– Анвар, хыйлы йылланы узагъында сен ёлбашчылыкъ этеген бу бёлюкде полицияны участка вакиллери болуп юртларда нече адам ишлей?
– Участка инспекторлар бизде 22 бар. Оланы бирлери туснакълардан чыкъгъанланы яшав-турушуна тергев юрюте. Гьар тюрлю статьялагъа гёре, туснакъ заманы битгенде де, оланы турушун тергеме герекли бола. Шо чара олар янгыдан жинаятчылыкъ ёллагъа тюшюп къалмасын учун этиле.
Полиция тергев юрютюп турма герекли оьзге тюрлю адамлар да бола. Биревлер агьлюсюнде къалмагъал эте, бирлери кёп ичме сюе, башгъалары наркотиклер къоллай, бола чы олай инамсыз адамлар… Шолар да бизде гьисапгъа алына. Оланы тюзелгенлерин гьисапдан тайдырабыз.
Гетген йылны башында тергеме тюшегенлер, биз оьзлер булан профилактика иш юрютме герек 827 адам бар эди. Оланы списогу бир кюйде турмай. Гьисапгъа алына, тая, алышына тура. 2016-нчы йылда 152 адамны гьисапдан тайдырдыкъ, 195 адамны буса алгъанбыз.
– Олар булан нечик къайдада иш юрютесиз?
– Гьали бизде «Гечеги заман» деген чара юрюлюп тура. Гечелер олар не булан машгъул болагъаны тергеле. Бизин къуллукъчулар башгъа группалар булан бирче шолай ишни кюте.
– Юрт ерлерде ишлейген къуллукъчулар да шо ёрукъда тергевлер юрютеми?
– Тергевлер деп айтылса да, о – профилактика иш. Юртлу халкъ булан да биз шо ёрукъда ишлейбиз.
Бизин алдыбызгъа туснакъдан чыкъгъан адамны гьар абатын тергеп юрюмек деген масъала салынмай. Биз олайлагъа кёмек этме де тарыкъбыз. Юрт администрацияланы башчыларына туснакъдан чыкъгъан адам сизин юртгъа геле, огъар болагъан кёмегигизни этигиз деп кагъыз язабыз. Ону иш булан таъмин этив масъаласы да шо кагъызда эсгериле.
– Юртларда ишлейген къуллукъчуларыгъызны аслу иши не булан байлавлу?
– Оланы аслу иши халкъ булан байлавлукъ тутуп билегенликден гьасил бола. Олар гьар ожакъгъа гирип, гьар агьлю булан таныш болма герек. Участка инспекторлар халкъны танып билме де, олар булан илиякълы сёйлеп бажарма да тарыкъ. Гьар йыл шолай таныш болув иш юрюле. О тергевлер тюгюл. Булай бир затны эсгерсем яхшы болур деп эсиме геле. Участковыйланы ишин мен халкъны алдында аян этип гёрсетме сюемен. Шону учун да гьар юртгъа барып оланы этеген иши булан жыйылгъан адамланы таныш этемен. Йылны гьасиллери чыгъарыла.
– Озокъда, халкъ булан ёлугъув эки де ян учун пайдалы. Террорчулукъгъа ва экстремизмге къаршы нечик иш юрюле?
– Участковыйлар булан бирче ич ишлени савлай район бёлюгюню бары да къуллукъчулары шо янындан къаст этип чалыша. Бизин къуллукъчулар да шо ёлгъа бакъгъанланы барысын да биле. Межитлени имамлары булан бирче барып олар булан англатыв иш де юрютебиз. Школаларда да яшлар булан ёлугъувларыбыз бола. Участковыйлар деп эсгере бусагъыз, террорчулукъгъа ва экстремизмге къаршы иш – гьали де оланы биринчи даражалы къуллугъу.
Мени эсиме гелеген кюйде, яман ёллагъа бакъгъан яшёрюмлер, оьзлер къайда барагъанны англамай, жинаятчыланы арасына гирип къала. Оьрюм яшлар тез алдана. Бизин школаларда экстремизмге, террорчулукъгъа къаршы мекенли иш юрюлген чакъы, биз хыйлы яшланы терс ёллардан къутгъарма болажакъбыз. Бизин къуллукъчулар да жагьиллени адашып тюшме болагъан жинаятчылыкъдан къутгъармакъ учун нечакъы бола буса да иш юрюте.
