Бекболат Къазакъович Бекболатов Бабаюрт районну Бабаюртунда тувгъан. Школаны битдирген сонг, Дагъыстан пачалыкъ медицина институтгъа охума тюше. Арадан бир ай да гетмей, чакъырыв гелип, Германияда уьч йыл ярым асгер къуллугъун кютюп къайта. Геливюнде охувун узата ва 1972-нчи йылда оьр охув ожакъны битдире. Артда буса ону институтдан Россияны Липецк областына ишлеме бакъдыралар.
Бекболат Къазакъович Дагъыстан Пачалыкъ савгъатыны лауреаты, Дагъыстан Республиканы ат къазангъан врачы, оьр категориялы врач. Бугюнлерде «Астрамед» деген диагностика центрда хирург болуп чалыша. Алдагъы гюнлерде ону булан ёлугъуп, биз ону иши ва яшаву гьакъда жанлы лакъыр этдик. Шону сизин тергевюгюзге беребиз.
–Липецк областны Добринский деген 65 минг адам яшайгъан уллу району бар эди. Шондагъы больницада хирург болуп 14 йыл ишледим. Ондагъы жамият мен уьйге къайтгъанны сюймей турдулар. Тек анам, женнет агьлю болсун, о заман уллу чагъындагъы къатын эди. Шону учун Ватаныма къайтмасам бажарылмай эди. Тюзю, онда мен ончакъы йыл бизде иш ёкъ экенге къалдым. Артда о замангъы савлукъ сакълавну министри Ибрагьим Магьамматович магъа: «Сен центральный больницагъа барып ишлежексен»,– деп къойду. Шо гюнден тутуп, шонда умуми хирург болуп чалышма тюшдю. Сонг 1996-нчы йыл Дагъыстанда зобдан авруйгъанлар кёп экенлигин гёз алгъа тутуп, эндокринный хирургия бёлюк ачдылар. Шонда гьарибизни зоб неден болагъанны, огъар операция, сав этеген къайдаларын теренине тюшюп уьйренмек учун, бир тайпаланы гьар ерлеге йибердилер.
Мен шо тармакъны дагъыдан да яхшы билмеге, ахтармагъа сююп Ленинградгъа гетдим. Нечик де, шо бёлюкде де 22 йыл ишледим. Артда бизин къайтара умуми хирургиягъа чыгъардылар. Мени чагъыма гёре онда дагъы артыкъ ишлеме бажарылмай эди. Магъа командировкалагъа барма, операция этгенлени уьстюнде турма къыйын бола эди. Шо саялы арза да берип ондан тайдым. Къарайман, бир гюн «Астрамед» деген диагностика центрны баш врачы мени оьзлеге хирург болуп ишлеме чакъыра. Муна шунда чалышагъаным да бир йыл бола.
–Умуми хирургия, эгер мен дурус англай бусам, хирургияны кёп бутакъларын къуршай. Яда мен янгылыш боламанмы?
–Умуми хирургияда ишлейгенде, тийишли болса, бавуруна, талагъына, ашкъазанына, ичеклерине, оьпкелерине ва оьзге санларына операциялар этмеге тюшген. Россияда чы биз гинекологиягъа, урологиягъа да тергев эте эдик. Центральный больницада дежурстволагъа юрюйгенде, юреги, оьпкелери яда башгъа санлары бичакъдан, гюлледен яраланып гелегенлер кёп болду. Оланы яраларын чалтлыкъда тигип, кёмек эте эдик. Шолар барысы да умуми хирургиягъа гире.
–Белгили язывчу Януш Вишневский хирургланы ишине багьа бере туруп, булай эсгерген сёзлери бар: «Хирурглар мени учун чинк де сайламлы касбучулар. Шогъар бирев де шекленмей. Олар–художниклер. Гьатта, мени къаравума гёре, хирургланы башмайыны айланмалары да оьзге врачлардан артыкъ. Ондан къайры да, оланы къолларыны да гьайран тамаша сигьрулу гючю бар. Неге тюгюл, адамны къылны уьстюнде токътагъан яшаву яда оьлюмю олардан гьасил»,–деген. Гертиден де, мени де хирурглар айрыча пагьмусу булангъы «художниклер» деп эсиме геле. Сиз нечик ойлашасыз?
