Яшланы савлугъун беклешдиривге не заманда да бизин медицина идараларда айрыча агьамият берип, гьай этип гелген. Гертиден де, яшланы савлугъу докторланы аслу тергевюню тюбюнде турма тийишлидир. Шо къуллукъну бир пайын да участка врачлар кюте. Стационар къайдада этилеген ишге де айрыча жаваплыкъ тарыкъдыр.

Бираз алда мен Буйнакск шагьарда яшланы больницасында болдум. Савлукъ сакълав идараны баш врачы Маржанат Гьюсейнова булан оланы ишини гьакъында лакъыр этдик. Шо лакъырлашыв тюпде сизин тергевюгюзге де бериле.

– Маржанат Зайнутдиновна, сиз савлукъ сакълав тармакъда толумлу сынав топлагъан адамсыз. Кёп йыллар яшланы доктору болуп ишлейгенигизден къайры, муна 14 йылгъа ювукъ больницаны баш врачы болуп чалышасыз. Яшлар кёп авруйму, оланы бакъмагъа четимми?

–Янгы тувгъан яшланы уьчевюнден бири больницагъа геле деп айтса да ярай. Шону учун да биз янгы тувгъан яшланы бёлюгюн ачгъанбыз. Кёбюсю яшлар анасыны къурсагъында кислород етишмейгенден авруй. Бирлери нервалары осал кюйде тува. Гьалиги заманда аналар яшгъа авур вакътисинде кёп гьалек бола. Ону заралы яшгъа да бара. Табиатны экология гьалы да аналагъа бек таъсир эте. Ашамлыкъ малланы да гьали алда йимик сан яны мекенли тюгюл.

–Яшланы аврувун тюз токъташдырма да тынч болмайдыр. Неге тюгюл, олар не ери, нечик авруйгъанны англатып билмей чи.

– Тюз. Биз анализлерден къайры, аврувланы белгилерине гёре де токъташдырабыз. Озокъда, сёйлеп билмейген яшлар булан айрыча четим бола. Сёйлеп билсе де, уллулар йимик авруйгъан ерин, гьалын тюз англатып болмай. Тек бизге сынавубуз да кёмек эте.

Атасы-анасы бир-бирде яшны канты болса да, тийишли агьамият бермей къоя. Англамай, яшны авруву оьрчюге. Оьпкелерде, бюйреклерде, шолай ачыкъдан гёрюнмейген аврувланы узакълашдырса, артда сав этме къыйын. Инг яманы – ата-ана, яш авруйгъанны билгендокъ, ону больницагъа гелтирме алгъасамайгъаны. Бир заманда да артгъа салма ярамай.

– Сизин больницада кёмек этме бажарылмаса, нечик чаралар гёресиз?

– Тезлик булан Анжиден бизден бек билеген касбучуланы чакъырабыз. «Реанимобиль» деген машинибиз бар, алып барма ярай буса, ондагъы уллу больницагъа йиберебиз. Кёп хозгъама ярамайгъанларын мунда къоюп, оланы кёмеги булан иш къурабыз.

– Ата-аналаны бирлери, яшлагъа яхшы болсун деп, къышда уьйлерин бек исси сакълай. Олай этсе, сувукъ тез тиймейми?

– Яшланы чыныкъдырып оьсдюрме тарыкъ. Чыныкъдырмаса, оланы аврувлагъа къаршылыгъы осал бола. Артыкъ бек ги­йиндирип, иссиде сакълап турма ярамай. Уллулар оланы къыргъа, таза гьавагъа кёп чыгъарса яхшы. Олар къыдырма тарыкъ. Зарядка, физкультура – бек пайдалы.

Билемисиз яшлар неге авруй. – 90 проценти, къаркъарасында болма тарыкълы гючю ёкъ саялы. Имунитет дей шогъар. Яшланы чыныкъдырса, ашавун тюз къурса, олар аврумай. Дарманлар булан савлугъун беклешдирме тарыкъ тюгюл, яшланы аврутмай оьсдюрме тарыкъ.

– Маржанат Зайнутдиновна, экономика къытлыкълар сизге четимликлер тувдурамы?

–Тувдура озокъда. Савлай Россияда, республикада экономика бузукъ буса, о бизге де пайда береми? Тыш уьлкелерден гелеген дарманланы кёбюсю гьали ёкъ. 70-80 проценти Россияда этилген. Къырдан гелтирегенлери багьа токътай. Тек олар яхшы. Медицина алатлар да шолай.

– Айрокъда шу артдагъы йыллар, адамлар артыкъ сёгюп де къоядыр, билмеймен, докторланы макътап эшитмегенмен. Бир зат да ёкъ больницаларда деп сёйлей.

– Шолай лакъырлар гьар ерде гьар тюрлю кюйде сёйлене. Бардыр билегени, айтадыр. Себепсиз сёйлемейдир. Мен оьзюм ёлбашчылыкъ этеген идараны гьакъында эсгерсем, бизге гелген дарманланы барысы да аврувлагъа толу кюйде етишдириле.

