Хулатда Магьтиев: «Пачалыкъ аптеклер эки къалгъан»


Алда тарыкъ дарманны тапма къыйын эди буса, гьали къайсын-бирисин сайлайгъанны билмейсен. Аптеклени къапеселеринде не дарман сюйсенг бар. Тек ватандашланы тийишли дарманлар булан таъмин этив масъаласында бары да зат яхшы десек, ялгъанчы болуп чыгъарбыз. Шо тармакъдагъы бугюнгю гьалланы гьакъында биз Дагъыстанны савлукъ сакълав министерлигини аптек управлениесини башчысы Хулатда Сулейманович Магьтиев булан лакъыр этебиз.



–Хулатда Сулейманович, Дагъыс­танда аптек управление къурулгъанлы, 90 йыл бола. Бизин пачалыкъ идараларыбызны «тамазаларыны» бириси деме ярай. 2011-нчи йылда управление тозулма аз къалды. Тек, мен билсем, гьукуматдагъы гьар тюрлю сёз тогъа­тартывланы натижасында сиз «пачалыкъ идара» деген аты­гъызны тас этмедигиз. Атыгъызны чы сакълады­гъыз, амма гьалиги базар аралыкъланы девюрюнде халкъны дарманлар булан таъмин этивдеги масъалада алдагъы заманларда йимик сизге къулакъаса­гъанлар, пикругъузгъа тынглайгъанлар бармы?



– Мен билмеймен не себепден болгъан буса да, амма шо йылларда Пачалыкъ Дума къабул этген законгъа гёре, бары да регионларда пачалыкъ аптек управлениелер тозулма герек эди. Шо закон булан бир гюнню ичинде адамланы дарманлар булан таъмин этивню йыллар булан тизиле, къурула гелген къайдалары бузулма герек эди. Озокъда, шогъар биз рази болмадыкъ. Управлениеде инг де сынавлу фармацевтлер ишлей. Коллективни сакъламакъ учун, биз управлениеге пачалыкъ автоном идара деген даражаны бермекни тиледик. Яхшы чы Гьукуматда бизин англагъанлар ва якълагъанлар болгъаны. Шондан берли, башгъа регионлагъа да къарамай, биз «пачалыкъ идара» деген атыбызны тас этмей юрюйбюз.



Шолай демек, биз пачалыкъны янындан уллу кёмеклер алабыз деп эсигизге гелмесин. Биз оьзге онгача есликдеги компаниялар йимик ишибизни къурабыз. Тек олар даим хайыр алмакъны гьайында буса, бизге аслу гьалда сакъатланы ва уллу чагъындагъы адамланы дарманлар булан таъмин этивню гьакъында ойлашма тюше. Онгача аптеклер оьзюнде наркотиклер бар дарманлар булан авара болма сюймейлер. Бир ягъындан, мен оланы англайман. Шо тайпа дарманлар булан нечакъы инживлю масъалалар арагъа чыгъа. Шоланы сатывгъа ва сакълавгъа байлавлу пачалыкъ къатты талаплар сала. Мисал учун, сени аптегингде морфин сатыла буса, фармацевт идарангны гече де, гюн де сакълайгъан къаравулларынг болма герек. Къаравуллагъа буса йылда, азында, 300 минг манат сама тёлеме борчлусан. Ким сюежек шолай артыкъ харжланы? Ондан къайры, гелеген тергевчюлени эби-баву болмажакъ. Гьар-бир кемчилик саялы, шайлы къоду да тёлеме тюшежек.



Наркотиклени не айтайыкъ, аптек­лерде простой марганецни сатывгъа алмагъа сюймейлер. Сайки, наркоманлар «агъусун» гьазирлейгенде марганецни де къоллай деп, аптеклени бир къолгъа рецептсиз эки флакондан артыкъ бермеге ихтияры ёкъ.


–Алда аптек управлениени янында дарманланы сан янын тергейген центр иш гёре эди. Гьали сиз шолай тергевлени оьтгеремисиз?



– Оьтген-битген заманланы эсиме салып, баврумну ярмасагъыз ярамаймы? Центр ябылгъаны не замандыр.Бизин центр бютюн Темиркъазыкъ Кавказда макътала эди. Гьали законгъа гёре дарманланы сан янын тергеме биревге де борч этип салынмай. Сюйсенг терге, сюймесенг, къой. Тергеймен десенг, шо – бек инживлю ва багьа токътайгъан иш. Бизге лап да ювукъ лаборатория хоншу Мычыгъыш Рес­публиканы Гюйдюрмес шагьарында ерлешген. Эки йыл алъякъда республиканы башчысы бизде де шолай лабораторияны къурма герек деп тапшурув берген эди. Амма сёзден ариге иш юрюлмеди.