–Озокъда, оьзге врачлардан эсе, оланы башмайыны артыкъ ери ёкъдур. Тек хирурглагъа оьзлени ишине байлавлу оьтесиз чалтлыкъда бир къараргъа гелип бажарма герек. Художниклер деген сёз де къыйышмай къалмай. Мисал учун, бирев яраланып, къаны агъылып, ичине къан савуп турагъан кюйде алдынга гелме бола. Хирург шоссагьат, ари-бери бурулмай, хата болмайлы, тюз кюйде гьасил чыгъарып, ишин кютме герек. Неге тюгюл, сен аврувгъа елдей болуп кёмек этсенг, ону оьлюмден къутгъарма боласан. Бир минутгъа гечикме де ярамай. Хирургланы къолларында от ойнама тарыкъ. Сынав топлагъанлар аврувгъа нечик кёмек этме герекни бек яхшы биле. Гьали чи янгы-янгы гючлю технологиялар да бар, адамланы аврувларын токъташдырмагъа хыйлы тынч болгъан. Алда рентгенден къайры, дагъы башгъа аппаратлар ёкъ эди. Сонг да, къанынгны анализлерин ва оьзгелерин берме бола эдинг. Гьали чи компьютерден томографиялар этип, бары да аврувланы билме боласан. Тюрлю-тюрлю рентген аппаратлар, лабораторияларда гючлю анализлер этилме бола.
– Бекболат Къазакъович, сиз танглагъан хирургну касбусу чинк де къыйынлысыдыр деп эсиме геле. Шогъар гьасиретлик сизге къайдан гелген?
–Школада охуйгъандан берли, доктор боламан деп токъташгъан эдим. Сонг институтда 1-нчи курслардан башлап, оьзюнге къыйышывлусун айырма къарайсан. Мени нечик буса да хирургиягъа юрегим авду. Биз аслу гьалда 6 йыл охуйбуз. 3-нчю курсда, нечик де, башыма хирургия кружоклагъа барып, дежурстволагъа юрюп, шо касбуну сырларына уьйренейим деген ой гелди.
–Хирургланы оьмюрю де къысгъа бола деп айталар. Гертиден де, шо пикру дурус буса, кёплер бу касбуну тангламас эди. Сиз шо англав булан разимисиз?
–Гьар ким оьзю сюйген ёлун тангламай не этсин? Озокъда, гьар кимни оьмюрюн бирев де билмей. Тюзю, шо пикругъа инанмай да болмайсан. Неге десенг, хирургланы касбусуну оьзгелеринден башгъалыгъы бар. Даим гече де, гюн де ойда боласан. Мисал учун, операция этген сонг, ахшам барып, шо адамны гьалын тергейсен. Гьали чи яман да гёрюнмей деп, бираз парахат йимик болуп уьюнге къайтасан. Тек къулагъынг аврувда бола. Гечеорта буса да къарамай, больницадан аврувну къан ташыву булай, юрек уруву олай деп билдиргенде, артынга да бурулмай, чаба туруп аврувну янына етишме алгъасайсан. Озокъда, шолай къарсалавлу гьаллар врачны юрегине, савлугъуна таъсир этмей къоямы?
–Лакъыр арада сиз бир нече керен пелен ери яраланып гелгенлеге операция этмеге тюшген деп эсгердигиз. Къарагъанда, сизин алдыгъызгъа яралангъанлар кёп гелген…
–90-нчы йылларда пачалыкъда тюрленивлер башлангъан заманларда бизге яраланып гелегенлер эпсиз кёп эди. Гьали мен ишлеген центральный больницадагъы умуми хирургия бёлюкде 60 койка бар. Шонда 5-6 койка янгыз хирургия аврувланыки болгъандыр. Къалгъанларына яралангъанлар ерлешдириле эди. Сонг Мычыгъышда дав юрюлегенде де, шонда яра тийгенлени бизге алып геле эди чи. Биз олагъа операциялар этип, уьстюнде туруп, багъып, сав этмеге къарай эдик.
