечирген къыйынлыкъланы гьакъында кёп хабарлай эди. Ону ярыкъ эсделиги мени гёз алдымдан таймай. Адилликни болдурмакъ, топуракъларыбызны къайтармакъ мени яшавумну тезден берли аслу маънасы болуп битген. Шо атамны алдындагъы мени уланлыкъ борчум да дюр деп гьисаплайман.