– Юрт администрацияланы башчылары булан шо масъаланы тюзевлю чечмек учун этилеген байлавлукъ бармы?
– Администрацияланы башчылары да къуршалгъан, олар булан да бирче ишлейбиз. Тёбен Къазанышда шо масъала бек къурумлу салынгъан. Юрт администрацияны башчысы Камил Умаханов огъар бек тергев бере. Йылда бир нече керен жыйынлар, профилактика чаралар оьтгереген кююбюз бола.
– Сириягъа гетеген яшлар бармы? Оланы ата-аналары булан нечик иш юрюле?
– Бар олайлар да. Райондан 29 яш гетген. Олагъа ахтарыв-излев билдирилген. Биз оланы ювукъ къардашлары булан, къайтарма кюй излеп, иш юрютебиз. Билмеймен, ата анасындан да алгъа чыгъып, оланы башларын ким алдата… Мен англамайман…
– Жинаятчылыкъ яда административный закон бузув йыл сайын юрт ерлерде артамы яда кемийми?
– Алдындагъы 2015-нчи йылда 850 низам бузувну гьисапгъа алгъан эди участковыйлар. Гетген 2016-нчы йылда язылгъанлары 650 бар. Тек биз гьали бир-бир увакъ низам бузувланы тергемейбиз. Оланы ведомстволагъа берген. Мисал учун, агъач урлайгъанлагъа къаршы протоколланы оьзлер агъачлыкъ хозяйстволар яза. Чёп жыйылывгъа къаршы протоколланы да гьали биз язмайбыз. Санэтиднадзор оьзюне алгъан. Гьайванланы есилерсиз авлакъгъа чыгъарып къойма ярамай. Бизин участковыйлар алда огъар да протоколлар яза эди. Гьали ону да бизден тайдыргъан. Шолай дагъы да тюрлюлери бар.
– Гьайванлар дегенде эсиме тюшдю, бир нече йыллар алда юрт ерлерде «уру» деген жинаятчылыкъ кёп ёлугъа болгъандыр деп эсиме геле. Гьайван-мал урлангъан деп де эшитиле эди. Гьали нечикдир, уручулар бармы?
– Бар нечакъы да. Оланы сезону гюзде башлана, гьайванлар семиргенде. Тек гетген йыллар булан тенглешдиргенде аз болгъан. Мен сизге санавлар булан статистиканы айтма да боламан, тарыкъ буса…
– Къайсы жинаятчылыкъ кёп ёлугъа юрт ерлерде?
– Сиз тамаша болсагъыз да ярай, юртларда, орамларда ички ичеген кюй аз болмагъан. Дин яйылгъан вакъти. Мен оьзюм де ичкини къоллайгъанлар аз бола деп ойлашма сюер эдим. Шо янындан да кёп протоколлар языла. Папирос тартма ярамайгъан ерлерде тартагъанлар бола. Яшлар бавларыны, школаланы къырыйында ярамай.
Кёбюсю тюбек, тапанча сакълайгъанлар булан да ёлукъма тюше. Бир вакътилерде тапанчалар сатып алма гьасирет эди адамлар. Алгъан шо вакъти, тек ону сакълама ихтияр береген документи ёкъ.
Дагъы да кёп ёлугъа газ магистраль быргъылардан ягъарлыкъ газ урлайгъанлар. Токъсан материал язылгъан шогъар байлавлу. Цехлер ача, къышда акъча кёп гете деп счётчиклер салмай, башалман кюйде газ быргъылагъа къошула. Шончакъы гьисапгъа алынмагъан далапчылыкъ юрютегенлер де бар.
– Законну бузагъанлар къайсы юртларда кёп ёлугъа?
– Бу юртда кёп, бирисинде аз деп айтма болмайман. Олай айрыча гёрюнеген юртлар ёкъ.
– Къайсы юрт администрация сизин къуллукъчулар булан тыгъыс байлавлукъда ишлей?
– Бары да юрт администрациялар бизге бир йимик кёмек эте. Тек Тёбен Къазаныш юрт администрацияны башчысы Камил Умаханов – айрыча гьаракатчы улан. Уллу юрт да дюр, жаваплыкъны англайгъаны яхшы.