–Буса сизге кёплени къутгъарма тюшген…
–Тюшген деме ярай, биз тувра ишибизни, борчубузну кюте эдик. Тюзю, оланы гьисабын алып чы турмагъанбыз. Бир керен, 90-нчы йылларда, бир яралангъан адамны бизге, центральный больницагъа гелтирдилер. Ол буса жинаятчы болгъан экен. Биз адамланы айырмайбыз, сюйсе жинаятчы яда асил-саламат адам болсун – биз барына да кёмек этмеге борчлубуз. Гьасили, шо адам къачып барагъанда, милицияны къуллукъчусу огъар атышып, ону аягъына яра салып, тамурларын бузгъан эди. Шону тигип, бутун да, оьзюн де сав этмеге бажарылды. Тезликде кёмек этмесе, адам къан тёгюп оьлмеге бола. Сав болгъанда, ону милицияны къуллукъчулары алып гетдилер.
–Бекболат Къазакъович, сизин ишигизни чинк де къыйын тиеген ери недир?
–Бизге лап да къыйын болагъан ери, бизин халкъ аврувуна кантыллап, докторну алдына кёп геч болгъанда гелелер. Чагъында баш чарасын гёрюп, оьзлени савлугъуну гьайын этмейлер. Авруву эпсиз узакълангъанда, оьрчюкгенде бар ерибизни билелер. Олай да, бир ерде яралангъан адамны да тез заманында больницагъа етишдирмейлер. Бизге олайлагъа къуллукъ этмеге де, шо тайпаны аякъгъа миндирмеге де оьтесиз къыйын бола. Мисал учун, оьтю ярылгъанда гелсе, шо заман аврувгъа кёмек этме яманокъ рагьат болмай. Шо гьалгъа тюшген адамгъа трубкалар да салып, ичин тазалайсан, сонг да къан тёкгенлени къанын ерине салма, ёругъуна етишдирме тюше. Ондан къайры да, башгъа аврувлагъабайлавлу оьзюнгню тувра борчларынгны да кютме чола тапма герексен чи. Олай авур аврувлар булан долана туруп, ахшамгъа ерли турасан, бир-бирде чи ону янында сутка да къалма тюше.
–Сизин яшавугъузда адамны оьлюмден къутгъарма бажарылмагъан гезиклер болгъанмы?
–Болгъан, Россияда ишлейгенде. Шо мени бир де эсимден таймай. Шонда участка милиционер ич санларындагъы ярасындан къан гетип турагъан къардашын алып гелди. Биз огъар капельницалар салмагъа чабып айланагъан аралыкъда, кёп къаны гетип, 10 минут да къалмай гечинип къалды. Бизин бир гюнагьыбыз болмаса да, тек шолай авур ишлер юрегингде яман гьыз къоя.
–Мисал учун, сизин алдыгъызгъа гелген аврувгъа операция этмесе бажарылмай. Тек шо адам да, ону дос-къардашы да сизин булан разилешме сюймейлер. Шо заман сиз не чара гёресиз?
–Шолай гьалгъа тюшгенлеге адамлары да бар ерде мен шулай айтаман. Эгер сиз операциягъа рази болмасагъыз, шулай, олай болажакъ. Сюйсегиз Москвагъа, сюйсегиз Индиягъа элтигиз, тек этмесе бажарылмай деп, бир затны да яшырмай, тёкмей-чачмай туврасын бар кююнде айтаман. Нечик де, кёплени эбинден гелме бажарылгъан. Эгер биревлер хыр туруп къулакъасмаса, бир-бирде мен оланы телефонларын аламан. Артда телефондан сёйлеп, шо адам не болду, операция этдими, савлугъу нечикдир деп сорайман. Тюзю, магъа воллагь ол шо кююнде тура деп айтгъан адам ёкъ.
–Халкъарада татли тил йыланны кебинден чыгъарар деп айта чы. Аврувлар да врачлар гёнгюн алгъанны сюе…
–Тюппе-тюз, доктор болгъан сонг, ол адамлар булан илиякълы кюйде сёйлеп бажарма тарыкъ. Гиччинев яшлар булан да ортакъ тил тапма тарыкъсан. Башлап олар къоркъуп къарайлар, сонг атынг кимдир деп иржайсанг, шоссагьат олар да сени англама башлай. Шолай, бизин ишибизде артистлер болмагъа да тюше.
–Сизин биринчи операциягъыз эсигиздеми?