Бир-бирде дарманланы ата-аналар оьз­лер гелтиреген кюйлери де бола. Яшырма не бар?..

– Сиз де борчлусуз чу дарманлар тапмагъа, къыт тюгюл буса да…

– О булай бола. Биз дарманлар ёкъ деп айтмайбыз. Тек биревлер бизин дарманланы ушатмайдыр… Бар чы олай акъчасы кёп адамлар. Олар сизин дармандан эсе, бу «импортныйы» яхшы деп айта. Ону къоюгъуз, муну къоллагъыз дейлер. Эгер де ол гелтиргени яхшы буса, биз шолай этебиз. Законну бузагъан иш тюгюл. Аслу мурат – яшны аврувун сав этмек. Шо – бизин биринчи даражалы борчубуз.

– Олай гелтирген дарманны сан яны нечик экенин тергеймисиз? Балики, таза дарман тюгюлдюр…

– Тергейбиз. Ону гертилигин токъташдырма тынч. Интернетден таба билип бола.

– Аптеклерде сатылагъан дарманланы 60 проценти таза тюгюл деп айтыла. Интернетден токъташдыргъанына инанмай,шолай шекли дарманланы башгъача лаборатория къайдаланы къоллап тергеп болмаймы?

– Бола. Анжиде Госпотребнадзор деген идара бар. Шонда къайсы дарманны да сан янын токъташдырма бажарыла.

Биз къоллагъан дармандан яшгъа аллергия болса яда дарманны сан янына шекленсек, биз де ону шо мен айтгъан идарагъа йиберебиз.

–Сизин больницада нечик бёлюклер бар?

– Отделениелер, деп къоябыз олагъа, дёрт бар. Инг де бек гьажатлысы шоланы – реанимация бёлюк. Онда бек авруйгъан, уьзюрюлю кёмек къаравуллайгъан яшлар ята. Оланы гьайы гьар минутда йимик этилип тура. Уьстюнден таймай, врач, медсестралар къарай.

– Бир вакътини ичинде нече яшгъа къарап бола?

–Анасын ичеген яшлар сакъланагъан бёлюкде 30 караватгъа ер бар. Уллу яшланы бёлюгюнде де 30 ер бар. Гюндюзлер ятып, гече уьйлерине гетеген бёлюк де бар. Шонда да 10 яшгъа ер бар.

– Медицина къуллукъчулар толу кюйде етишеми? Сизин алапаларыгъыз да артыкъ кёп тюгюл?..

– Тюз айтасыз. Кёбюсю къолай ерлени сюе. Бизге докторлар етишмей. Муна шу реанимация бёлюкде де бирдагъы бир доктор тарыкъ.

– Докторлар къыт болгъан десе чи, инанма къыйын… Гьали йимик кёп заманы да болмагъандыр…

– Билемисиз, яшланы аврувларын бакъма кёбюсю сюймей. Сюйсе де, охуп битгенде, Анжиде къалма сюелер. Айрокъда Буйнакск шагьарны ушатмайдыр деп эсинге геле.

– Маржанат Зайнутдиновна, бу сизин больница ерлешген бина нечик къурулгъан, савлукъ сакълав идарагъа деп ишленгенми?

– Ишленмеген. Бу алда яшлар баву эди алда. 2002-нчи йыл чыкъдыкъ бу бинагъа. Тыгъыс мунда.

– Алда сиз шагьар базарны къыры­йындагъы бинада эдигиз. Сизин ондан чыгъарып кимлени гийирген?

– Гьали онда – яшлар баву.

Бу гьалиги ерибизни тыш яны эркин. Яшлагъа таза гьавада айланма онгайлы. Уллу абзары бар. Янгы больница ишлемеге тарыкъ деген сёзлер де чи юрюле, тек билмейбиз, къачан ишлер, не этер, белгисиз.

– Бу больницада дагъы да кимлени атларын эсгерме боласыз?

– Реанимация бёлюкню заведующийи Раисат Агьматовна Гудова, янгы тувгъан яшлар ятагъан бёлюкню заведующийи Гьажа Имаховна Атаева – оьзлени касбусун бек билеген, ишине мекенли янаша­гъан докторлар.

Бизин баянлыкъ:

Маржанат Зайнутдиновна Гьюсейнова – оьр даражалы врач- педиатр. Дагъыстан Республиканы ат къазангъан врачы. 1975-нчи йылдан тутуп Буйнакск шагьар больницада врач-ординатор болуп ишлеме башлагъан. 1977-нчи йыл шо больницада бёлюкню заведующийи. 1985-нчи йыл Буйнакск шагьар больницаны баш врачыны заместители. 2004-нчю йылдан башлап, Буйнакск шагьарда яшлар учунгъу больницаны баш врачы.

Лакъырлашывну язгъан

Набиюлла Магьамматов.

Суратларда: баш врач М. Гьюсейнова; реанимация бёлюкде.