–Ватандашланы дарманлар булан таъмин этивге байлавлу Гьукуматны генгешинде республикадагъы аптек­лени 70 проценти шагьатнамасыз ишлей деп эсгерилди. Шогъар байлавлу сиз не айтма боласыз?



– Биринчилей, сиз аян этген процентлеге шеклик тувулуна. Законсуз ишлейген аптеклени санаву шо даражададыр деп эсиме гелмей. Буса да, шолай аптеклер барын инкар этмеймен. Экинчилей, аптеклени ишине ерли администрациялар тергев этмеге борчлу. Буссагьат республикада 700 ишлейген аптек бар. Шоланы янгыз экиси пачалыкъ аптек деп гьисаплана. Шагьатнамасыз бир аптекни де, бир медицина идараны да дарманланы сатып алма ихтияры ёкъ. Законсуз ишлейген аптеклеге дарманлар не ёллар булан тюшегенни аманлыкъны къоруйгъан къурумлар ахтармагъа герек.


– Адамлар аптеклерде учуз дарманлар къалмагъан, оланы орнунда къайдагъы тыш уьлкели дарманланы сата деп кёп кант эте. Гьал гертиден де шолаймы?



– Гьар аптекде Гьукуматны хас къарары булан болмаса ярамайгъан 58 дарманны сиягьы бар. Эгер де аптекни есиси бизнес иши юрюлгенни, оьсгенни сюе буса, шо дарманлар тахчаларында болурну гьайын этежек. Адамланы талап­ларына къулакъасмайгъан далапчыны иши узакъгъа бармас.



Тек, тюзюн айтгъанда, мен, масала, ватандашланы гьавайын дарманлар булан таъмин этивде тюрлю-тюрлю къаравлар, янашывлар булан рас боламан. Бирлери, къара дагъы багьалы тыш уьлкели препаратны орнунда магъа бизде болдурулгъан учуз дарманны берелер деп арз эте. Мен шу тармакъда хыйлы йыллар ишлеген касбучу гьисапда ташдырып айтаман – шоланы арасында бир башгъалыгъы да ёкъ. Рекламагъа артыкъ инанып къалмагъыз.



Бизин республикада 300 минг адамны тийишли дарманлар булан таъмин этивде пачалыкъдан кёмек алмагъа ихтияры бар. Эсигизде бар буса, 2005-нчи йыл болгъанча ватандашлагъа дарманланы орнуна акъчаны алмагъа ихтияр берилген эди. Кёмекге тийишлилени 90 проценти шолай имканлыкъдан да пайдалана эди. Янгыз берилеген акъчаны оьлчевю оьзлеге тарыкъ дарманланы багьасындан шайлы кем болуп чыгъа­гъанлар къалгъан эди. Гетген йыл бизин авур ва сийрек аврувгъа тары­гъан ватандашларыбызны бириси судгъа арза берген эди. Ол оьзюню савлугъун къолайлашдырмакъ учун суддан таба пачалыкъдан 13 миллион манат талап этген болгъан. Бюджетде буса бары да сакъатлагъа, уллу чагъындагъылагъа кёмекге сав йылгъа 132 миллион манат гёрсетилген. Узун сёзню къысгъасы, бир адамгъа кёмек этебиз деп, юзлер, минглер булангъы адамланы кёмексиз къоябыз.


–Сиз бизин республикада 700 аптек ишлей деп айтдыгъыз. Тек бизин юртланы санаву уьч керен сама артыкъ. Демек, гьали де аптеклери ёкъ юртлар бармы?



– Республиканы Гьукуматыны къарарына гёре, гьали йыракъ тав юртларда фельдшер-акушер пунктлагъа ва амбулаториялагъа дарманлар сатма ихтияр берилген.


–Дагъыстан къачандан берли де оьзюню дарман отлары булан макътала гелген. Шоланы жыйып, аптеклерде неге сатмагъа ярамай?



– Совет заманларда Москвадан гьар йыл мунчакъы итбурун, ябушгъан, дарман отлар жыйма герек деп планлар йибериле эди. Адамлар жыйып, аз-кёп буса да къазана эди. Гьали планлар да ёкъ, план булан ишлейген пачалыгъыбыз да даимликге дёндю. Хоншу Краснодар крайда дарман отланы уллу агрохолдинг оьсдюре. Бир вакъти Бабаюрт районда да дарман учун боямыш отну оьсдюре эдилер. Тек пачалыкъны янындан ти­йишли кёмек ва якълав тапмай токъталып къалды. Балики, шо масъаланы уьстюнде янгыдан ойлашмакъны маънасы бардыр.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля