Къумукъ халкъны вакиллери инчесаниятны ва маданиятны оьсювюне гьар къачан да гёрмекли къошум эте юрюген. Шо гьакъда ойлашгъанда, халкъыбызны барман дейген, бирмен дейген адамлары кёбюсю тармакъларда биринчилерден болуп гелгенин де айтмагъа бажарыла.

Бугюнлерде де яллыкъ тапмай чалышагъан бизин арабызда яшайгъан пагьмулар аз тюгюл. Мен оьзю булан газетни редакциясында ёлугъуп, яратывчулукъ гьаракаты, олай да гележекге гёз алгъа тутулгъан муратлары гьакъда лакъырлашыв оьтгерген Россияны киномотографистлерини члени, киноактёр, режиссёр ва сценарист Арслан Мурзабеков да – оланы бириси. Гьали шо лакъырлашыв охувчуланы тергевюне бериле.

– Арслан, инг башлап оьзюнгню гьакъынгда лакъыр этсенг арив болур эди. Нечик де, къаравчулар гьисапда киноларда гьар тюрлю ролларда гёрсе тюгюл, сени гьакъынгда бизин охувчулар билмей къалмакъ да бар.

– Мен белгили художниклер Камил Мурзабековну ва Наталья Конопацкаяны агьлюсюнде тувуп оьсгенмен. Мени атамны къолундан чыкъгъан уллу имаратлар Москва, Сочи, Пятигорск, Грозный шагьарланы орамларын безей. Мени оьрюм чагъым Грозный шагьарда оьтдю. Шонда атам ерли театрда хыйлы йыллар художник-постановщик гьисапда чалышып турду. Анам да (жаны яхшы женнетлени тёрюнде болсун), оьрде де айтып гетгеним йимик, художник эди. Демек, яратывчулукъ гьаракатны гьиси мен билегенли де бизин уьйден таймагъан. Бизге къонакълай гелгенлер де гьар гезик театрны, инчесаниятны гьакъында лакъыр юрютегенлиги, шексиз кюйде таъсир этгенин гьали ташдырып айтмагъа боламан. Мен яшдан берли де сурат этмеге бажараман. Театрда артистлени сагьнадагъы оюнуна гьар заманда да гьайран болуп къарай эдим, гьатта олагъа ошап ойнамагъа къаст эте эдим. Артистлени арасында айланмагъа имканлыгъым бар экени яшдан берли юрегимде тамаша гьислени тувдура эди. Бизин агьлю Грозный шагьарда эки де дав гьаракатны башдан гечирди. Атылгъан топ тюшюп, уьюбюз ва онда сакъланагъан бары да суратлар яллап пайдасыз болду. Шо суратланы арасында мен башлап этген суратлар да бар эди…

–Яратывчу агьлюде тувгъан сонг, мен англайгъан кюйде, сагъа не касбуну танглайгъаны гьакъда ойлашып турма тюшмеген?..

– Герти, мени атам-анам яшдан тутуп художник этмеге онгара эдилер. Мен бир башлап художник-оформитель касбугъа ес болмакъ учун Владикавказдагъы чебер училищеге охумагъа тюшдюм. 1999-нчу йылда бизин агьлю гёчюп Дагъыстангъа къайтгъан сонг буса Магьачкъаладагъы Жамалны атындагъы чебер училищеде охувумну узатдым. Эсгерилген охув ожакъда билим алагъан йылларымда эргишиге инг алда темир, от булан доланмагъа тюшедир деп ойлап болмагъа ярай, алтын устаны касбусуна юрегим авуп къалды. Шолайлыкъда, училищени тамамлайгъанда, алтын устаны касбусуна да ес болдум. Шондан сонг Орус театрда художник-постановщик болуп ишледим, рекламаны тармагъында да чалышдым. Бир вакътини ичинде къайсы сагьнагъа чыкъса да, къайда йырласа да, савлай ­дюньяда да сийрек ёлугъагъан тавушу булан къаравчуланы гьайрангъа къалдырагъан Россияны ат къазангъан артисткасы Умуразият Арбухановадан йырав саниятдан дарслар алдым.

– Артистни касбусуна сен нечик гелдинг дагъы?

– Бизин уьйде кёп болагъан атамны ювукъ къурдашы Ислам Амашевич Казиевни таклифине гёре Дагъыстан пачалыкъ университетни маданият факультетини кино ва театр учун актёрлар гьазирлейген бёлюгюне охума тюшдюм. Мен гиччиден артист болма умут булан яшайгъанымны эс этип болмагъа ярай, ол шо гьакъда магъа айта бола эди. Оьр охув ожакъда охуйгъанда буса ону булан бирге сагьнаны усталары Басир

Магьамматовдан ва Имамутдин Акавутдиновдан магъа дарс алмагъа насип болду. Олар магъа сагьнада ойлашма, келпетни яратма уьйретди. Бир де къопдурувсуз айтгъанда, шо пагьмулар булан бай болдум, оланы сынавун алдым.

– Мен билеген кюйде, Лермонтовну «Бизин заманны игити» деген асарына гёре чыгъарылгъан «Печорин» деген фильмде Казбични ролю сен кинода ойнагъан биринчи роль болуп токътады. Шо роль сагъа нечик тюшдю?

–Тюзюн айтсам, Казбични ролюн магъа ойнамагъа тюшер деп бир де эсиме гелмей эди. Дагъыстан пачалыкъ университетни маданият факультетин битдирип, Мавлет Тулпаров салгъан дипломну алдындагъы спектаклде ортакъчылыкъ этмеге гьазирлик гёрюп турагъан вакътимде, режиссёр Александр Крот «Печорин» деген чебер фильмде Казбични ролюн ойнамакъ учун актёр излейгенин билдим. Ислам Амашевич насигьат берип, мен Москвагъа оьзюмню гьакъындагъы маълуматны ва суратымны йиберсем де, шо гьакъда ойлашып турмадым, унутуп да къалдым десем, ялгъан болмас. Шондан сонг арадан уьч ай оьтюп болмагъа ярай, магъа бирев телефон сёйлеп: «Бизге язма чы язгъан эдинг, гел, гьали гьюнеринге къарайыкъ»,– деп айтгъанда, тамаша да болдум. Ол мени кинода гьар тюрлю ролланы ойнажакъ актёрланы тангламакъ учун юрюлежек сынавларда ортакъчылыкъ этмеге чакъырагъангъа бир башлап инанып да битмедим. Къурдашларым масхара этедир деп эсиме гелди. Шо саялы инг алда юрюлеген лакъыргъа гёнгюлсюз янашдым. Мени булан режиссёрну кёмекчиси сёйлейгенни англагъанда, эретургъан гьалда турмай тез-тез олтуруп, лакъыргъа янашывумну алышдырдым. Атны йыракъдан гёрсем тюгюл, ювугъуна да бармагъаныма да къарамайлы: «Ат гьайдап боламысан?» – деп магъа берилген соравгъа: «Озокъда боламан. Дагъыстанда яшайгъан къайсы эргиши ат гьайдап болмай дагъы ?!» – деген жавапсыз къалагъан соравну айтып къутулдум. Ичимден буса болгъаны болар бугъай деп ойлашдым.

–Шо рольну алмакъ учун юрюлген сынавлар нечик оьтдю? Казбични ролюн ойнама умут этегенлер кёпмю эди?

–Москвагъа гелгенде студияда мени йимик, кавказ келпети булангъы мычы­гъыш, ингуш, къабарты, осетин миллетли 20-дан да артыкъ актёр – гьасиликалам, бары да кавказ халкъланы вакиллери жыйылгъанын гёрдюм. Яшырып да не этейим: «Тамаша мен оьтсем!» – деп де ойлашдым.

Инг алда магъа Казбични Къарагёзюн къачырагъан замандагъы монологун охумагъа тапшурулду. Охугъандан къайры да, сценарийде шо гёрюнюш болмаса да, сайки, ачувланып хынжал булан барма­гъымны гесегендей гёрсетемен. Шондан сонг, режиссёр къашларын тююп, магъа тергевлю къарап: «Бу да негердир?»– деп тамашалыкъ этди. «Сиз неге англамайсыз?! Казбич учун Къарагёз янгыз ат болуп къалмай, ону лап ювукъ къурдашы да дюр чю. Ол къурдашын тас этгенде, гьалек болуп, юрек этлери юлкъунуп, ачувундан оьзюню бармагъын гесип ташлай. Бизде, Кавказда къайгъы-дерти оьтген эргишилер алдын шолай этген», – деп, оьзюм этген гьаракатны маънасын англатаман. «Яхшы… Сен оьтмей къалсанг да, ихтияр берсенг, сценарийге шо гюрюнюшню къошарбыз. Ат чапдырмагъа уьйренгенде гелерсен, ишибизни узатарбыз»,– деп, сёзню битдирип къойду ахырда да режиссёр.

–Ат чапдырмагъа сен нечик уьйрендинг дагъы?

– Шо сынавлардан сонг мен Магьачкъалагъа къайтдым. Атлар чапдырагъан ипподром экинчи уьюме айланып къалды. Башлапгъы вакътилерде атдан йыгъыла туруп, авуртмайгъан ерим де къалмады. Тек аста-аста булан атны ерлеп, ону сыртына мингенде оьзюмню тутмагъа, огъар тапшурувлар бермеге, гьатта салынгъан бийик тогъаслардан енгил кюйде оьтмеге уьйренмеге болдум. Гьали чи съёмкалагъа гьазирмен деп турагъанда, хапарсыздан больницагъа тюшюп къалдым. Мени съёмкалагъа чакъыра, оьзюм буса иссилик булан ятаман. Врачгъа магъа тез операция этигиз деп ялбарып тилеймен. Операциядан сонг бир жума оьтюп, иссилигим таймагъан кюйде «Печорин» деген чебер фильм чыгъарылагъан Адыгеяны тавларына съёмкалагъа алгъасадым.

– Сен ат чапдырмагъа уьйренгенингни билдим. Шондан къайры да сени не йимик башгъа гьюнерлеринг бар?

– Мен машинни уста кюйде гьайдайман. Шондан къайры да, кёп йылланы узагъында ябушувну гюнтувуш жураларына юрюгенмен. Тапанча-тюбек булан яхшы атышаман. Шолар барысы да магъа каскадёрну къуршамайгъан кюйде экранда бары да гьаракатланы оьзюме кютмеге имканлыкъ бере. Йырлайгъанымны да билесен. Павел Лунгинни «Дама пик» деген ва Александр Кротну «Печорин» деген чебер фильмлеринде мен гьатта къумукъ халкъ йырланы да йырлайман…

– Арслан, гьар тюрлю чебер фильмлени чыгъарагъан съёмкаланы вакътисинде эсде къалар йимик яда кюлкюлю гьаллагъа тюшеген мюгьлетлеринг де болмай къалмагъандыр…

– Нечакъы сюйсенг де болгъан, къайсын-бирин айтарсан шоланы… Мисал учун, «Печорин» деген чебер фильмде шулай бир мюгьлет бар. Мен терекден атылып, ат булан оьтюп барагъан бийни уьстюне тюшемен. Тек съёмкаланы вакътисинде хантав болуп, мен бийни уьстюне тюгюл, ерге тюшдюм. Операция этилген тигивюм ярылмай къалгъанына сююнгеним булан шо мюгьлет мени эсимде къалгъан. Бирдагъы да, Печоринден мен Казбич къумукъ къыз Бэланы алып къачып бараман… ­Янгур ява. Йибиген сазбалчыкъдан ёл алып болмай, атланы бутлары тайгъалай эди. Печорин оьзю минген тизив аргъумакъны къувалап, мени артымдан етишди. Тек ол нелер этип де, атны токътатмагъа болмай менден озуп, кёп алгъа гетди… Шо мюгьлетни янгыдан чыгъармагъа да тюшдю.

Сонг да, «Салам, Масква» деген сериалда мени игитим уьч къабатлыкъ уьйлерден атылагъан мюгьлет бар. Каскадёрну къуршамай бийикликден оьзюм атылгъанда, онгсуз кюйде йыгъылып, санларым сынмаса да, узакъ заман авуртуп турду. Шо заман чы съёмкалагъа каскадёр къуршалмагъангъа да гьёкюндюм.

–Гьалиге ерли яратмакъ учун сагъа лап къыйын тийген, кинода ойнама тюшген роль болгъанмы?

–.. Айтма да билмеймен. Лап да къы­йыны гьали де тюшмеген – алда.

– Яхшы, англашыла. Арслан, сагъа бирдагъы бир шулай сорав. Янгы роль тюшген сонг келпет яратывгъа сен нечик гьазирленесен? Шо ишде режиссёрну таъсири гьис этилеми?

–Бир башлап, озокъда, сценарийни тындырыкълы кюйде охуп чыгъаман. Магъа берилген, мен яратма тарыкъ келпет ким экенин билмеге, ону ич дюньясын англамагъа тарыкъ. Шону нечакъы яхшы билсенг, шончакъы ойнама да тынч бола. Сонг да, ону нечик юрюшю болма болагъанын оьзюню бир айрыча хасиятын, сёйлейген къайдасын яда такрарлап этеген нишанын ахтараман. Тек бизге, кавказ миллетли актёрлагъа, режиссёрлар янгыз жинаятчыланы ролларын таклиф этегени булан да бирдокъда рази къалып болмайман. Нечик алай да, мен гьар рольну танглавгъа жаваплы янашаман. Оьз ишиме шо ёрукъда янашмай болгъан бусам, гьалиге ерли кинода мен яратгъан баш ва экинчи даражалы келпетлени санаву 20-дан артыкъ болар эди. Бугюнлерде эпизодлар булан бирче санагъанда буса мен экранда яратгъан ролланы санаву 50-ден де оьте.

Озокъда, келпет яратывда режиссёрну да кёп кёмеги тие, таклифлери бола. Оьзлерде пагьму чу къайдагъы затдыр, шону йылтыны да ёкъ бир тайпалар кёбюсю гезиклерде башларын къанкъайтып айланмагъа уста болса да, шо якъдан алгъанда, мен тюзелгенмен. Мен кино чыгъа­рылагъан майданчада лап да танывлу режиссёрлар булан ишлегенмен. Шоланы арасында Канны шагьарда оьтгерилеген кинофестивальны савгъатыны есиси Павел Лунгин булан да магъа ишлемеге насип болгъан. Игорь Петренко, Анд­рей Панин, Александр Голубев йимик актёрлар булан къурдаш да дюрмен.

– Арслан, буссагьатгъы вакътиде сен не булан машгъулсан?

– Мени «Остров» деген телесериалда ойнама чакъыргъанлар. Оьзюм яратажакъ келпетни гьакъында айтмай къояйым. Шо комедия болажакъ. Бу йылны ахырына ТНТ каналда гёрсетилежек деп къаравуллана. Бизин охувчулар къарап гёрюп къаларлар. Бугюн -тангала мен телесериал чыгъарылагъан Таиландгъа учаман.

– Сен кинода къайсы игитни келпетин яратмагъа сюер эдинг? Гьалиге ерли сени оьзюнг ойнамагъа умутлу кюйде къалып турагъан ролюнг бармы?

– Озокъда бар. Эдман Ростанны пьесасында Серано де Бержеракны ролюн ойнамагъа бек гьасиретмен. Дагъы затны айтмагъанда, шо рольгъа мени бурнум да бек арив къыйыша.

–Арслан, гележекге не йимик умутлар булан яшайсан?

– Озокъда, гележекге умутларым кино булан байлавлу. Янгы ролланы къаравуллайман. Сонг да, оьзюм режиссёр гьисапда чыгъаргъан «Мой друг – цветок» ва «Кизяк добро, кизяк тепло» деген къысгъа чебер фильмлер булан бизин уьлкеде, олай да ондан тышда да оьтгерилежек фестивалларда ортакъчылыкъ этмек учун гьазирлик гёрюп тураман. Шону булан бирге дагъы да кино хабарланы уьстюнде ишлемеге хыял этемен. Шолар булан къаравчулагъа оьзюмню бары да чебер гьислеримни, ойларымны гёрсетмеге, къаравчулагъа етишдирмеге къарайман. Къайсы чебер фильм де къаравчулар учун чыгъарыла. Мени учун да оланы мени яратывчулугъума янашыву бек агьамиятлы.

– Арслан, гёз алгъа тутгъан бары да муратларынга сагъа етишмеге насип болсун. Мени булан лакъыр этмеге заман тапгъанынг учун да кёп савбол.

– Сен де савбол.