–Эсимде. Мени биринчи операциямны, оьзюм онгача Россияда этдим. Липецк областда 2 къабатлы, яп-янгы, таза больницагъа тюшюп, ишге гиришген биринчи гюнюм эди. Къарайман, шо гюн бир къарт къатын гьарангъа юрюп больницагъа гелди. Ону булан лакъыр этип, не болгъанны англадым. Огъар бириси укол этген болгъан. Инфекция къатнап, шондан буту шишип алапдай болуп гетген. Уьстевюне, ону шекер авруву да бар эди. Олай адамны ярасы да кёп гечден, астаракъ сав бола. Шо зараллангъан чакъы ерни ярмаса бажарылмайгъанны англадым. Тек янгы больницада бир инструмент, бир зат ёкъ. Гьали не этейим экен деп ойлашдым. Тезликде операция этмесе де ярамай. Ахыр да, уьйге де барып, сакъал юлюйген лезвияны да алып гелдим. Шону къайнатып, новокаин де этип, лезвия булан бутун ярма тюшдю. Шондан бир литрден де артыкъ ирин чыкъды. Бугюн йимик эсимде, о къатын ял болуп, шо ерде юхлап да къалды. Шо больницагъа инструментлер, тарыкъ-герек гелгенче, нечик де бир амал этип, доланып турдум.
Совет Союзда не операция бар буса, барын да этме болагъан кюйде имканлыкълар яратып, шо больницаны магъа гётерме тюшдю. Онда эки якъдагъы адамлар да, гьакимлер де геле эди. Олар магъа: « Бекболат, сагъа не кёмек этейик, не етишмей?» – деп геле эдилер. Мунда олай ким соражакъ эди? Мен де олагъа шулай инструментлер, булай зат, олай зат ёкъ деп айта эдим. Шоссагьат олар бары затны топлап, алып геле эдилер. Шолай, больницаны аякъ уьстге салма болдукъ.
Ондагъы халкъны бек кёмеги тийди. Совхозланы директорлары, колхозланы председателлери ишлейген адам барны эшитип, гелип кёмек этип гете эдилер. Гечеси гюню булан ишлеме тюшген гезиклер де болду. Шонда да нече де кёп яраланагъанлар бола эди. Онда мен эки больницада ишледим. Мен район хирург да ва больницада заведующий де дюр эдим. Башгъа больницагъа аврувну гелтирсе, бирисинде операциям бите турагъанда, санитарка магъа: «Доктор, сизин машин къаравуллай, бириси больницагъа да авруйгъанланы алып гелген», – дей эди. Шонда машинге минип, 18 чакъырым юрюп, бириси больницагъа барма тюше эди. Шо мезгилде машинни ичиндеюхлап къала эдим. Сонг операция этме тюше эди. Ондан къайры, баягъы, юрекде дагъыстан ругь да бар чы, гьеч сёз тийдирмесмен деп къасткъылдым.
–Сизин касбу ёлугъузну узатажакълар бармы?
–Мени уьч къызым, торунларым да бар. Оланы бири сама мени ёлумну тутмады. Олар магъа сени йимик къыйналып ишлеп болмажакъбыз деп айтдылар. Гече де ёкъ, гюн де, я байрамынг ёкъ дей эдилер. Уьйде де адамшавлу болмай, бу не яшавдур деп магъа соравлары болду. Мен чи сюйген эдим бириси сама врач болгъанны, тек буюрмагъандыр. Гьар тюрлю касбуну сайладылар.
–Сиз охувчуларыбызгъа не ёрама сюер эдигиз.
–Газетни «Ленин ёлу» заманындан берли аламан. Адамлагъа мен ёрайгъан бир зат бар доктор гьисапда. Аврувну теренлешдирмей, заманында врачлагъа барма, савлугъугъузну гьайын этмеге тюше. Адам гюнде 3-4 чакъырым юрюме герек. Таза гьавада кёп айланма тарыкъ. Шо бизге етишмей. Гьалиги адамланы пий, не арив чечек ачып тура, не арив бюрленип тура деп, табиатгъа чыгъып, тамаша болмагъа заманы ёкъ. Шогъар къарама табиат булан лакъыр этме герек. Шо да савлукъгъа, гьар тюрлю масъалалардан тайма, ял болма кёмек эте. Ондан сонг да, гьар эртен адамлар 5-10 минут гимнастика этме тюше. Шо – савлукъ учун биринчи тарыкъ зат.
